Hı-Fı İle İlgili Temel Bilgiler..1..

HiFi, Ingilizce'deki "High Fidelity" yani yüksek sadakat kelimelerinin kisaltmasidir Bazi teknik açilardan hata payi belirli oranlarin altinda olan (yani HiFi normlarına uygun) ve evde kullanilmaya yönelik müzik sistemleri HiFi sistemler olarak kabul edilmektedir Ancak HiFi normlari oldukça düsük standartlardir, ayrica teknik ölçümlerle algilanan ses kalitesi arasinda bugüne kadar pek bir iliski saptanamamistir Sonuç olarak son yillarda daha yüksek bir performans düzeyini ifade etmek için High End ve Ultra-Fi gibi iki kavram daha gelistirilmistir Ancak bunlar arasinda kesin ayirimlar yoktur Yüksek sadakatle ne ifade edilmek istendigini daha iyi anlamak için müzisyenlerin icrasindan bizim algilayisimiza kadar sesin ne gibi islemlerden geçtigine bir göz atmakta fayda vardir:

1 Müzisyenler içinde bulunduklari stüdyo veya konser salonunun akustik özelliklerine göre müzigi duyarlar ve icra ederler Örnegin reverberasyon süresi kisa olan bir ortamda bir müzisyen bir notayi daha kisa süreyle duyar ve müzigin temposunu ona göre ayarlar (Music of Sound, James Boyk)

2 Mikrofon adedi, tipi ve yerlestirilisine göre dogrudan gelen ve yansiyarak gelen sesler mikrofonlarca farkli oranlarda, farkli zaman araliklariyla algilanir

3 Herbir mikrofonun algiladigi ses elektrik enerjisine çevrilerek bir kayit cihazina iletilir ve bu cihaz tarafindan genellikle birer manyetik kayit ort----- kaydedilir Son yillarda söz konusu sinyallerin çok sayida (Ör: 44100/saniye) örnegi alinarak, tamaminin aslina uygun (analog) olarak kaydedilmesi yerine, tamamini temsil ettigi varsayilan örneklerin kaydedildigi dijital sistemler yayginlasmistir (Bu sistemlerin ilk ticari örnekleri gelistirildiginde saniyede 44100 örnekle temsil edilen bir sinyalle orijinali arasinda insan kulagi tarafindan fark algilanamayacagi iddia edilmekte idi Bu sistemleri gelistirmis olan firmalar bugün saniyede 192 bin örnekleme yapan sistemler üzerinde çalismaktadirlar) 4 Kaydedilen sesler, faydasinin zararindan fazla oldugu kabul edilen ton ayari, reverberasyon etkisi ekleme, sikistirma gibi islemlerden geçirilir Bunlarin en önemlisi sikistirmadir Çogu canli müzikte en alçak sesle en yüksek ses arasindaki fark mevcut teknolojilerin kapasitesinden büyüktür Ayrica ev kosullarinda orijinali kadar yüksek sesle müzik dinlemek pek mümkün olmayacagindan alçak seslerle yüksek sesler arasindaki farkin azaltilmasi anl----- gelen sikistirma islemi uygulanmaktadir Uygulanmadigi takdirde sesi ya alçak sesleri duyamayacagimiz kadar kismamiz ya da yüksek seslerin bizi, komsularimizi rahatsiz

edecegi kadar açmamiz gerekir Uygulanmasi kaçinilmaz olan sikistirma isleminde çok önemli olan bir husus vardir Sikistirma islemi her bir ses için ayri ayri yapilmalidir Ayri ortamlara kaydedilmis sesler birlestirildikten sonra sikistirma yapilirsa müzigin akisi sirasinda ortaya çikan yeni bir ses devam etmekte olan seslerde anlamsiz bir zayiflamaya sebep olacaktir (Compression In Mastering, Bob Katz)

5 Bu sekilde islenmis olan sesler stereo bir sistemde sag ve sol kanal dengeli olacak sekilde birlestirilir Stereo sistemlerin amaci yalnizca iki ses kanali kullanarak insan isitme sisteminin yön algilama becerisinin aldatilmasi ve bu sayede ikiden fazla adette ses kaynagi varmisçasina bir sahne görüntüsü olusturulmasi seklinde açiklanmaktadir Ancak ayni maliyetle üretilecek iki kanalli bir sistemin tek kanalli bir sisteme göre daha düsük kalitede olmasi kaçinilmazdir Sonuç olarak sahne görüntüsü elde etmenin müzikten alinan zevke olumlu katkisi olabilecegini bile kabul etsek ses kalitesinin diger açilardan düsmesinden daha önemli bir katkisi olacagi gayet süphelidir Ayrica kulagimiza çok sayida yerden ses gelmesiyle, o hissi yaratacak sekilde iki yönden ses gelmesi kesinlikle tam ayni etkiyi yaratamaz Örnegin tüm zil seslerinin bir kanala kaydedilmis oldugu bir stereo sistemi dinledigimizde sanki diger taraftaki kulagimiz tikali gibi hissederiz Bu nedenle büyük çogunlukla gerçekçi sahne görüntüsünden fedakarlik yapilarak kayitlarin daha rahat dinlenebilir olmasina öncelik verilmektedir Örnegin sanki davul seti sahnenin bir ucundan digerine kadar uzuyormus gibi bazi zil sesleri sag, bazisi sol, bazisi da ortadan gelecek sekilde kayitlar yapilmaktadir (Piyasaya sürülecek ürün tasinabilir müzik sistemlerinden, çok yüksek kaliteli sistemlere kadar çesitli ortamlarda kullanilacagi için 4 ve 5 maddelerde belirtilen islemler tüm bu ortamlar gözönüne alinarak yapilir Yapimci sirketler ürünlerini pazarlama stratejilerine göre farkli düzeydeki sistemlere göre optimize ederler)

6 Yapilmis olan kayitlar evimizdeki HiFi sistemde sese dönüstürülür

7 Odanin akustiginden de çesitli sekillerde etkilenen sesler kulagimiza ulasir

8 Beynimiz kulak tarafindan kendisine iletilen sesin özelliklerini o anki ruh halimiz, deneyimimiz, beklentilerimiz, dikkatimiz dogrultusunda seçici olarak algilar ve yorumlar Örnegin dikkatimizi sesin ne kadar detayli olduguna yönelttigimiz sirada diger özellikleri degerlendiremeyiz Görüldügü gibi müzigin icrasindan kulagimiza ulasana dek ses önemli degisikliklere ugramaktadir Kayit islemleri, ve muhtemelen

HiFi sistem üreticilerinin tasarim çalismalari sesin aslina sadik kalinmasindan çok, pratikte en rahat ve zevkle dinlenebilir sonuçlari elde etmeye yöneliktir

Hi-Fi Aletleri Satın Alırken

Dinleme Kosullari ve Yöntemi

Bir müzik sistemini mümkün oldugunca gerçekçi degerlendirebilmek için dinleme kosullariyla ilgili bazi hususlara özen göstermek gerekir:

Dinleme islemi sessiz, sakin bir ortamda gerçeklestirilmelidir Odada mümkünse yalnizca dinlenmekte olan kolonlar bulunmalidir Çünkü diger kolonlarin hoparlörleri kendilerine ulasan ses dalgalarinin etkisiyle titresir ve bu titresimleri sesin kaynaginda durmasindan sonra, kisa da olsa bir müddet devam eder Diger kolonlar ayrica sesin tonu, yönü gibi hususlari da çesitli sekillerde etkilerler Eger odada baska kolonlarin

bulunmasi kaçinilmaz ise bu kolonlarin girisinin kisa devre edilmesi durumunda sorun bir miktar azalir Bunu bir kolonun bas hoparlörünün diyafr----- parmaginizla hafifçe vurarak deneyebilirsiniz Kolonun girisi kisa devre iken daha az ses çikacaktir Esasen ideal olan çözüm test edilecek sistemin ileride kullanilacagi ortamda dinlenmesidir Dinleme islemi en az iki güne yayilmali ve bir kaç saatten kisa olmamalidir En az iki gün önerilmesinin sebebi kisinin beklentilerinin ilk dinleme ile daha sonraki dinleme arasinda çogunlukla degismesidir Ayrica kisinin alisik oldugu müzik sistemine göre çok yüksek kaliteli oldugu tahmin edilen (bu tahmin örnegin fiyata dayali olabilir) sistemlerin gerçek kalitesinin ve degerinin anlasilmasi için bir kaç hafta boyunca araliklarla dinlenmesi gerekebilir Çünkü farkin çok büyük olmasi, normalizasyonun etkisiyle genellikle mevcut farkin dogru yorumlanabilmesini güçlestirmektedir Dinleme islemi çesitli müzik türleri ile gerçeklestirilmeli, kaynak seçiminde insan sesi içeren ve çok sesli sanatsal müzik içeren kayitlara mutlaka yer verilmelidir Eger bir karsilastirma yapilacaksa önce bir sistem en az 15 dakika dinlenmeli, daha sonra diger sisteme geçilmelidir Çok hızlı bir sekilde bir sistemden digerine geçis ses tonu gibi bazi farklarin algilanmasini kolaylastirmakla birlikte özellikle müzige iliskin kriterlerin algilanmasini güçlestirir Algilanan sesin kayit, CD player veya baska bir kaynak, amplifikatör, kolonlar, oda ve kisinin o anki beklenti ve ruh halinin bir sonucu oldugu hiçbir zaman unutulmamalidir Özellikle akustik açidan özel önlem alinmamis çogu odanin ses tonuna elektronik cihaz ve kolonlardan çok daha fazla etki ettigini unutmamak gerekir Tek bir cihazin performansinin degerlendirilmesinde onun diger cihazlarla hem teknik (örnegin empedans uyumu) hem de ses karakteri açisindan uyumu konusunu da dikkate almak gerekir Dinleme sirasinda dikkatimizi yöneltecegimiz kriterleri sese iliskin ve müzige iliskin olarak iki gruba ayirabiliriz

Sese iliskin kriterleri dinleme

Sesin karakteri: Canli müzikte çok çesitli sesler vardir Ayrica kayitlar da firmadan firmaya hatta albümden albüme küçümsenmeyecek farkliliklar gösterirler Eger bir müzik sistemi her albümde benzer ses veriyorsa kayittaki farkliliklari örten kendine özgü bir ses karakteri var demektir Örnegin bir müzik sistemi her zaman yumusak ses veriyorsa bu durum bir hatayi göstermektedir Bir müzik sistemi gerektiginde sert ses de yumusak ses de verebilmelidir Dinleme esnasinda sesin karakteri ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir konu da insan sesleridir Insan kulaginin en aliskin oldugu seslerden biri dogal olarak insan sesidir ve bu nedenle bir müzik sisteminde sesin karakterinin ne kadar degistigini anlamak için erkek ve bayan sesleri içeren albümler de dinlenmelidir

Sesin netligi: Müzik sistemlerinde kalite arttikça sesin netligi de artacaktir Ancak bir müzik sisteminde tiz seslerin abartilmasiyla sesin netliginin daha yüksek algilanacagi da unutulmamalidir Ayrica yüksek kaliteli sistemlerin net ve keskin sesinin düsük kaliteye alismis bazi dinleyiciler tarafindan sert zannedildigini de belirtmek gerekir

Sesin büyüklügü: James Boyk "Thinking Person's Guide to Stereos" adli makalesinde "Bir müzisyen olarak HiFi sistemlerin canli müzige kiyasla en zayif olduklari alanin dinamik aralik oldugunu görüyorum" demektedir Bir müzik sisteminde alçak seslerle yüksek sesler arasindaki fark ne kadar büyükse sistem canli müzige o kadar yakin ses vermektedir Burada da müzik sisteminin "zorlanmasi" sonucu yüksek ses veriyormus hissi yaratmasi ile gerçekten yüksek ses vermesini karistirmamak gerekir

Sesin tonundan bagimsiz performans: Bir müzik sisteminin performansi her tondaki seslerde ayni olmayabilir Örnegin sesin netligi tiz seslerde zayif olup bas seslerde daha iyi olabilir Veya orta kalinliktaki seslerde derinlik hissi makul iken tiz sesler kolonlardan geliyor gibi olabilir Sahne görüntüsü: Stereo sistemlerin amaci iki kolonla üç boyutlu sahne görüntüsü elde etmek olarak açiklanmaktadir Bu sekilde evimizde konserdekine daha yakin bir zevk alacagimiz kabul edilmektedir Bir müzik sistemi sahne görüntüsünü ne kadar net olusturabilirse sistemin kalitesinin o kadar yüksek oldugu düsünülmektedir Bununla birlikte, çok belirgin, net bir sahne görüntüsünün müzikten aldigimiz zevki olumsuz etkilemesi daha muhtemeldir Bir stereo sistem müzisyenlerin sahnenin neresinde bulunduklarini gösterebilir, ancak hareketlerini, mimiklerini gösteremez Bir konserde gördüklerimiz duyduklarimizi güçlendirebilir ama stereo sistemle sahne görüntüsü olusturmak müzisyenlerin duygularini dinleyiciye aktarma yönünde herhangi bir katkida bulunmaz Aksine ilgimizi müzikten görüntüye kaydirabilir Aslinda

gördüklerimiz bir konserde de müzikten aldigimiz zevki azaltabilir "Duygulanim ile isitme arasinda görmeye nazaran daha yakin bir iliski vardir" (Music and the Mind, Anthony Storr s26) Özellikle yüksek kaliteli sanat müziginde bazi kolay algilanabilecek melodi vs yaninda çogunlukla beynimizin sinirlarini zorlayacak harmoni, tema gibi unsurlar vardir Bunlari algilamak ise yogun dikkat ve analitik düsünce gerektirir Oysa duyu organlarimiza ulasan uyaranlar uzun vadeli hafiza kullanimi ve analitik düsünce gerektiren bu gibi islerdeki basari oranimizi azaltir (A Role for Memory in Divided Attention Between two Independent Stimuli, Hafter, ER, Bonnel, A-M, Gallun, E ve Cohen, E) Muhtemelen çogumuzun kaliteli, sanatsal müzik dinlerken gözlerimizi kapattigimizda müzikten daha çok zevk aldigimiz durumlar olmustur Iyi bir stereo sistemde seslerin yeri sesin gücü ve tonu degisse de sabit kalabilmelidir Ayrica yanlardan gelen sesler de ortadan gelen seslere benzer derinlik hissine sahip olabilmelidir Bazi müzik sistemlerinde özellikle yanlardan gelen seslerde derinlik hissinin azaldigini, sesin kolondan geldiginin belirginlestigini görmekteyiz Burada derinlik hissi terimi sesin uzaktan gelmesini ifade etmemektedir Derinlik hissi uzak veya yakin, sesin üçüncü boyutunun varligini kastetmektedir Derinlik hissi yeterli olmadigi zaman seslerin kolonlardan geldigi barizlesir ve bu tarz ses dinleyenin ilgisini müzikten sese kaydirmaya meyillidir Iyi bir stereo sistemin sahne görüntüsü yaratirken bir yandan da dinleyicinin ilgisini dagitmamasi gerekir

Seslerin bagimsizligi: Bazi müzik sistemleri tek bir enstrumanin sesini oldukça "etkileyici" bir sekilde verebilirken çok sesli bir müzikte ayni basariyi gösteremezler Elbette insanin algilama sistemi de çok sesli bir müzikte her sesi ayni netlikte duyabilecek kapasitede degildir, ama iyi bir müzik sisteminde her enstrumanin rahatlikla takip edilebilmesi, ortaya yeni bir ses çiktiginda diger seslerin bundan mümkün oldugunca bagimsiz kalabilmesi gerekir

Müzige iliskin kriterleri dinleme

Bir müzik sisteminde ses kalitesi ile ilgili yukarida sayilan kriterlere göre hemen hemen hiçbir kusur bulunamamasi o sistemden zevkle müzik dinlenebilecegini garantilemez! Bunun iki sebebi vardir Birincisi, sesin niteliklerinin algilanmasinda yanilgi payi oldukça yüksektir Küçük sesin detayli sesle, tiz sesin net sesle, keskin sesin sert sesle, zorlanma hissinin yüksek sesle karistirilmasi ve yukarida sayilan çesitli niteliklerin kombinasyonunun dinleyende farkli etkiler yaratmasi yanilgi payini yükselten faktörlerdir Ikinci ve daha önemli sebep ise müzikten zevk almamizi saglayan ses niteliklerinin hepsinin kontrol edilmesinin

imkansiz denecek kadar zor olmasidir Örnegin yukaridaki kriterlerin hepsine göre oldukça kaliteli gözüken bazi sistemlerin müzikten zevk almamizda büyük önemi olan ritm hissini sadakatle olusturamadiklarini gözlemlemekteyiz

Sonuç olarak bir müzik sisteminin degerlendirilmesinde sesin niteliklerine iliskin kriterlerin kontrol edilmesinin yani sira, dikkatin tamamen müzige verildigi asagidaki yöntemin de kullanilmasi sarttir

Bas, tiz, detay, distorsiyon gibi hifi jargonunu unutun,

Sesi degil, müzigi dinleyin,

Enstrumanlari ne kolaylikla digerlerinden ayirabildiginize, takip edebildiginize bakin,

Müzisyenlerin birbirleriyle uyumlu mu yoksa acemi gibi mi çaldiklarina bakin,

Müzigin sizi tempo (örnegin ayaginizla) tutmaya yöneltip yöneltmedigine bakin,

Müzik sisteminin ruh hali ve duygulari iletip iletmedigine, hangi duygulari uyandirabildigine bakin,

Müzigin bir müddet sonra sizi yorup yormadigina dikkat edin

Tüm bu kriterlere göre degerlendirme yapilirken unutulmamasi gereken bir konu da hiçbir müzik sisteminin mükemmel olmadigidir Bir sistem bazi müzik türleri için uygun iken bir baska sistem baska müzik türleri için daha uygun olabilir Örnegin popüler müzikler en basit müzik sistemlerinde ve televizyonlarda zevkle dinlenebilir Buna karsilik karmasik sanat müziklerinden azami zevki alabilmek, hatta bazen bunlari anlayabilmek için daha kaliteli müzik sistemleri kullanmak gerekir

Dikkate Alinmasi Gereken Diger Hususlar

Teknoloji Bazi teknolojilerin kendine has özellikleri vardir Örnegin transistörlü amplifikatörlerin lambalilara göre genellikle bas kontrolünün daha iyi oldugu, borulu (horn) kolonlarin çok güçlü oldugu bilinmektedir Ancak bu bilgiler bize belirli bir ürünün performansi konusunda yalnizca bazi ipuçlari verebilir Piyasada çok kaliteli lambali amplifikatörler oldugu gibi düsük kaliteli olanlar da vardir Benzer sekilde her teknolojiden iyi ve kötü örnekler bulmak mümkündür Tecrübelerimiz bize hangi teknolojinin kullanilmis oldugundan çok kullanilan teknolojinin iyi uygulanip uygulanmamis olmasinin önemli oldugunu göstermektedir

Teknik Özellikler

Özellikle genis tüketici kitlelerini hedef pazar olarak gören bazi üreticiler frekans yanitsamasi, gürültü orani, distorsiyon orani gibi teknik özellikler ile ses kalitesi arasinda bir iliski oldugu izlenimini uyandiracak reklamlar yapmaktadirlar Bu sekilde ürünlerinin aslina çok yakin ses verdigi izlenimini yaratmayi hedeflemektedirler Zira teknik özelliklere bakildiginda örnegin en basit bir CD player'in hemen hemen mükemmel oldugu zannedilir Böyle bir CD player'in brosüründe distorsiyon orani genellikle 1/10000'i geçmez, frekans yanitsamasi 0,5 desibelden fazla bir sapma göstermez Ancak yüksek kaliteli bir CD player ile düsük kaliteli bir CD player'in sesinin karsilastirilmasi durumunda bu kadar düsük hata oranlariyla açiklanamayacak ölçüde farkliliklar oldugu görülür Bu durum bir müzik sisteminin tüm parçalari için geçerlidir Hatta bazi üreticilerin tasarim ve üretim süreçlerinde önceligi teknik özelliklere vererek ses kalitesinden fedakarlik yapiyor olmalari da kuvvetle muhtemeldir Nitekim bazi oldukça düsük kaliteli ürünlerin teknik özellikleri son derece kaliteli bazi ürünlerinkinden daha iyi gözükmektedir Yani teknik özellikler ile ses kalitesi arasinda bazen negatif bir iliski dahi olabilir

Fiyat

Bir müzik sisteminin fiyati yükaaaae genellikle kalitesi de yüksek olmaktadir Ancak elbette bunun istisnalari da vardir Ayrica fiyat artisinin ses kalitesini ne ölçüde ve ne sekilde artiracagi da önemlidir Çok çesitli müzik sistemleri dinleme deneyimine sahip olmayan çogu kisi fiyat arttikça ses kalitesinin sesin orijinaline yaklasacagini, dolayisiyla kalitedeki degisimin giderek azalacagini düsünür Oysa deneyimlerimiz yüksek kaliteli ürünler arasindaki farklarin ucuz ürünler arasindaki farklardan daha büyük olabildigini göstermektedir Bu durumun baslica iki nedeni oldugunu zannediyorum Birincisi düsük fiyatli ürünlerin imalati sirasinda temel önceligin ürünün istenen islevi mümkün mertebe güvenilir bir sekilde yerine getirmesinden ibaret olmasi Yani kabul edilemeyecek gürültü oranlari disinda ses kalitesi açisindan fazla bir beklenti olmamasi ve markadan markaya fazla degismeyen standart parça ve yöntemlerin kullanilmasi Ikincisi ise ucuz sistemlerin çözünürlüklerinin düsük olmasi nedeniyle mevcut farklarin duyulmasinin zor olmasi Bir müzik sistemine ne kadar bütçe ayrildiginda ne kalitede ses alinacagi bir çok kisinin merak ettigi bir konudur Maalesef biri nicelik digeri nitelik olan iki seyi karsilastirarak bu soruya net bir cevap verebilmek pek mümkün gözükmüyor Ancak bu konuya bir ölçüde isik tutabilecek su bilgiyi verebiliriz: Ilk defa dinledigi fiyat kategorisindeki bir sistem hakkinda yorum yapan çogu kisi ses kalitesi farkinin beklediginden fazla oldugunu belirtmektedir (Kisinin alisik oldugu sistemler ile yeni dinledigi sistem arasindaki farkin çok büyük olmasi durumu hariç Bu durumda kisinin farki dogru algilayabilmesi genellikle pek mümkün olmuyor, hatta kaliteli olan sistem begenilmeyebiliyor Kisi duymaya alismis oldugu, dolayisiyla dogru oldugunu zannettigi bozulmalari çok yüksek kaliteli sistemde duymayinca sistemin güçsüz, detaysiz, heyecansiz bir sese sahip oldugu kanaatine ulasabiliyor Bütçe ile ilgili sik karsilasilan bir soru da bütçenin ne kadarinin hangi parçaya ayrilmasi gerektigidir Müzik sistemleri ile yeni

ilgilenmeye baslayan çogu kisi kolonlarin diger parçalardan daha önemli oldugunu düsünür Kolonlar arasinda karsilastirma yapildiginda ses tonu gibi kolay hissedilen bazi farklar diger parçalara göre biraz daha fazla olmakla birlikte müzikten alinan zevki etkileme açisindan kaynak (ör: CD player) ve amplifikatör genellikle daha önemli rol oynamaktadir

Uyum

Esasen bir müzik sistemini olusturan parçalarin uyumu en önemlisidir Çok pahali ve kaliteli ancak birbiriyle uyumsuz parçalardan olusan bir müzik sistemi oldukça mütevazi bir sistemden daha kötü sonuç verebilir Uyumlu bir sistemde parçalarin fiyati birbirine yakin olmaktadir Bir müzik sisteminin parçalarini seçmeye hangisinden baslamaliyiz? Bu konuda çogumuzun en zor degistirecegi unsur salonun boyutlaridir Salonun akustik özelliklerini bir miktar degistirmek çok zor degildir ama örnegin 60m2'lik bir salonda 20x30x40 cm boyutlarinda bir kolondan düsük distorsiyon oranlariyla yeterli akustik güç ve bas ses elde edilmesi hemen hemen imkansizdir Dolayisiyla salonu seçme sansimiz olmadigini farz edersek seçime kolonlarla baslayip, ona uygun amplifikatör ve CD player ile devam etmeliyiz Cihazlarin birbirine uyumu konusunda bazi teknik kriterler var olmakla beraber seçimi dinleyerek yapmak en uygunudur Bilgi ve deneyimine güvenmeyen kisiler ve düsük bütçe ile kurulacak sistemler için en iyi sonuç genellikle tüm cihazlarin ayni marka ve seriden olmasiyla elde edilmektedir

Referanslar

Bohn, Dennis (Rane Corporation) "Signal Processing Fundamentals"

Boyk, James "Music of Sound"

Boyk, James "Rules of the Game"

Boyk, James "Thinking Person's Guide to Stereos"

Boyk, James "Ear Of The Beholder"

Grodinsky, Robert M, "Ultra High Resolution Loudspeaker System, United States Patent 4,597,100"

Hafter, ER, Bonnel, AM, Gallun, E and Cohen, E "A Role for Memory in Divided Attention Between two

Independent Stimuli"

Hiraga, Jean "Les Haut-Parleurs"

JBL Professional, "Sound System Design Manual 99"

Jourdain, Robert "Music, The Brain And Ecstasy"

Katz, Bob "Compression in Mastering"

Norwitz, Leonard "Are You On The Road To Audio Hell"

Penalva, Jean Michel "Du Son à l'Emotion La Haute Fidélité"

Russel, Dan "Hammer Nonlinearity, Dynamics and the Piano Sound"

Russel, Dan "The Piano Hammer as a Nonlinear Spring"

Storr, Antony "Music and the Mind"

Worral, David "Physics and Psychophysics of Music"

Not: [Linkleri üyelerimiz görebilirÜyeyseniz Mailinizi OnaylayınBurayı tıklayarak üyemiz olabilirsiniz] adresinden alıntıdır

BÖLÜM II - HI-FI KRİTERLERİ

HI-FI sistemleri karşılaştırmada kullanılan kriterlerEn önemli olan 6 kriteri burda bulabilirsiniz

1 Ton ayarı: Sesin frekans aralığı (frequency range) şeklinde tanımlanır Hertz(Hz) ile ifade edilir Kısaca alt, orta ve üst sesleri içeren bir skala içinde müzik dinleriz Bir sistemin müziğin doğasında var olan bu sesleri aslına en yakın kapasitede verebilmesi önemli bir başarı ölçütüdür

2 Reverberasyon etkisi: Canlı müzikte notaların belli bir duyulma süresi vardır Müziğin temposu buna göre belirlenir Kayıt ortamında saptanan bu özelliklerin sistemimizde aslına uygun biçimde duyulması, yani seslerin gereğinden kısa veya uzun duyulmaması da önemli bir ölçüttür

3 Dinamik aralık: Desibel(dB)cinsinden ifade edilir Sesin büyüklüğü ile ilgilidir Hiçbir audio sistemi canlı müzikteki büyüklüğü birebir veremez Ancak en düşük ses ile en yüksek ses arasındaki aralık ne kadar büyük olursa, canlı müziğe o kadar yaklaşılmış olur

4 Sahne görüntüsü: Müziğin icrasında enstrümanlar sahneye belli bir düzen içinde yerleşir Bu üç boyutlu bir yerleşimdir Bir müzik sistemi sahnedeki bu izlenimi doğru olarak yansıttığı ölçüde boyutlu ve başarılıdır

5 Tını-ses rengi: Her enstrümanın belli bir ses karakteri vardır Bu karakter harmonikler dediğimiz ve temel sese eşlik eden yan seslerle oluşur Bunları doğruya en yakın biçimde bize ileten sistem, her enstrümanı kendi karakteristiğine uygun biçimde dinlememizi sağlar

6 Dinamik değişim: Müzikte farklı enstrümanların seslerindeki yükseklik farkı dışında bir de aynı enstrümanın çeşitli iniş-çıkışları sözkonusudur Canlı müzikte bu hiçbir zaman monoton bir çizgi izlemez Sistemimizin bu konudaki başarısı da oldukça uç bir performansı ifade eder

SES FREKANS ARALIĞI - FREQUENCY RANGE (Hz) :

ALT SINIR: ÜST SINIR: SES TANIMI:

2040Alt Kalın-Deep Bass

4080Kalın-Mid Bass

80160Üst Kalın-Upper Bass

160320Alt Orta-Lower Midrange

320640Orta-Midrange

6401280Üst Orta-Upper Midrange

12802560Alt Tiz-Lower Treble

25605120Orta Tiz-Middle Treble

512010240Üst Tiz-Upper Treble

1024020480Tepe Oktav-Top Octave

BAZI SESLERİN FREKANS ARALIĞI

NEFESLİLERHERTZ (Hz)

Piccolo480-4608

Flute256-2304

Oboe256-1536

Clarinet160-1536

Trumpet160-960

Bass Clarinet80-480

YAYLILAR

Violin192-3072

Viola128-1280

Cello64-768

Bass Viol40-240

İNSAN SESLERİ

Soprano240-1152

Alto160-768

Tenor128-480

Baritone95-384

Bass80-320

SES ŞİDDETİNE İLİŞKİN BAZI ÖRNEKLER

GÜRÜLTÜNÜN TANIMIDESİBEL (dB)

Kulakta acı başlangıcı130

Çelik bir levhaya çekiç darbesi114

Perçin çivisine çekiç darbesi97

Sedan bir otomobilde yolculuk87

Fabrika gürültüsü78

Yoğun trafikte bir ana cadde68

Büyük bir ofis65

Büyük bir mağaza63

Orta büyüklükte bir mağaza62

Restaurant 60

Ara sokak 58

Benzin istasyonu55

Küçük bir dükkan52

Tiyatro salonu42

Büyük kentte bir ev40

Kırsal alanda bir ev30

Alçak sesle konuşma20

Meltem 10

İşitme sınırı 0

BÖLÜM III - HOPARLÖR NEDİR?

Hoparlör Elektrik enerjisini ses enerjisine çevirir Yapısı itibarıyle;

1 Konik hoparlörler (Direkt radyatörler) Ses dalgalarını doğrudan doğruya yayımlarlar

2 Hunik hoparlörler (Endirek radyatörler)Ses dalgalarını huni biçiminde bir borudan geçirerek yayımlarlar

Özellikleri

1 Hoparlör toplam distorsiyonu küçük olmalıdır (Diyafram devintisi 2 mmden küçük olmalı)

2 Frekans yansıtsama eğrisi düz, düzgün, geniş olmalı (Konuşma için:200- 7000 Hz/ Konuşma netliği için 3000 Hzde tümsek olmalı)

3 Güç dönüştürme verimi yüksek olmalı

4 Büyük ses (Akustik) güçlerde hoparlör hasara uğramamalıdır

5 Transit işaretleri algılayabilmelidir

6 Yönelgenlik (Direktivite) her frekansta aynı olmalı

7 Sağlam olmalı

8 Birim akustik güce isabet eden maliyeti düşük olmalı

Hoparlör çeşitleri

1 Dinamik hoparlör (devingen bobinli),

2 Devingen demirli (distorsiyon fazla),

3 Armatürü dengeli (120 Hzden düşük sesleri almıyor)

4 Kristalli-Tiz hoparlör olarak kullanılır Artık piyasada bulunmamaktadır Dayanıksızdır

5 Şerit

6 Elektrostatik-Geniş frekans bantlı, distorsiyonu küçük, sekizli polar diyagramı var

Mahsurları: 250-2000 v polarma gerilimi gerekir

Toplam verimi düşüktür Empedans uydurucu trafo gereklidir Çıkış ses seviyesi düşüktür

Hoparlör Frekans Karakteristiği

1 Hoparlörün bas seslerde iyi bir davranış göstermesi için hafif, az kütleli, sıkıca bir diyaframa gerek vardır Tiz ve bas sesler arasında yeterince düzgün bir ses basınç seviyesi elde edilir

2 Arka yüzden çıkan ses dalgalarının ön yüze geçişini önlemek üzere hoparlör geniş yüzeyli bir tahta üzerine takılır Tahta akustik ekran olarak kullanılıp, akustik geri besleme önlenmeye çalışılır

Hoparlörün Elektriksel Empedansı

Alçak frekanslarda empedansın en büyük değere ulaştığı frekansa hoparlörün rezonans frekansı denir

Pratikte hoparlör empedansı 8 Ohm denince; 400 Hzde ölçülen empedans bilinir

Yüksek frekanslarda hoparlör empedansı artar Bu nedenle,yuvarlak bir değer olsun diye hoparlör empedansı ile ölçmeler, 400-1000 Hzarasında yapılır

Hoparlör Polaritesi

Ölçüm için, bobin uçlarına pil bağlanır Diyafram ileri giderse pilin artı ucunun bağlı bulunduğu yer, bobinin de artı ucudur

Huni Hoparlörler

Alüminyum ya da plastikten yapılır Huni hoparlörün üretebileceği en düşük frekansa, hoparlörün kesim frekansı denir Huni hoparlörde güç dönüştürme verimi %10-%40 arasındadır ( Direkt radyatörde % 10dur)

Çeşitleri

1Dikdörtgen (Rectangular horn)

2Yuvarlak (Round horn)

3Dönemeçli (Reentrant horn)

4Boyunlu yassı (Conventional Radial horn)

5Boyunsuz yassı (Neckless Radial horn)

6İki geçitli (Double diffraction horn)

Hoparlör kabinleri

1 Açık

Duvardan en az 15 cmuzağa konulmalıdır

2 Kapalı

Alt kesim frekansı : 40-175 Hz

Üst kesim frekansı : 20000 Hz

Açıktaki değerin 2,2 ile 12,5 katı fazla değer alır

3 Kristalle geri beslemeli

(Phılıps firmasının buluşudur) Bas Hoparlör merkezine pxe kristal-Piezoelektrik eleman yerleştirilmiştir

Besleme devresi bulunmakta Ses dışarıya düzeltilerek verilmektedir

4 Oluklu Bas Refleks ya Kanallı Hoparlör Kutusu yada Akustik Faz İnvertörü denir Beşgen, altıgen şekilde dizayn edilebilir Pvc yada kartondan yapılabilir

İki yollu Hoparlörler : Bas-Tiz

Üç yollu Hoparlörler: Bas-Orta-Tiz

Bölüştürme filtresi:

Pasif Radyatör

Yardımcı bas hoparlorlörü

Manyetik kısmı ve ses bobini yoktur

Sistemin alçak frekanslardaki (Bas seslerdeki) karakteristiğini genişletmeye yarar

HOPARLÖR GÜCÜ

Çalışma gücü ( Operating Power )

Ölçülmesi, 100-4000 Hzarasında yapılır Hoparlör ekseninden 1 Muzakta 12 mikrobarlık (96 dBlik) veya 3 Muzaklıkta 4 mikrobarlık (86 dBlik) ses basınç şiddeti üretebilmesi için hoparlör ses bobinine uygulanan sinüzoidal elektriksel güç değerine çalışma gücü denir

Kapasite (Power Handling Capacity )

Hoparlörün hasara uğramadan dayanabileceği sürekli güç değeridir Yüksek güçlü olarak bilinen bas hoparlörlerin kapasiteleri : 10-250 W arasındadır

Müzik gücü ( Musical Power )

Hoparlör bobinine 25 Hzden küçük, konuşma ve müziği temsil etmek üzere darbeli gerilim uygulanır Hoparlörde uğultu ve cızırtının başlamadığı, distorsiyonun henüz gözlenmediği duruma gelinceye kadar, giriş elektriksel gücü arttırılarak müzikal güç bulunur

Bir Soru : Hoparlörler, amplifikatör gücünün 15 katı fazla seçilir

Cevap :YANLIŞ Böyle bir seçimde hoparlörlerin yüksek volümde zarar görmesi kaçınılmazdır Doğrusu; Hoparlörlerin amfi ile aynı güçte olması bu mümkün değilse daha düşük güçte olmasıdır Bu, amfiden beklenen en üst düzey ses kalitesinin alınmasında önemlidir Bu durumda amfinin max 1/2 sesinden daha fazlasını açmak gereği nadiren duyulur Halbuki düşük güçteki bir amfi ve güçlü bir hoparlör ile (bir de hoparlör hassasiyeti 90 db' in altında ise) beklenen ideal sese ulaşmak zordur bunun için için bilinçsizce volüm açılır Bilinenin tersine amfi gücünün daha düşük olduğu bir durumda yüksek volümde büyük oranda distorsiyon gelişir ve empedans değişikliklerinin tolere edilememesi, düşen akım vb nedenlerle iyi beslenemeyen driverlar hasara uğrar Özetle hoparlörler kendilerinden güçlü ampfilikatörlerin seslerinin açılması ile değil kendilerinden güçsüz amfilerin sesin açılması ile patlar