Ünlü Kimyacı John Dalton

John Dalton

John Dalton,1766 yılında Manchester’de doğdu

Babası Quaker mezhebine mensup bir dokumacıydı Quaker’lar 17yüzyılın ortalarında İngiltere ve Amerikan kolonilerinde ortaya çıkan bir hıristiyan tarikatıdırTanrı’yı kavrayabilmek için dinsel kurumlara,din adamlarına ve ayinlere gerek olmadığını savunuyorlardı

Dalton, Cumberland’da bulunan bir Quaker okulunun yönetimini üstlendiğinde henüz 12 yaşındaydıAlışılmadık derecede parlak bir öğrenciydiDaha çocuk sayılacak yaşta olmasına rağmen Newton’un Principia’sını hem de Latincesini okumuştuKendi tuttuğu günlüklerde belirttiği gibi buna benzer daha pekçok bilimsel kitabı da okumuştu2 yıl sonra, kardeşiyle birlikte 12 yıl görev yapacağı Kendal’daki bir okulda öğretmenliğe başladı10 yıl sonra da Manchester’e taşındı ve ömrünün geride kalan 50 yılını burada geçirdi

*

1787 yılında başlattığı bilimsel çalışmasının ilki ,yaşadığı göl bölgesindeki iklim değişikliklerini inceleyen ve 200000’in üzerinde kayıtın yer aldığı bir günce tutmaktıAynı yıl,atmosferdeki elektrik çalkantılarının etkisiyle gökyüzünde oluşan renkli şekillere,yani kutup ışığına tanık olmuştuKuzey yarıküredeki kutup ışığı olayları üzerine yazdıkları,kendi özgün düşüncesinin ilk ürünleri olduMatematik ve meteoroloji konularıyla da ilgilenmeye başlaması öğretmenliğinin ilk yıllarına rastlar

Kutup ışıkları üzerindeki araştırmaları sonucunda Yer’in magnetikliği ile kutup ışığı ışınları arasında bir ilişki olması gerektiği sonucuna vardıOna göre, kutup ışığı ışınlarının demire benzer bir yapıda olması mümkündüZira başka hiçbir madde magnetik değildirBu durumda atmosferin üst bölümlerinde mıknatıs çeliğinin bazı özelliklerine sahip bir akışkan bulunurBu akışkan, magnetik özelliklerinin etkisiyle silindir biçimli ışınlar durumunu alırMeteoroloji alanında yaptığı araştırmaları sonucunda alize rüzgarlarının, Yer’in kendi çevresindeki dönme hareketinin ve sıcaklık farklarının etkisiyle oluştuğu sonucuna vardıOysa bu kuram daha kendisi doğmadan 1735 yılında George Hadley tarafından öne sürülmüştüBarometre,termometre,nemölçü aleti, yağmur,bulutlar,atmosfer nemi gibi pekçok meteoroloji konusunda makaleler yazdıYağmurun,atmosfer basıncındaki değişiklikten değil,sıcaklığın düşmesinden kaynaklandığını belirleyen kişi oldu

*

Hem kendisinde hem de kardeşinde bulunan renk körlüğü üzerine diğer bilim adamları ile birlikte incelemeler yaptıBu renk körlüğü,özellikle kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edememe biçiminde ortaya çıkarBu kusur ilk kez Dalton’un gözünde saptanarak kendisinin de katıldığı çalışmalarla tanımlandığı için bugün ‘Daltonizm’ olarak adlandırılırBulduğu sonuçları 1794 yılında ‘Renklerin Görülmesine İlişkin Olağandışı Olgular’ başlıklı makalesinde açıkladı

O yıllarda İngiltere Kilisesi’ne bağlı olmayanlar Cambridge ve Oxford üniversitelerine alınmıyorlardıBu nedenle Presbiteryenler, Manchester’de New College’ı kurmuşlardıBöylece papaz adaylarına ve halktan kişilere nitelikli öğrenim sağlanmış oluyorduDalton, New College’da bir süre matematik ve doğa felsefesi öğretmenliği yaptı

Henüz çözüme ulaşmamış olan bilimsel konuları kolayca belirleme becerisine sahip bir kişi olduğu gibi çeşitli konular üzerinde araştırmalar örgütleme yeteneğine de sahiptiBir takım verilerden kolayca kuram çıkarabiliyordu

Bilim dünyasını etkileyen ürünlerini kimya çalışmalarında gösterdiAslında kimya araştırmaları alanında bir deneyimi yoktuBuna rağmen çalışmalarında sezgi gücünü ve bağımsız düşünme yeteneğini kullandıMevcut olgulardan hareket ederek bir kurama ulaşma becerisini kimya için de kullandı

Gazlar üzerinde yaptığı ilk çalışması sonucunda kendi adıyla tanınan yasayı bulduBuna göre,değişik gazlardan oluşan bir karışımın toplam basıncı, bileşimde yer alan gazlardan her birinin tek başına uyguladığı kısmi basınçların toplamına eşittirAynı deneylerden,gazların mutlak sıcaklıklarıyla doğru orantılı olarak genleştiklerine ilişkin yasayı da geliştirdiBütün bu çabaları sonucunda elde ettiği bulgulardan yola çıkarak gazların suda çözünürlüğünü kanıtlayan ve yayınım hızlarını belirleyen yeni deneyler yaptı

Atmosferin yapısına dair araştırmaları sonucunda ,kimyasal bileşimin 4500 m yüksekliğe kadar sabit kaldığını saptadı

1800 yılında Manchester Edebiyat ve Felsefe Derneği’nin sekreterliğini üstlendiBurada hem halka açık olarak hem de özel olarak matematik ve kimya dersleri veriyordu

1803 yılında kimyasal elementlerin gösterilmesine ilişkin bir simgeler sistemi geliştirdi ve elementlerin bağıl atom ağırlıklarını saptayarak bunları bir tablo halinde düzenledi

Kimyasal bileşiklerin,elementlerin ağırlıkça belirli basit sayısal oranlarda birleşmeleriyle oluştuğunu ileri sürdüBu görüş,daha sonra belirli ve katlı oranlar yasalarının geliştirilmesine temel olacaktır

*

En önemli çalışması atom konusunda olmuştuOna göre tüm elementler, atom denilen aynı ağırlığa ve aynı yapıya sahip olan çok küçük ve bölünmez parçacıklardan oluşurBu görüşlerini 1808 yılında yayınladığı ‘Yeni Kimya Felsefesi Sistemi’ adlı kitabında belirtmiştiKitabın tamamı 900 sayfadan fazlaydı ve atom konusu sadece 5 sayfa tutuyorduAma bilim dünyası modern atom anlayışına yakın bir düşünüş tarzıyla ilk kez karşı karşıya kalıyorduKitabında belirttiğine göre,bir hidrojen parçacığını yaratmaya ya da yok etmeye kalkmak,güneş sistemine yeni bir gezegen katmaya ya da var olan bir gezegeni yok etmeye yeltenmekle birdirAslında atom fikri eski Yunanlılardan beri bilinen bir olguyduDalton’un katkısı,bu atomların göreli olan büyüklükleri,karakterleri ve bir araya geliş süreçleri üzerinde düşünmektiÖrneğin hidrojenin en hafif element olduğunu biliyorduBu nedenle ona bir değerinde atom ağırlığı vermişti Suyun 7 parça oksijenden ve 1 parça hidrojenden oluştuğuna inanmıştıBu yüzden oksijene 7 değerinde bir atom ağırlığı öngördüElbette bu tahminleri oksijende olduğu gibi doğru değildiAma prensibi doğruydu

*

1817 yılında Felsefe Derneği’nin başkanlığına getirildiBu ünvanını ölünceye kadar koruyacaktır

3 cilt ve 900 sahifeyi bulan ‘Yeni Kimya Felsefesi Sistemi’ adlı kitabı,yöntem olarak bağımsız ve tamamen özgündüDalton,başka bilimadamlarının yaptıkları çalışmalardan yararlanmak için oldukça çekingen davranmıştıKendi bilim adamlığını sık sık sorgulamış ve pekçok yanılgısını belirtmiştir

Çok az dostu vardıHiç evlenmedi

1822 yılında Royal Society’nin üyeliğine seçildi1826 yılında bu derneğin Altın Madalyası’nı kazandıİngiliz Bilim Geliştirme Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı

Dalton özel yaşamında da Quaker’ların mütevazi davranış kurallarını uyguluyordu 1826 yılında bir Fransız kimyacı onunla tanışmak için Manchester’e geldiÜnü bu kadar yaygın olan Dalton’u büyük bir enstitü binasında bulacağını sanmıştıSora sora şehrin arka sokaklarından birinde bulunduğunu öğrendi Oraya varınca küçük çocuklara temel aritmetik dersleri verdiğini gördüOldukça şaşırıp Bay Dalton’la mı karşı karşıya olduğunu sorduZira aritmetiğin ilk 4 kuralını küçük bir çocuğa öğreten bu kişinin Avrupa’da nam salan kimyacı olduğuna inanamıyorduAma Dalton,aradığı kişinin kendisi olduğunu söyledi Küçük çocuğun aritmetiğini düzeltinceye kadar biraz oturmasını rica etti

*

1844 yılında öldüTabutunu 40000 kişi seyrettiCenaze alayının uzunluğu üç kilometreyi geçmişti