Türkiyede Görülen Yeryüzü Şekilleri

Türkiyede görülen yeryüzü şekilleri

1) Ortalama yükselti oldukça fazladır(1132m)Yükselti batıdan doğuya doğru artarYükselti basamaklarının dağılımı şöyledir:

-0-500 m arasında olan yerler > %17,5

- 500 - 1000 " " " %26,

- 1000- 2000 " " " %49,9

- 2000m’den yüksek yerler %7

2) Düzlükler geniş yer kaplar Ovaların yükseltileri de fazladır

3) Ülkemizin yaklaşık yarısı 1000 – 2000 m arasıdır

4) Ülkemizin, yüksek sıradağları doğu-batı doğrultusunda uzanır Kuzey ve güneydeki bu sıradağlar doğuda birleşirler

5) Anadolu; Karadeniz Akdeniz havzaları arasında yüksek bir kütledir

6) Denizlerin derin kesimi ile kıyı dağları arasındaki fark 5000m’yi geçer



TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

Türkiye’deki dağlar orojenik hareketlerle ve volkanik olaylar sonucu oluşmuştur

1) OROJENİK HAREKETLERLE MEYDANA GELEN DAĞLAR:

(Oro-Dağ, Jenez-Oluşum Orojenez > Dağ oluşum hareketleri ) Sıra dağlar genellikle derin denizlerde biriken tortulların, yan basınç oluşturan kıta hareketleri sonucu, kıvrılarak yükselmesi ile oluşmuştur Ya da kırılarak yükselmesi sonucu oluşmuştur

a-Kıvrım Dağları:

Bu dağlar esnek tabakaların kıvrılarak yükselmesi sonucunda oluşmuşlardır Türkiye’deki kıvrım dağlarını Apl-Himalaya kıvrım sistemi içinde düşünüyoruz

Türkiye’nin bulunduğu yerde Tetis Jeasanklinali vardı Bu deniz küçülerek 3 zaman ortalarına kadar varlığını devam ettirmiştir Bu jeosanklinal, etraftan dış kuvvetlerin getirdiği materyallerle dolmuş ve kalın tortul tabakalar oluşturmuş,daha sonra bu tortul tabakalar kıvrılarak yükselmiş, böylece Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur Ülkemizdeki Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslarda, bu kuşak içersinde olup, kalker tabakalarının kıvrılmasıyla oluşmuştur

Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar; Van gölünün kuzeyinde birleşirler Bunlar oluşumlarını 3 zaman sonlarında, bugünkü şekillerini de 4 zaman başlarında Anadolu’nun toptan yükselmesiyle kazanmıştır

b-Kırık Dağları:

Kıvrılma özelliğini kaybetmiş olan tabakalar kırılmaya uğrarlar Böylece fay hatları oluşur Fay hatları boyunca, bazı kısımlar çökerken, bazı kısımlarda, yüksekte kalırlar Çöken kısımlara GRABEN, yükselen kısımlara HORST denir Bunlara örnek Ege’deki Horst-Graben hattı verilebilir Kazdağı, Kozak D Yunt Buzdağlar, Aydın D, Menteşe D horstlara örnektir

2) VOLKANİK DAĞLAR

Volkanik dağlar, yerin derinliklerinde bulunan kızgın, erimiş ve basınç altındaki magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur Ülkemizdeki volkanik faaliyetler III Zamanda yoğun olarak görülmüştür Bu faaliyetler sonucu kırıklar boyunca magma yeryüzüne akmış ve volkanik araziyi oluşturmuştur Volkanik dağları şu şekilde sıralayabiliriz

a) Doğu An Bölgesi Volkanları: Bu dağlar Van gölünün kuzeyinde bir fay hattı üzerinde yer almıştır Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı dağı bu dağ sırasının kuzeydoğu ucunda yer alır

Ağrı Dağı: 1203km2’lik alan içersinde kuruludur İki kütle halindedirKüçük Ağrı 3896cm yükBüyük Ağrı ise 5137m yüksekliğe sahiptir

Tendürek Dağı: Yüksekliği 3533 m’dir Çaldıran ilk Doğu beyazıt arasında bulunur

Süphan dağı: Yüksekliği 4058 m’dir (Bitlis)

Nemrut Dağı: Bitlis de yer alır Van gölü varlığını bu dağa borçludurNemrut Dağı şimdiki görünümünü son volkanik patlama ve çökmeden sonra kazanmıştırson patlama sonucunda dağın tepe noktası yok olmuş ve krater olmuştur Birkaç kraterin birleşmesiyle Kalderalar oluşmuştur

Ayrıca Kargapazarı, Dumlu ve Bingöl dağları volkanik yapılı dağlardır

B)İç Anadolu bölgesi Volkan Dağları :

Erciyes: 3917m dir Bu dağ, İç Anadolu’nun en yüksek dağıdır Erciyes dağının oluşumu birkaç aşamalıdır Yamaçlardan merkezden çevreye doğru yayılan kırık hatları vardır Doruk kesimlerinde sirkler ve buzullar vardır Erciyes Kayseri ve Develi için su deposu görevini görürYurdumuzun başlıca kayak ve kış turizmi merkezleri arasındadır

Hasan Dağı:

Aksaray da yer alan bu dağ bir volkan konisidir Ayrıca: yine Aksaray’da yer alan

Melendiz Dağı, Karapınar yakınlarında

Karacadağ ve Karadağ genç volkan konileridir

İç Anadolu’da Ürgüp-Nevşehir çevresinde tüfler ve tüflerin sıkışmasıyla oluşan kayaçların yer aldığı bir volkanik arazi yer alır Bunların üzerinde Peribacaları bulunur Karapınar (Konya) çevresinde volkanik arazi üzerinde oluşmuş göller vardır Bunların en tanınmışı Meke Tuzlası dır

C) Ege Bölgesi Volkanları:

Kula çevresinde yoğunlaşmıştır Genç Kula volkanlarının 70 kadar konisi vardır Bunlar fazla yüksek değildirler Koyu renkli volkanik materyallerin yaygın olmasından dolayı yöreye halk arasında yanık arazi de denir

D) Güneydoğu Anadolu Bölgesi Volkanları:

Bunlardan en tanınmışı 1957 m yüksekliğindeki Karacadağ’ dır Karaca dağdan lavlar geniş bir alana yayıldığından yayvan biçimine sahip olan bu dağ halk arasında kalkan biçimli volkan olarak adlandırılıyor

Bunlardan başka ;Köroğlu Dağı, Işık Dağı,diğer volkan dağlarıdır DAĞLARIN TÜRKİYE’DEKİ COĞRAFİ DAĞILIŞI

Kuzey Anadolu Dağları:

Bu dağlar Alp sisteminin Türkiye’deki kuzey kanadını oluşturur KAn Dağ, Karadeniz Bölgesinde iki sıra halinde uzanır Kıyı yakınındaki sıra dağlar Küre, Canik, Giresun, Gümüşhane, Kalkanlı, Trabzon ve Rize dağlarıdır Giresun, Rize dağlarına Doğu Karadeniz dağları da denir Doğu Karadeniz dağları dik yamaçlı yüksek dağlardır Bu nedenle ulaşım iç kesimlerle Kalkanlı ve Kop geçitleriyle sağlanır

Bu sıra dağlar kuşağının gerişimde batıdan doğuya doğru ikinci kuşak vardır Bunlar Köroğlu, Ilgaz,Deveci, Yıldız,Çimen,Kop, Mescid ve yalnız Çam dağları

Güney Anadolu Dağları :

Bunlara Toros dağları da denir Alp kıvrım sisteminin güney kanadına dahildir Üç kısımdan oluşur

1) Batı Toroslar: Antalya körfezinin her iki tarafına doğru iki kuşak halinde uzanır Batıda Ak dağlar, ve Boz dağlar, doğuda Sultan, Dedegöl ve Geyik dağları

2) Orta Toroslar: Antalya körfezinin doğusunda kıyıya paralel uzanır Bolkar Dağları,Aladağlar, Tahtalı Dağları, Binboğa Dağları

İskenderun körfezinin hemen doğusunda Nur(Amanos) dağları uzanır

Güneydoğu Anadolu Dağları:

Torosların uzantısı olduğundan bunlara Güneydoğu Toroslar denir Bu kuşak üzerinde Malatya Dağları, Genç D, Bitlis D, Hakkari D bulunur En yüksek noktayı Cila D(Uludoruk) (4135)

Doğu Anadolu Dağları:

Bu bölgedeki dağların büyük bir kısmı Orta Torosların devamı olan sıradağlardır Bunlar: Tahtalı D, Mercan D, Karasu D, Aras Dağı’dır Allahu’ekber Dise KAn Dağlarının uzantısıdır Ayrıca Şerafettin Dağı Bingöl D, Şakşak Dağı ve Kargapazarı D bulunur

Ayrıca volkanik dağlar vardır: B ve K Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut

İç Anadolu Dağları:

Bölgede sıradağlar azdır Sundiken ve Sultan Dağları sıradağlara örnektir En dağlık kasım bölgeleri doğu kısmıdır Tecer, Çamlıbel, Hınzır ve Akdağlar buradadır Ayrıca Ankara ve çevresinde İdris D Elmadağ ve Ayas Dağı volkanik Dağları; Erciyes, Melendiz, Hasan D Karadağ ve Karacadağ

Batı Anadolu Dağları:

Horst şeklindeki dağlardır Kuzeyden güneye doğru Madra D Yunt D Bozdağlar ve Aydın Dağlardır

Muğla yöresinde KB-GD yönünde uzanan dağ sıralarından oluşan Menteşe Dağları yer alır Kuzeyde Kaz dağları ve Biga Dağları bulunur İç kesimlerde, Sandıklı, Eğrigöz ve Murat D gibi yükseltiler bulunur Bursa’daki Uludağ eski bir volkanik kütlenin yüzeye çıkmasıyla oluşmuştur Ülkemizin en önemli kış turizmi merkezlerindendir

Dağların Doğal Ortam ve Ek Faaliyetler üzerindeki Etkileri

Dağlar: İklim, toprak oluşumu, bitki örtüsünün dağılışı, yerleşme ve ekonomik faaliyetler üzerinde etkili olmaktadır

Yükseklere çıkıldıkça, iklimin soğumasına bağlı olarak bitki örtüsü farklılıklar gösterir Vadilerin iç kesimleri ile kuzeye ve güneye bakar yamaçları arasında farklı bitki toplulukları bulunmaktadır

Yüksek ve engebeli olan dağlık sahalar genel olarak tarımın yapılmasını, yerleşmenin kurulmasını ve yol yapımını güçleştirirFazla yağış alan dağlık sahalar, önemli ölçüde akarsuların beslenmesini sağlar

Dağlarda bulunan yerleşme şekilleri ve buralardaki insanların tarımsal faaliyetleri, ovalara göre farklıdır