Sindirim Sistemi İle Çok Kapsamlı Bilgi

CANLILARDA SİNDİRİM SİSTEMİ |

Canlılar enerji ihtiyaçlarını karşılamak için beslenmek zorundadır Fakat bazen dışarıdan besin almak tek başına yeterli olmaz Çünkü büyük besin molekülleri hücre zarından geçemezler Besinlerin hücre zarın-dan geçebilecek büyüklüğe kadar parçalanmasına sindirim, bu olayın gerçekleştiği sisteme de sindirim sistemi denir Sindirim olayının gerçekleşebilmesi için su ve enzim mutlaka gereklidir

Canlıların bir kısmı sindirilmiş besini dışardan hazır alırken, bir kısmı da aldığı besini kendisi sindirir

a) Disaridan sindirilmemis besini hazır alan canlılar:

Boyle canlilar genellikle parazit canlılardir, bağırsak solucanı gibi) Bunlarda sindirim olayından ve sindirim sisteminden bahsedilemez

b) Dışarıdan sindirilmemiş besin alan canlılar:

Böyle canlıları da ikiye ayırabiliriz

1 Sindirim sistemi taşımayan canlılar: Bir hücreli- , ler, sünger sölentere gibi omurgasız canlılar

2 Sindirim sistemi taşıyan canlılar: Hayvanların büyük bir çoğunluğu

Sindirim bir hidroliz olayıdır Yani sulu ortamda büyük molekOIIO besin maddelerinin enzimlerle küçük mole-küllü besin maddelerine parçalanmasıdır 0 halde sindirim olayının amacı besinleri hücre zarından geçebi-lecek büyüklüğe parçalamaktır diyebiliriz

Sindirim olayı ikiye ayrılır:

1 Mekanik Sındirim: Besinlerin enzim kullanılmadan fıziksel olarak parçalanmasına mekanik sindirim denir Ağızda dişler, mide ve bağırsaklarda ise kaslar yardı-mıyla gerçekleşir Mekanik sindirimin amacı besinle-rin sindirim yüzeyini artırarak enzimlerin etkisini hız-landırmaktır

2 Kimyasal Sindirim: Besinlerin su ve enzimler yar-dımıyla parçalanmasıdır Ağızdan bağırsaklara doğru kimyasal sindirim artar

Kimyasal sindirim ikiye ayrılır:

1 Hücre içi sındirim: Hücre içine alınan besin mole-küllerinin lizozomlarda sindirilmesine denir

2 Hücre dışı sindirim: Besinlerin hücre dışında sin-dirilmesine denir Bu olayda hücreler dış ortama enzim salgılar Bu enzimler büyük moleküllü besinteri parçalayarak hücre içine alınmasını sağlarlar

Hücre içi sindirim

Süngerlerde, sölenterlerde amip, öglena, terliksi hay-van gibi tek hücrelilerde, akyuvarlarda, bitki hücrele-rinde görülür

Hücre dışı sindirim

Çürükçül canlılarda, ekmek küfünde, omurgalı ve omurgasız (süngerler ve sölentereler hariç) hayvanlar-da hücre dışı sindirim görülür

Omurgasız hayvanların çoğunda omurgalıların hep-sinde ağızla başlayıp, anüsle biten bir sindirim kanalı vardır Hücre dışı sindirim bu kanalda olur Bu kanalın uzunluğu kıvrımlı veya düz oluşu bu hayvanların bes-lenme şekline göre değişir

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ Sindirim sisteminin bölümleri:

1 Ağız: Dişler, dil, tükrük bezleri, dudaklar

2 Yutak 3 Yemek borusu

4 Mide 5 ince bağırsak

6 Kalın bağırsak 7 Anüs

Sindirime yardımcı organlar:

1 Karaciğer 2 Pankreas 3 Tükrük Bezleri

SINDIRIM ORGANLARI

1 Ağız: Mekanikve kimyasal sindirimin basladigi yerdir Ağız dört kısımdan oluşur: Dişler, dudaklar, dil ve tükrük bezleri

Dudaklar: Besinlerin alınmasını sağlarlar

Dişler: Besinlerin alınmasını, parçalanmasını sağlayan yapılardır Dişler iki kısımdan oluşur:

a) Taç kısmı: Dişlerin görülen, beyaz renkli parlak kıs-mınadenir

b) Kök kısmı: Dişlerin çene kemiğinin içinde kalan kısmına denir

Diş minesi: Taç kısmın üzerini örten, dişe parlak ve beyaz görünüş kazandıran kısmına denir Diş minesi arka arkaya aşırı sıcak veya soğuk yiyecekler alındı-ğında çatlayabilir

Fildişi (dentin): Mine tabakasının altındaki kemik ; kısma denir

Diş özü: Dişin en iç kısmında sinirler, kan damarları ;j ve yumuşak bağ dokudan oluşmuş kısımdır

Görevlerine göre üç çeşit diş vardır:

a) Kesici dişler: Besinleri koparmaya yarar Üst ve alt çenede ön tarafta bulunan dişlerdir

b) Köpek dişleri: Besinlerin tutulmasını, kırılmasını sağlar Kesici dişlerin yan taraflarında bulunurlar

c) Küçük ve büyük azı dişleri: Köpek dişlerinden sonra gelen, taç kısımları geniş olan dişlerdir Besinlerin öğütülmesini sağlarlar

Yutak ve yemek borusu: Yutak, ağızdan gelen lomaları yemek borusunu iletir Diğer görevi de burun-dan alınan havayı küçük dil ve gırtlak yardımıyla soluk borusuna iletmektir,Vemek borusu, beyaz keıslardan yapllmıştır 20 2&cm boyundadır Yutaktan gelen lokmaları mideye iletir Yutak veyemek borusunda sindirim olmaz

Mide: Karın boşluğunun sol üst yanında sağ tarafa doğru kıvrılarak uzanan, iç yüzü girintili - çıkıntılı vemuhus ile Kaplı bir organdır Sindirim sigteminin engenış kısmını oluşturur Mide dinlenme durumunda J harfini andırır Ortalama 1,5 litre kadar hacmi vardır

Dil: Çizgili kaslardan yapılmıştır Parçalanmış besinle-rin tükrük ile karıştırılmasına, lokma oluşturulmasına, yutmaya, konuşmaya yardımcı olur Üzerindeki tat tomurcukları ile tjesinlerin tadihı almayı sağlar

Tükrük bezleri: Dil altı, kulak altı, çene altı olmak üzere üç çeşit tükrük bezi vardır Görevi tükrük sıvısını üretip salgılamaktır Tükrük bezi hücreleri golgi cisimci-ğini çok sayıda bulundururlar Tukrük içinde amilaz enzimi (pityalin mayası), mukus, su, madensel mad-deler bulunur Tükrük kuru besinlerin ıslatılmasını sağ-ladığı gibi, ağız içinin kurumasını önleyerek konuşma-yıda kolaylaştırır Tükrükteki amilaz enzimi nişastayı daha küçük parçalara ayırır Yapısında bulunan düz kasların kasılıp gevşemesiyle mekanik sindirim gerçekleşir

Çiğneme, yutkunma, düşünme gibi olaylar mide duva-rındaki bezlerden mide öz suyunun sahnmasını başlatır Yine mide duvarında bulunan bazı hücreler mukus salgılar Midede gerçekleşen olayları sırası ile şöyle verebiliriz:

1 Mukus salgılanır Salgılanan mukus midenin herye-rini kaplar Görevi mideyi asit etkisinden korumaktır

2 Mide özsuyunda bulunan ve pasif halde olan pepsi-nojen enzimi hidroklorik asit (HCI) ile aktif hale getirilir Pepsınojen(Pasif enzim)—HCL————> Pepsın(Aktif enzim)

3 Pepsin oluşumu proteinlerin sindirimini başlatır

Midede; Protein + HgO — Pepsın———> Pepton + Aminoasit

Midede sindirimi başlanmış besinler, mide duvarındaki düz kasların kuvvetli kasılıp gevşemesiyle ince bağır-sağın ilk bölümü olan oniki parmak bağırsağına gön-derilir

İnce bağırsak: Mideden sonra gelen 3 cm çapında 7,5 m boyunda karın boşluğunda kıvrımlar yaparak kalın bağırsağa kadar uzanan boru şeklinde bir yapı-dır Sindirim sisteminin en önemli kısmıdır İnce bağır-sağın iç yüzeyinde yüzeyi genişleten girinti ve çıkıntı-lar vardır İnce bağırsak hücrelerinin oluşturduğu bu girinti ve çıkıntılar villus olarak adlandırılır Böylece emilim yüzeyi arttırılmış olur

Midedeki asitli bulamaç ince bağırsağa geldiğinde ince bağırsak bezlerinden bir hormon salgılanır Kana karı-şan bu hormon safra kesesi ve pankreası uyararak bu yapıların ince bağırsağa salgı boşaltmasını sağlar

Karaciğerden salınan safra özsuyunda yağların sindiri-mini hızlandıran safra sıvısı, pankreasdan salınan pankreas özsuyunda ise amilaz, lipaz ve tripsin enzim-leri bulunur Karaciğer, pankreas ve ince bağırsaktan salınan salgılarla proteinlerin, karbonhidratların ve yağların sindirimi tamamlanır

ince bağırsakta sindirim sonucunda oluşan besin yapı-taşları bağırsak hücrelerinin villusları tarafından emilir Villuslar tarafından emilen besinler buradaki kılcal kandamarına verilir Besinlerin emilimi aynı şekilde olsa da emilim oranları farklı olabilmektedirince bağırsaktan emilen besinler iki yolla dolaşım sis-temine taşınırlar

1 Kan yolu ile: İnce bağırsak villusları tarafından emilen glikoz, aminoasit, mineral, vitamin ve su kılcal kan damarlarına, buradan karaciğer kapıtoplar damarı ile karaciğere, karaciğerden toplardamarla alt anatop-lardamarı ile kalbin sağ kulakçığına taşınırlar

Besin —Emilerek——»-lnce bağırsak hücresine ——>- Kılcal kan damarı —>• Karaciğer kapı toplardamarı——»-Karaciğer ——»• Toplardamar ——»• Alt ana ———>• Sağ kulakcık toplardamar

2 Lenf yolu ile: Yalnız yağ asitleri ve gliseroller bu yollataşınır

Not: Ayrı ayrı yollarla taşınan besin maddeleri kalbin sağ kulakçığında tekrar bir araya gelir

KALIN bağirsak

İnce bağırsaktaki emilim olayından sonra geriye kalan maddeler kalın bağırsağa gider Kalın bağırsakta kim-yasal sindirim gerçekleşmez Canlıların kalın bağırsa-ğına yerleşmiş bakteriler buraya gelen besinlerle bes-lenirler Bakterilerin salgıladıkları enzimlerle de selüloz sindirilir Ancak bu olay sadece geviş getiren memeli-lerin bağırsaklarında gerçekleşir

Kalın bağırsaktaki atıkta su ve mineraller gibi yararlı maddelerde bulunur Bu maddeler kalın bağırsak tara-fından emildiğinde geriye kalan ve canlı için hiçbir ya-rarı bulunmayan atık maddeler rektuma gönderilir ve oradanda anüsle dışarı atılır

SINDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

Pankreas: Mide ve onikiparmak bağırsağı arasında bulunan salgı üreten bir bezdir Pankreas bezinden daha öncede belirtiğimiz gibi amilaz, lipaz, tripsin en-zimleri salgılanır

Pankreasın özelleşmiş bir bölümünde ise insülin ve glukagon hormonları üretilir Bu hormonlar ise kandaki şeker seviyesini ayarlar

karacığer

Karın boşluğunda midenin sağ üst kısmında bulunur En büyük organımızdır Karaciğere üsten bakıldığında iki, alttan bakıldığında üç loplu olduğu görülür

Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safra, safra ka-nalı ile onikiparmak bağırsağına taşınır Karaciğerin başlıca görevleri,

- Yağların sindirimini hızlandıran safra özsuyunu salar

Bazi vitaminlerin sentezlenmesini ve depolanmasini saglar A vitamini sentezler A D ve K vitaminlerini depo eder

• Embriyo döneminde kan yapar • Kanın pıhtılaşmasını sağlayan proteinlerini üretir

• Proteinlerin karbonhidrat veya yağa dönüşümünü sağlar

• Kandaki fazla glikozu glikojen şeklinde depolayarak kan şekerini ayarlar

• Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde rol oynar

• Amonyak gibi zehirli artıkları daha az zehirli olan üre yada ürik aside çevirir

BESİNLERİN KIMYASAL SİNDİRİMİ

1 Karbonhidratların kimyasal sindirimi

•Sindirimin başladığı yer: Ağız

• Tükrükte bulunun pityalin (amilaz) enzimi ile karbon-hidratlar glikoz, maltoz veya dekstrine kadar parçalanır

• Sindirimin tamamlandığı yer ince bağırsaktır

• Onikiparmak bağırsağına pankreas tarafından salı-nan amilaz enzimi maltozları, dektsrinleri ve bütün karbonhidratlan glikoza kadar parçalar

Midede karbonhidrat sindirimi görülmez

• Karbonhidrat + Su —Amilaz———> Glikoz

2 Proteinlerin Kimyasal Sindirimi:

• Sindirimin başladığı yer: Mide

OLAY:

1 Pepsınojen —HCL———> Pepsın

2 Protein + Su —Pepsin———> Aminoasit + Pepton

• Sindirimin tamamlandığı yer: ince bağırsak

OLAY:

Protein + Su ——Tripsin——> Aminoasit + Pepton

Pepton + Su —Tripsin———» Aminoasit

Ağızda protein sindirimi yoktur

3Yaglarin Kimyasal Sindirimi

• Sindirimin başladığı yer: Onikiparmak bağırsağı

• Sindirimin tamamlandığı yer ince bağırsak

• Olay: Yağ + Su ——Safra suyu , Lıpaz————> Yağ asidi + Gliserol

Yağların sindirimi sadece ince bağırsakta gerçekleşir Ağız ve midede yağlann sindirimi gerçekleşmez