Güzel Konuşma Nedir? - Güzel Konuşma Yolları

Güzel Konuşma Nedir?-Güzel Konuşma Yolları

Güzel konuşma; yerine zamanına kişisine uygun olarak yapılan konuşmadır Neyi nerede ne zaman kime nasıl söyleyeceğini bilen bir kişinin güzel konuşmayla ilgili önemli bir problemi yok demektir Hazırlıklı veya hazırlıksız herhangi bir sözlü anlatımın güzel ve

etkili olması konuşma yanlışları yapılmamasına bağlıdır Şu hâlde güzel konuşmayı içinde konuşma yanlışlarının olmadığı sözlü anlatım şeklinde tanımlamak da mümkündür

KONUŞMA YANLIŞLARI

Konuşma yanlışları çevreye eğitime dilin kurallarını bilme seviyesine alışkanlıklara ve kişiye göre değişmekle birlikte bunları;

1 Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları

2 Söyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları

3 Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları olmak üzere üç başlık altında toplayabiliriz

1 ALIŞKANLIKLARDAN KAYNAKLANAN DAVRANIŞLAİLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI

Kişinin kendi çevresindeki diğer insanlarla (sözlü olarak) sağlıklı bir iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve anlayışının payı büyüktür Can çıkmadan huy çıkmaz Atasözünde güzel bir şekilde ifadesini bulan bu gerçeğin güzel konuşma ile çok yakından ilgisi vardır Çünkü aşağıda bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların pek çoğu kötü huylar ve alışkanlıklarla ilgilidir

Kibirlenmek: Kişinin kendini diğer insanlardan üstün görmesi onlara tepeden bakması gururlanması demektir Kibirli insanlar ister istemez bu huylarını konuşmalarına da yansıtırlar Başkalarına saygı göstermedikleri için kendileri de saygı görmezler Toplum içinde sevilmeyen bu kişilerle kimse muhatap olmak da istemez

“Hep ben bilirim sen bir şeyden anlamazsın en iyisini ben yaparım o da bir şey mi benim dediğim doğrudur” tarzındaki ifadeler kibirli insanlara özgü sözlerdendir

İlgisizlik:Kibirli insanlarkendilerinden başka kimseye önem verme*dikleri için çoğu zaman muhataplarını dinlemezler yerli yersiz sorularla ilgisizliklerini de göstermiş olurlar Böyle bir davranış kişinin kendisine ve karşısındakine saygısızlığının da bir göstergesidir

Konuşanın sözünü kesmek:Birisi konuşurken araya girmek sorular sormak sabırsızlık göstermek itiraz etmek sözü kesmeyle ilgili bir davranış yanlışıdır Birini dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir Bunlar kişinin sözünü tamamlaması beklendikten sonra uygun bir dille sorulmalıdır Özellikle televizyonlardaki bazı tartışma programlarında muhatapların birbirlerini dinlemeyerek bir an önce kendi söyleyeceklerini bitirme yarışına girmeleri sırasında sergiledikleri tutum bu konunun ilginç örnekleri arasındadır Böyle bir anlayışla yapılan tartışmanın seyirciler tarafından beğenilmeyeceği de bir gerçektir

Kendini yetersiz görmek:Kendini beğenmek kadar olmasa da kendini yetersiz görmek de bir davranış yanlışıdır Çünkü başarılı bir konuşmanın temelinde kendine güven duymak vardır “Ben yapamam ben bilmem ben bu işin üstesinden gelemem” gibi yanlış telkinler kişiyi başarısızlığa sürükleyen olumsuzluklardandır

Alay etme alışkanlığı:Başkalarını hafife alarak onları toplum içinde güç duruma düşürmek kişilerin fizikî yapıları için hoş olmayan sıfatlar kullanmak birtakım eksiklikleri güzel olmayan bir üslûpla söylemek alay etme alışkanlığıyla ilgilidir “İstediğini söyleyen istemediğini işitir” sözünü her zaman hafızada tutmakta yarar vardır Aşağıya aldığımız Mehmet Âkif’in şu nüktesi uygun bir örnek olacaktır:

Bir toplantıda sonradan görme gençlerden biri aklınca Âkif’i küçük düşürmek için alaylı bir sesle:

― Üstat siz baytardınız değil mi diye sorar

Âkif gayet sakin cevabını yapıştırır:

― Evet bir yeriniz mi ağrıyordu?

Boşboğazlıköylenmemesi gereken bir sözü yerli yersiz söyleme alışkanlığıdır Böyle kişiler iyi niyetli bile olsalar toplum içinde yalnız kalmaya mahkûmdurlar Çünkü bunların çevresindeki insanlar şimdi bu yine bir boşboğazlık yapacak diye âdeta diken üstünde olurlar Aşağıdaki fıkrada bir boşbo*ğazlık örneği vardır:

Kulaklarının büyüklüğüyle ünlü Galileo’ye edepsizin biri:

― Üstat kulaklarınız bir insan için biraz büyük değil mi demiş

Galileo:

― Doğru demiş Benim kulaklarım bir insan için biraz büyük; ama seninkiler de bir eşek için fazla küçük sayılmaz mı?

Gevezelik:Bir anlamda başkalarına konuşma hakkı tanımayan ilgili ilgisiz sürekli olarak ben konuşayım bu konuya bir açıklama da ben getireyim anlayışıyla sözü gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya koyduğu bir davranış yanlışıdır Geveze insanlar çoğu zaman ölçüyü kaçırarak dinleyenleri sıktıkları için toplum tarafından sevilmezler

Usulsüz eleştiri yapmak:Başkalarına ait düşüncelere her zaman katılma gibi bir zorunluluk olmamakla birlikte katılmadığımız fikirlerle ilgili eleştirileri de söylemenin uygun bir yolu vardır Sıra gözetilmeden saygısız bir üslûpla kaba sözlerle yapılacak eleştiri elbette konuşma kurallarını bilen aydın bir insanın sergileyeceği tavır değildir

İğneyi kendine çuvaldızı başkasına batır sözündeki incelik ölçü olarak alınabilir

Yapmacıklık:Kişinin tavırları kıyafeti konuşmaları anlayışı düşünceleri; yetiştiği ortamla aldığı eğitimle kültürle uyum içinde olmalıdır Mevlânâ’nın ifadesiyle kişi ya olduğu gibi görünmeli ya da göründüğü gibi olmalıdır Aksi hâlde insan bülbülü taklide çalışan karga gibi gülünç bir duruma düşer Bu sebeple yapmacık tavırlardan vazgeçmek gerekir Zaten konuşmada inandırıcı olmanın yolu da samimiyetten geçmektedir

Bencillikürekli olarak kendi nefsini ön plânda tutan hemen her işte kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden hep ben kelimesiyle kendinden bahsetmek isteyen kişilerin ortaya koyduğu davranış şeklidir Bu anlayıştaki kişi*lere güvenilmez Bunlarla kolay kolay arkadaşlık kurulmaz Basit bir şekilde örneklersek bir ekmeği bölüşmek gerektiğine bir bakınız arkadaşınız ekmeğin ne kadarını size ne kadarını kendisine ayırıyor En küçük bir menfaat söz konusu olduğunda bencillik kendisini gösterecektir Kur’anıkerim’de ben zamirinin kullanılmadığını yeri gelmişken hatırlatalım

Övünmek: Kişinin diğer insanlardan farklı ve üstün yönlerini ön plâna çıkarmaya çalışması övünmektir Konuşma başkalarına övünmek ya da başkaları tarafından övülmek düşüncesiyle yapılmamalıdır “Ali’nin boyu kısadır” demenin “Ben ondan uzunum” anlamına geleceği de unutulmamalıdır

Dedikodu etmek:Basit ruhlu insanların eğlencesi olan dedikodu konusu kınama ya da çekiştirme olan konuşmadır Dedikoducu kişiler birinin arkasından konuşarak onu kötülemeye çalışırlar kınarlar kendilerinin öyle olmadığını anlatmaya çalışırlar Fakat bu arada konuştukları kişiye “Bak ben senin yanında falancayı nasıl çekiştiriyorsam seni de başkasına öyle çekiştiririm” mesajını verdiklerini unuturlar

Kesin konuşmak:Başkalarının düşüncelerine saygı duymayan kendi düşüncesini ister doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye çalışan kestirip atma alışkanlığında olan hoşgörüye tahammülü olmayan kişilerin ortaya koyduğu davranış yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır Özellikle tam olarak bilinmeyen konular hakkında bu anlayışla fikirler yürütmek haberler vermek zaman zaman kişiyi yalancı durumuna da düşürür Meselâ “Türkçe Sözlük’ün son baskısında 95000 kelime vardır” cümlesine ilâve edilecek “zannedersem yanılmıyorsam herhâlde” gibi bir kelime kişiyi yanlış bilgi vermekten yalancı durumuna düşmekten kurtaracaktır

Sert konuşmak: Kişinin birilerine karşı kendini daima güçlü haklı kabadayı göstermek ister gibi bir anlayışla ve sert bir ses tonuyla birilerini tehdit eder gibi konuşması da bir davranış yanlışıdır Yanlış bir düşünce ne kadar kaba sert bir üslûpla söylenirse söylensin doğru olamaz kişiyi haklı çıkarmaz sadece konuşanın ne kadar kaba birisi olduğunu gösterir

2 SÖYLEYİŞ TARZIYLA İLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI

Etkili ve güzel bir konuşmada konunun içeriği kadar söyleyiş tarzı da önemlidir Neyi ne zaman nerede nasıl söyleyeceğini bilmeyen bir kişinin güzel konuşması çok zordur Herhangi bir isteğin ifadesinde seçilen kelimelerin ve söyleniş tarzının kişiler üzerinde farklı etkiler uyandıracağı unutulmamalıdır Aşağıdaki cümleler bu konuyu örnekleyen özlü sözlerdendir:

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır (Atasözü)

Söz ola kese savaşı söz ola kestire başı

Söz ola ağulu aşı bal ile yağ ede bir söz

(Yunus Emre)

Konuşmanın etkisini azaltan ve ahengini bozan söyleyiş tarzıyla ilgili bazı yanlışlıklar aşağıda sıralanmıştır:

Aynı kelimeleri tekrarlamak: Konuşma sırasında hiç gerekmediği hâlde kelimeleri aynen tekrarlamak dinleyenlerin dikkatini çekecek sıklıkta anlaşıldı mı bilmem anlatabiliyor muyum binaenaleyh çocuklar efendime söyleyeyim sana bir şey söyleyeyim mi demem o ki evet işin garip tarafı sizin anlayacağınız şey şey yani gibi sözleri tekrarlamak anlatım ve söyleyiş güzelliğini bozar

Söyleyiş yanlışları yapmak anlamsız sesler çıkarmak:Güzel bir konuşmada vurgu ve tonlamanın doğru yapılması kadar kelimelerin doğru telaffuzu da önemlidir Bazen yanlış söylenen bir kelime anlamı bilinmeden kullanılan bir söz konuşmacının eğitim durumu anlayışı görgüsü hakkında fikir vermeye yetecektir

Başka dillerden Türkçeye giren kelimelerin söylenişine özellikle dikkat edilmelidir Aksi hâlde söylenmek istenenle söylenen birbirinden farklı olur: Aşık oldum ben sana (aşık: 1 Ayak bileğindeki küçük kemiklerden biri 2 Yapı çatılarında uzun mertek – Âşık oldum ben sana) Türkiye hala ayakta – Türkiye hâlâ ayakta (hala: babanın kız kardeşi)

Konuşmacı anlatacağını gevelemeden açıkça söylemeli sözü gereksiz yere uzatarak dolambaçlı yolları tercih etmemelidir

Hatırlanamayan sözlerin yerine bilerek veya bilmeyerek aaa eee ııı gibi anlamsız sesler çıkarmak veya arada boşluklar bırakmak konuşmanın ahengini bozan diğer yanlışlıklardandır Biraz çaba göstererek bu olumsuzluğun önüne geçmek mümkündür

Ses tonu konuya ve konuşmanın yapıldığı yere göre ayarlanmalıdır Gereksiz yere bağırmak veya zor işitilen bir sesle isteksiz bir ses tonuyla konuşmak sunuşun etkisini azaltır

Argo sözleri kullanmak ve kaba konuşmak :Türkçe Sözlük’te; kullanılan ortak dilden ayrı olarak aynı meslek ya da topluluktaki insanların kullandığı özel dil ya da sözcük dağarcığı; serserilerin külhanbeylerinin kullandığı söz ya da deyim olarak tanımlanan argo -özgünlüğü korumak gereken durumlar dışında- edebî dilde asla kullanılmamalıdır Bir de buna kaba sözler küfürler eklenecek olursa konuşma edep sınırlarının dışına taşar Kendisine ve çevresindekilere saygısı olan aydın bir insanın konuşmasında argoya ve kaba sözlere rastlanmaz