Köl Tigin (Kül Tigin) Anıtı

Köl Tigin (Kül Tigin) Anıtı

Güney Yüzü: Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum Sözümü tamamiyle işit Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir Bunca milleti hep düzene soktum O şimdi kötü değildir Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur

Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettim Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim Bunca yere kadar yürüttüm Ötüken ormanından daha iyisi hiç yokmuş İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım Altını, gümüşü, ipeği ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş

Bir insan yanılsa, kabilesi, milleti, akrabasına kadar barındırmazmış Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına gidip, çok insan, öldün! O yere doğru gidersen, Türk milleti öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin Açlık, tokluk düşünmezsin Bir doysan açlığı düşünmezsin

Öyle olduğun için, beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin Hep orda mahvoldun, yok edildin Orda, geri kalanınla her yere hep zayıflayarak, ölerek yürüyordun Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum için, kağan oturdum Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım Fakir milleti zengin kıldım Az milleti çok kıldım Yoksa, bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum Yanılıp öleceğini yine burda vurdum Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum Ona bakarak bilin Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Ben ebedî taş yontturdum Çin kağanından resimci getirdim, resimlettim

Benim sözümü kırmadı Çin kağanının maiyetindeki resimciyi gönderdi Ona bambaşka türbe yaptırdım İçine dışına bambaşka resim vurdurdum Taş yontturdum Gönüldeki sözümü vurdurdum On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin Ebedî taş yontturdum İl ise, şöyle daha erişilir yerde ise, işte öyle erişilir yerde ebedî taş yontturdum, yazdırdım Onu görüp öyle bilin Şu taş dım Bu yazıyı yazan yeğeni Yollug Tigin

Doğu Yüzü:Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş, düzenleyi vermiş Dört taraf hep düşman imiş Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapı'ya kadar kondurmuş İkisi arasında pek teşkilâtsız Göktürk öylece oturuyormuş Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş

Buyruku yine bilgili imiş tabiî, cesur imiş tabiî Beyleri de milleti de doğru imiş Onun için ili öylece tutmuş tabiî İli tutup töreyi düzenlemiş Kendisi öylece vefat etmiş Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş Öyle ünlü kağan imiş Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, şğlu babası gibi kılınmamış olacak Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, aldatıcı olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedi vermiş Çin milletine beylik erkek evladı kul oldu, hanımlık kız evlâdı cariye oldu Türk beyler Türk adını bıraktı Çinli beyler Çin adını tutup, Çin kağanına itaat etmiş Elli yıl işi gücü vermiş

Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk edi vermiş Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi gücü veriyorum der imiş Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden yine teslim olmuş Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş Yok olmaya gidiyormuş Yukarıda Türk tanrısı, Tük mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiş Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye babam İltiriş Kağanı, annem İlbilge Hatunu göğün tepesinde tutup yukarı kaldırmış olacak Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş, toplanıp yetmiş er olmuş Tanrı kuvvet verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş Doğuya, batıya asker sevk edip toplamış, yığmış Hepsi yedi yüz er olmuş Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş

Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş Yabguyu, şadı orda vermiş Güneyde Çin milleti düşman imiş Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş Babam kağan bunca Kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış Tanrı lûtfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş Babam kağan için ilkin Baz Kağanı balbal olarak dikmiş O töre üzerine kağan oturdu Amcam kağan oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, besledi Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı Amcam kağan oturduğunda kendim Tarduş milleti üzerinde şad idim Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik Yekûn olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik

Türgiş Kağanı Türkümüz, milletimiz idi Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği için kağanı öldü Buyruku, beyleri de öldü On Ok kavmi eziyet gördü Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz olmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip Bars bey idi Kağan adını burda biz verdik Küçük kız kardeşim prensesi verdik Kendisi yanıldı, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu Kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız kavmini düzene sokup geldik Savaştık ilini geri verdik Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk Batıda Kengü Tarmana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk O zamanda kul kullu olmuştu Cariye cariyeli olmuştu Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi Öyle kazanılmış, düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı Türk, Oğuz beyleri, milleti, işitin: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim boza bilecekti?

Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan bilgili kağanınla, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun Silahlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdiMukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin Doğuya giden, gittin Batıya giden, gittin Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın su gibi koştu, kemiğin dağ gibi yattı Beylik erkek evlâdın kul oldu, hanımlık kız evlâdın cariye oldu Bilmediğin için, kötülüğün yüzünden amcam, kağan uçup gitti Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükseltmiş olan Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım İşte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan milletin üzerine oturdum

Küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım Ben kendim kağan oturduğumda, her yere gitmiş olan millet öle yite, yaya olarak çıplak olarak dönüp geldi Milleti besleyeyim diye, kuzeyde Oğuz kavmine doğru, doğuda Kıtay, Tatabı kavmine doğru, güneyde Çine doğru on iki defa büyük ordu sevk ettim, savaştım Ondan sonra, Tanrı bağışlasın, devletim var olduğu için, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim Çıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldım Az milleti çok kıldım Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım Dört taraftaki milleti hep tâbî kıldım, düşmansız kıldım Hep bana itaat etti İşi gücü veriyor Bunca töreyi kazanıp küçük kardeşim Kül Tigin kendisi öylece vefat etti

Babam kağan uçtuğunda küçük kardeşim Kül Tigin yedi yaşında kaldı Umay gibi annem hatunun devletine küçük kardeşim Kül Tigin er adını aldı On altı yaşında, amcam kağanın ilini, töresini şöyle kazandı: Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettik, bozduk Çinli Ong vali, elli bin asker geldi, savaştık Kül Tigin yaya olarak atılıp hücum etti Ong valinin kayın biraderini, silâhlı, elle tuttu, silâhlı olarak kağana takdim etti O orduyu orda yok ettik Yirmi bir yaşında iken, Çaça generale karşı savaştık En önce Tadıgın, Çorun boz atına binip hücum etti O at orda öldü İkinci olarak Işbara Yamtar'ın boz atına binip hücum etti O at orda öldü Üçüncü olarak Yigen Silig beyin giyimli doru atına binip hücum etti O at orda öldü Zırhından kaftanından yüzden fazla ok ile vurdular, yüzüne başına bir tane değdirmedi

Hücum ettiğini, Türk beyleri, hep bilirsiniz O orduyu orda yok ettik Ondan sonra Yir Bayırkunun Uluğ Irkini düşman oldu Onu dağıtıp Türgi Yargun Gölünde bozduk Uluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti Kül Tigin yirmi altı yaşında iken Kırgıza doğru ordu sevk ettik Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastık Kağanı ile Songa ormanında savaştık Kül Tigin, Bayırku'nun ak aygırına binip atılarak hücum etti Bir eri ok ile vurdu, iki eri kovalayıp takip ederek mızrakladı O hücum ettiğinde, Bayırku'nun ak aygırını, uyluğunu kırarak, vurdular Kırgız kağanını öldürdük, ilini aldıkO yılda Türgiş'e doğru Altın ormanını aşarak, İrtiş nehrini geçerek yürüdük Türgiş kavmini uykuda bastık Türgiş kağanının ordusu Bolçu'da ateş gibi, fırtına gibi geldi Savaştık Kül Tigin alnı beyaz boz ata binip hücum etti Alnı beyaz boz tutturdu İkisini kendisi yakalattı Ondan sonra tekrar girip Türgiş kağanının buyruku Az valisini elle tuttu Kağanını orda öldürdük, ilini aldık Türgiş avam halkı hep tâbi oldu O kavmi Tabarda kondurduk Soğd milletini düzene sokayım diye İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik Ondan sonra Türgiş avam halkı düşman olmuş Kengeris'e doğru gitti Bizim askerin atı zayıf, azığı yok idi Kötü kimse er kahraman er bize hücum etmişti Öyle bir zamanda pişman olup Kül Tigini az erle eriştirip gönderdik Büyük savaş savaşmış Türgiş avam halkını orda öldürmüş, yenmiş Tekrar yürüyüp

Kuzey Yüzü: ile, Koşu vali ile savaşmış Askerini hep öldürmüş Evini, malını eksiksiz hep getirdi Kül Tigin yirmi yedi yaşına gelince Karluk kavmi hür ve müstakil iken düşman oldu Tamag Iduk Başta savaştık Kül Tigin o savaşta otuz yaşında idi Alp Şalçı ata binip atılarak hücum etti İki eri takip edip kovalayarak mızrakladı Karluk'u öldürdük, yendik Az milleti düşman oldu Kara Göl'de savaştık Kül Tigin otuz bir yaşında idi Alp Şalçı akına binip atılarak hücum etti Az ilteberini tuttu Az milleti orda yok oldu Amcam kağanın ili sarsdığında; millet, hükümdar ikiye ayrıldığında; İzgil milleti ile savaştık Kül Tigin Alp Şalçı akına binip atılarak hücum etti O at orda düştü İzgil milleti öldü Dokuz Oğuz milleti kendi milletim idi Gök, yer bulandığı için düşman oldu Bir yılda beş defa savaştık En önce Togu Balıkta savaştık Kül Tigin Azman akına binip atılarak hücum etti Altı eri mızrakladı Askerin hücumunda yedinci eri kılıçladı İkinci olarak Kuşalgukta Ediz ile savaştık Kül Tigin Az yağızına binip, atılarak hücum edip bir eri mızrakladı Dokuz eri çevirerek vurdu Ediz kavmi orda öldü

Üçüncü olarak Bolçuda Oğuz ile savaştık Kül Tigin Azman akına binip hücum etti, mızrakladı Askerini mızrakladık, ilini aldık Dördüncü olarak Çuş başında savaştık Türk milleti ayak titretti Perişan olacaktı İlerleyip gelmiş ordusunu Kül Tigin püskürtüp, Tongradan bir boyu, yiğit on eri Tonga Tigin mateminde çevirip öldürdük Beşinci olarak Ezginti Kadız'da Oğuz ile savaştık Kül Tigin Az yağızına binip hücum etti İki eri mızrakladı, çamura soktu O ordu orda öldü Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık Kül Tigini evin başında bırakarak, müdafaa tedbiri aldık Oğuz düşman, merkezi bastı Kül Tigin öksüz akına binip dokuz eri mızrakladı, merkezi vermedi Annem hatun ve analarım, ablalarım, gelinlerim, prenseslerim, bunca yaşayanlar cariye olacaktı, ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız Kül Tigin olmasa hep ölecektiniz Küçük kardeşim Kül Tigin vefat etti Kendim düşünceye daldım Görür gözüm görmez gibi, bilir aklım bilmez gibi oldu Kendim düşünceye daldım

Zamanı Tanrı yaşar İnsan oğlu hep ölmek için türemiş Öyle düşünceye daldım Gözden yaş gelse mani olarak, gönülden ağlamak gelse geri çevirerek düşünceye daldım Müthiş düşünceye daldım İki şadın ve küçük kardeş yeğenimin, oğlumun, beylerimin, milletimin gözü kaşı kötü olacak diyip düşünceye daldım Yasçı, ağlayıcı olarak Kıtay, Tatabı milletinden başta Udar general geldi Çin kağanından İsiyi Likeng geldi On binlik hazine, altın, gümüş fazla fazla getirdi Tibet kağanından vezir geldi Batıda gün batısındaki Soğd, İranlı, Buhara ülkesi halkından Enik general, Oğul Tarkan geldi On Ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç mühürdar, Oğuz Bilge mühürdar geldi Kırgız kağanından Tarduş İnançu Çor geldi Türbe yapıcı, resim yapan, kitâbe taşı yapıcısı olarak Çin kağanının yeğeni Çang general geldi

Kuzeydoğu Yüzü: Kül Tigin koyun yılında on yedinci günde uçtu Dokuzuncu ay, yirmi yedinci günde yas töreni tertip ettik Türbesini, resimini, kitâbe taşını maymun yılında yedinci ay, yirmi yedinci günde hep bitirdik Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdü Bunca resimciyi Tuygut vali getirdi

Güneydoğu Yüzü: Bunca yazıyı yazan Kül Tiginin yeğeni Yollug Tigin, yazdım Yirmi gün oturup bu taşa, bu duvara hep Yollug Tigin, yazdım Değerli oğlunuzdan, evlâdınızdan çok daha iyi beslerdiniz Uçup gittiniz Gökte hayattaki gibi

Güneybatı Yüzü: Kül Tiginin altınını, gümüşünü, hazinesini, servetini, dört binlik at sürüsünü idare eden Tuygut bu Beyim prens yukarı gök taş yazdım Yollug Tigin

Batı Yüzü: Batıdan Soğd baş kaldırdı Küçük kardeşim Kül Tigin için, öle yite işi gücü verdiği için, Türk Bilge Kağanı, nezaret etmek üzere, küçük kardeşim Kül Tigini gözeterek oturdum İnançu Apa Yargan Tarkan adını verdim Onu övdürdüm