Anadoluya İlk Türk Akınları

ANADOLUYA İLK TÜRK AKINLARI

Anadolu’nun fethi sonuçları itibariyle, Türk tarihinin en önemli olaylarının başında gelir Bu fetih ile, Batı Türklüğü yeni ve ebedî bir vatana kavuşmuş ve bu vatan toprakları üzerinde Anadolu Selçukluları, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur Türkler Anadolu’ya IVyüzyıldan başlayarak fasılalarla XIyüzyıla kadar sürecek akınlarda bulunmuşlardı Ancak, 1071 Malazgirt Savaşı’na kadar aralıklarla devam edecek olan bu akınlar neticeleri itibariyle, fetih amacı ön plânda tutulmayan akın ve keşif hareketleri olarak nitelenebilir Büyük Selçuklu dönemindeki Oğuz-Türkmen akınlarıyla birlikte Anadolu’nun Türkleşmesiyle neticelenecek fetihler başlamıştır Anadolu’ya ilk Türk akını Batı (Avrupa) Hunları döneminde gerçekleşmiştir Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra, Bizans’ın hâkimiyetinde kalan Anadolu’ya, Kafkasları aşarak ulaşan Kursık ve Basık adlı Hun başbuğları 398 yılında Erzurum, Malatya ve Çukurova hattını geçerek Kudüs’e kadar akınlarda bulunup, aynı yoldan geri dönmüşlerdi Hunlardan sonra, Sabar (Sabir, Sibir) Türkleri hükümdarları Balak liderliğinde Doğu Anadolu’dan Ankara’ya kadar olan toprakları vurarak pek çok ganimet elde etmişlerdir (515/16) İlk Müslüman-Türk Komutanların Akınları: Emeviler ve Abbasilerin hizmetine giren ilk Müslüman Türk komutanların Bizans’la mücadelesi, Anadolu’ya yapılan akınların diğer bir devresini oluşturur Özellikle Abbasiler zamanında Bizans üzerine yapılan gazalarda Türk komutanları önemli rol oynamışlardır
Tarsus- Malatya- Erzurum hattı boyunca gerçekleşen mücadelede Sugur ve Avasım adı verilen uc(sınır) bölgelerine yerleştirilen Türkler, Batı Anadolu‘ya kadar uzanan akınlara katılmışlardır(8-9yüzyıllar) Bu akınların başında Afşin, Vasıf et- Türkî, Kayı oğlu Ahmed, Haris, Buğa gibi Türk komutanlar bulunmaktaydı Bu seferler neticesinde Anadolu’nun pek çok bölgesi harap hâle gelmiş, bu durum ileride yapılacak fetihler için kolaylık sağlamıştırOğuz-Selçuklu Akınları: Daha önce yapılan Anadolu seferleri yurt kurmak amacından uzak, sadece askerî harekâtlar şeklinde gerçekleşmişti Selçuklu devrinde başlayan akınlar ise plânlı ve yurt kurmaya yönelikti Bu sebeble Oğuz (Türkmen)-Selçuklu akınları büyük bir öneme sahiptir Henüz bir devlete sahip olmayan Selçuklular, güçlü Karahanlı ve Gazneli devletlerinin şiddetli baskısı ve takibi altında kalmışlardı Bu zor şartlar sebebiyle Selçuklular yeni bir yurt arama mecburiyeti duymuşlar ve bu maksatla batıya keşif birlikleri göndermişlerdir Böylece Anadolu’ya ilk Selçuklu akınları başlamış oluyordu

ÇAĞRI BEY‘İN İLK ANADOLU SEFERİ: Maveraünnehir’deki zor durumdan kurtulmak için Çağrı Bey komutasında Anadolu’ya bir keşif harekâtı düzenlendi Çağrı Bey Emrindeki üç bin atlı ile önce Azerbaycan ve ardından Van, Kars yörelerine girdi (1018) Ermeni kaynaklarının belirttiğine göre Mızrak, ok ve yaydan oluşan silâhları çekili, beli kemerli uzun ve örülü saçlı, rüzgâr gibi uçan Türk atlıları karşısında Bizans Komutanı Senekerim’in gönderdiği kuvvetler yenilgiye uğradılar Daha sonra Nahcivan ve Gürcü memleketleri üzerine yürüyen Çağrı Bey, karşılarında duracak bir kuvvet olmadığını gördü1021’de geri döndü ve bu durumu Tuğrul Bey’e iletti Anadolu’nun yerleşmek için uygun olduğuna karar verdiler

Tuğrul Bey Zamanındaki Akınlar: Selçukluların lideri Aslan Yabgu’nun hile ile yakalanıp Kalencer Kalesine hapsedilmişti Bunun üzerine Arslan Yabgu’ya bağlı bazı kitleler Azerbaycan ve Doğu Anadolu’ya göçtüler (1028-38) Daha önce Irak bölgesine gelen Kızıl Boğa, Göktaş gibi kumandanların idaresindeki Türkmenlerlerle birlikte bu gruplar Diyarbakır, Mardin, Van ve Erzurum civarlarında görünüyorlardı Gürcü ve Ermeni kuvvetlerine karşı başarı kazanan Oğuzlara engel olmak isteyen Bizans karşı harekâta geçti Tuğrul Bey de buna karşılık İbrahim Yınal, Kutalmış ve Musa Yabgu’nun oğlu Hasan’ı Anadolu‘ya akınlar için görevlendirdi

PASİNLER SAVAŞI: Bizans ve Gürcü kuvvetleri Pasinler çevresinde akınlarda bulunan Musa Yabgu’nun oğlu Hasan Bey komutasındaki Selçuklu birliklerini pusuya düşürdüler Zap Suyu yöresindeki savaşta Hasan şehit oldu (1047/8) Tuğrul Bey bu duruma çok üzüldü Hasan’ın intikamını almak için İbrahim Yınal ve Kutalmış’ı görevlendirdi İki komutan Erzurum’a doğru ilerlediler Bizans, Gürcü ve Ermeniler’den oluşan düşmanı Pasinler Ovası’nda karşılayan Selçuklular büyük bir zafer kazandılar (1048) Gürcü Kralı Liparit esir alındıPasinler Savaşı düzenli Selçuklu ordularının Anadolu’da kazandığı ilk büyük savaş olması sebebiyle önemlidir Daha önceki devrede mücadele vurkaç taktiği güden Türkmenler tarafından gerçekleştirilirken, bu savaşta Selçuklu hanedanına mensup kişilerin komutasındaki ordu kullanılmıştır Nitekim Bizans yenilgiyi kabul ederek Selçuklu devletiyle barış anlaşması yapar Bu barışa göre Bizans imparatoru, IX yüzyılda yapılan ancak sonra yıkılan
İstanbul’daki camiyi tamir etmeyi ve burada Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul eder Ancak vergi vermeyi reddederTuğrul Bey’in Anadolu Seferi: Vergi ödemeyi reddeden imparatorun Doğu Anadolu’ya ordu sevk etmesi üzerine Tuğrul Bey bizzat sefere çıkar (1054) Erciş, Bayburt, Kemah ve Erzincan ele geçirilir

Malazgirt’i kuşatan Tuğrul Bey, kışın yaklaşması üzerine ordusunu geri çekerek, Rey‘e döner Bu seferden sonra Anadolu’nun fethi için Çağrı Bey’in oğlu Yakutî görevlendirilir (1057) Yakutî Yakutî Sivas’ı alır ve Kayseri’ye kadar ilerler Öte yandan Kars ve Ani kuşatılır Dinar Bey’e bağlı birlikler de Malatya civarına inerler Bu akınlar Alp Arslan zamanına kadar devam etmiştir

İlk Akınların Önemi: Anadolu’ya yapılan bu ilk Türk akınları görünüşte kalabalık Türkmen kitleleri tarafından gerçekleştirilen, düzensiz ve yağmayı amaçlayan hareketlerdir Halbuki bu gerçek değildir Türkmen başbuğları komutasındaki Türkmen kuvvetleri, belirli bir plân çerçevesinde, disiplin içinde hareket etmişlerdir Anadolu’nun içlerine kadar yapılan akınlarda, Bizans ordularının ikmal yolları üzerindeki şehirler hedef olarak seçilmiştir Böylece bölgedeki Bizans savunma gücüne ağır darbeler vurulmuştur Bu akınlar, daha sonra gerçekleşecek olan fetih ve yerleşme hareketlerine uygun bir zemin hazırlanması açısından oldukça önemlidir

ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
MALAZGİRT SAVAŞI VE SONRASI:

Alp Arslan’ın Büyük Selçuklu tahtına geçmesiyle birlikte, Anadolu’ya yapılan akınlar tekrar hız kazanmıştır Nitekim Alp Arslan 1064 yılında büyük bir orduyla Azerbaycan’a gelir Gürcistan‘ı tamamen fetheder Doğu Anadolu sınırlarındaki Bizans idaresini kabul etmiş bazı Gürcü ve Ermeni prensliklerini kendine bağlar Devrin en güçlü surlarına sahip olduğu için fethedilemez denilen Ani Şehrini ele geçirir (Ağustos 1064)
Ayrıca Kars ve Van da Türkler tarafından alınır1066 yılından itibaren Gümüştegin, Afşin, Emir Sanduk gibi ünlü Türk komutanları Anadolu’ya akınlar düzenler Bu akınlarda Türk kuvvetleri Orta ve Güney Anadolu’yu baştan başa geçer ve birçok şehri ele geçirirBizans’ın Karşı Tedbirleri: Bu sırada Bizans iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri ile karşı karşıya idi Türk akınları karşısında âciz kalan Bizans, Anadolu’nun elden gitmekte olduğunu görüyordu Bu kötü gidişe dur demek için dul imparatoriçe, Kayserili bir general olan Romanos Diogenes ile evlenmek zorunda kaldı Böylece Romanos Diogenes (Roman Diyojen) Bizans’ın yeni imparatoru oldu (Ocak 1068) İmparator Anadolu’ya geçerek, Selçuklulara karşı büyük bir ordu hazırlamaya başladı Daha önce de Anadolu’daki birçok Bizans kaleleri yenilenmiş ve ordunun ihtiyaçları için zahire ve mühimmat toplanmıştı Nihayet imparator Anadolu’ya birbiri ardına iki sefer düzenledi Ancak Emir Afşin başta olmak üzere diğer Selçuklu komutanları, bu kalabalık ordu seferdeyken, Ege kıyılarına kadar birçok akınlar yapmakta , Konya, Afyon, Denizli gibi şehirleri tahrip etmekteydiler(1068-69) İmparator yaklaşan kış sebebiyle İstanbul’a geri dönmek zorunda kaldı

MALAZGİRT SAVAŞI:
İmparator Diogenes, Türklere son ve kesin bir darbe vurmak istiyordu Bu sebeble 200 bin kişilik büyük bir ordu hazırladı Bu ordu da Ermeni, Gürcü ve ücretli Frank, Norman, Rus kıt’alarının yanı sıra, Türk soyundan Uz ve Peçenek kuvvetleri de bulunmaktaydı Nihayet Bizans ordusu doğuya doğru sefere çıktı Bu sırada Alp Arslan, Mısır seferine çıkmıştı Henüz Halep kuşatmasında bulunuyordu Bizans ordusunun ilerleyişini duyunca süratle geri dönmeye karar verdi Yaşlı ve yorgun askerlerini bırakarak emrindeki dinç kuvvetlerle Ahlat’a geldi Birkaç kez barış teklif ettiyse de bunu Alparslan’ın korkusuna yorumlayan Romanos Diogenes, barışı reddetti Artık savaş kaçınılmazdıDevrin kaynaklarına göre Bizans’ın 200 binlik ordusuna karşı, Selçuklu kuvvetleri 50 bin kadardı Bizans ordusundaki Peçenek ve Uz askerleri, karşılarındakinin Türk olduğunu görünce Selçuklu tarafına geçmişlerdi İki ordu Malazgirt Ovası’nda mevzilendi İslâm ülkelerinin her köşesinde, Alp Arslan’ın zafer kazanması için hutbe okunuyor, dua ediliyordu Nihayet Alp Arslan ordusu ile cuma namazını kıldıktan sonra askerini oldukça etkileyen, coşkulu bir konuşma yaptı; şehit düşerse üstündeki beyaz elbisenin kefeni olduğunu, onunla gömülmesini vasiyet etti Sonra eski Türk geleneğine uyarak atının kuyruğunu bağladı ve ordusunun başına geçti (26 Ağustos 1071)Alp Arslan sayıca çok üstün olan Bizans kuvvetlerine karşı Türk savaş taktiği olan „Turan taktiği“ni başarıyla uyguladı Askerlerin bir kısmı savaş alanının iki yanındaki tepelerde pusuya yattı Diğer kuvvetler düşmana saldırdı ve kaçar gibi yaparak geri çekildiler (sahte ric’at) Türklerin bozguna uğradığını zanneden Bizans kuvvetleri disiplinsiz bir şekilde Selçuklu kuvvetlerini takibe başladı ve merkezden epey ayrıldılar
Pusuya doğru çekilen Bizans ordusu, bu tuzağı geç fark etti Geri çekilmeye çalıştıkları sırada Ermeniler ve yedek kuvvetler savaş alanından kaçtılar Tam anlamıyla çembere alınan Bizans ordusu, akşama kadar süren Türk hücumlarıyla âdeta yok edildi İmparator yaralı olarak ele geçirildi (26 Ağustos 1071)Alp Arslan, imparatorun umduğunun aksine, ona çok iyi muamele etti; saygı gösterdi Aralarında yapılan anlaşmaya göre, imparator kurtuluş akçası (fidye) karşılığında serbest bırakılacaktı Ayrıca Bizans’ın elindeki bütün Müslüman esirler salıverilecek ve Selçuklulara yıllık vergi ödenecekti
Ancak Türk askerlerinin eşliğinde memleketine gönderilen Romanos Diogenes tahtından indirildi Gözlerine mil çekilerek hapse atıldı Yerine geçenler bu anlaşmayı tanımadılar Bunun üzerine Türk komutanlara Anadolu’nun fethinin tamamlanması emri verildi

Malazgirt Zaferinin Önemi ve Sonuçları:
Malazgirt Zaferi sonuçları itibarıyla hem Türk tarihi, hem de dünya tarihi bakımından çok büyük bir önem taşımaktadır Malazgirt Zaferi sonucunda Anadolu’nun kapıları kesin olarak Türklere açılmış oluyordu Böylece Anadolu’nun, Türklerin ebedî vatanı olması için en büyük adım atılmıştır Zaferden sonra Anadolu’da irili ufaklı birçok Türk devleti kurulmuş, Türkiye Cumhuriyetine kadar uzanan Türkiye tarihi başlamıştır Bu zaferle, Türklerin İslâm dünyasındaki prestiji ve liderliği daha da güçlenmiştir Malazgirt Zaferi, Avrupa’da da derin izler bırakmıştır
Bizans’ın yenilmesi üzerine kendilerini de tehlikede gören Hristiyan Avrupa, Türklere karşı ittifaklar oluşturmuşlardır Haçlı ittifakı aslında bu zafere bir tepki olarak doğmuştur Haçlı Seferleriyle Türk ilerleyişi durdurulmak istenmiştir Malazgirt Zaferi ile Anadolu’nun kapıları ardına kadar açılmış idi Böylece Anadolu’nun Türkleşmesi safhası başlamış ve kısa süre zarfında Türkler Anadolu’da çoğunluğu sağlamışlardır Anadolu’nun çeşitli yerlerinde irili ufaklı Türk devletleri ortaya çıkmıştır

Anadolu‘da dengelerin Türkler lehine bu denli hızla değişmesinin sebepleri nelerdi?
a-Bizans idaresindeki Anadolu’nun durumu: Bizans idaresinde yaşayan halk yönetimden memnun değildi Çünkü Bizans özellikle köylülere ağır vergiler yüklüyor ve Ortodoks mezhebinden olmayanlara baskı uyguluyordu Ayrıca aralıklarla süren İran, Arap ve Türk akınları halkın daha batıya göç etmesine yol açmıştı Kısacası savaşlar, yönetimin baskısı ve salgın hastalıklar nedeniyle nüfus oldukça azalmıştı

b-Türk göçleri: Seyhun ötesindeki kalabalık Türkmen (Oğuz) kitleleri, Selçuklular tarafından Anadolu’ya sevk edilmekteydi yerli nüfusun âdeta terk ettiği Anadolu toprakları, tarım ve hayvancılığa elverişliydi Bu sebeple Türkmenler, aileleri, hayvanları ile birlikte Anadolu yaylalarına yerleştiler XIII yüzyıldaki Moğol baskısı sebebiyle ikinci bir göç dalgası yaşandı Böylece Anadolu’nun Türkleşmesi tamamlanmış oldu

******

1 Anadolu’nun adı:Eski dönemlerden itibaren Anadolu’ya farklı isimler verilmiştir
ANATOLYA:Güneşin doğduğu yer (Batılılar tarafından verilmiştir)
ASYA MİNOR: Küçük Asya (Batılılar tarafından verilmiştir)
MEMALİK-İ RUM, DİYAR-I RUM:Rum memleketi (Müslümanlar tarafından verilmiştir)
TURKİA: Türk yurdu (12 yy dan itibaren batılılar tarafından verilmiştir)

2 Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınları :
Anadolu’ya ilk Türk akınlarını İSKİTLER,
İkinci Türk akınlarını AVRUPA HUNLARI,
Üçüncü Türk akınlarını SİBİRLER düzenlemiştir
Anadolu’ya ilk Müslüman Türk akınlarını Abbasi ordusunda görev yapan Türk komutanlar düzenlemiştir
NOT: Bu akınların ortak özelliği yerleşme amacı taşımayan ,gelip geçici akınlar olmasıdır

3 Çağrı bey dönemi akınları:
Çağrı bey 1015-1021 yılları arasında Anadolu’ya akınlar düzenlemiştirBu akınların genel özellikleri:
• Keşif amaçlıdır
• Ganimet elde etmeye yöneliktir
• İlerde yapılacak kesin yerleşme için zemin hazırlamaya yöneliktir
Anadolu’ya yerleşme amacı taşıyan Türk akınları DANDANAKAN savaşından sonra başlamıştırTuğrul Bey döneminde Anadolu’nun fethi ile “ Kutalmış,İbrahim Yinal vb“ komutanlar görevlendirilmiştir

Pasinler Savaşı ( 1048 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans + Gürcü Kuvvetleri ) :
Nedeni :
1-Selçukluların Anadolu'ya yönelik akınlarının artması
2-Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi

Önemi :
1- Türklerin Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir
2- Bizans’ın yenilgiye uğratıla bileceği anlaşılmıştır
3- Türklerin Anadolu için yaptıkları ilk savaştır
Not : Anadolu'nun fethinde üç önemli savaş görülür ; Pasinler - Malazgirt – Miryokefalon

4 Alparslan Dönemi Akınları:
Sultan Alparslan döneminde de Türk akınları daha da şiddetlenerek artmıştır Alparslan ilk seferini ANİ VE KARS kaleleri üzerine yapmıştır Alparslan’a Bizanssın zapt edilemez denilen kalesin fethettiği için Abbasi Halifesi tarafından EBUL FETH unvanı verilmiştir

Malazgirt Savaşı ( 26 Ağustos 1071 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans ) :
Nedeni :
1 - Selçukluların, Anadolu'yu yurt edinme isteği
2 - Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği

Sonuçları :
1- Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış oldu
2- Anadolu Türklerin yeni yurdu haline geldi
3- 1071 tarihi, Türkiye tarihinin de başlangıcı oldu Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu
4- İslam Dünyası üzerindeki Bizans tehlikesi son buldu
5- Bizans’ın kışkırtmaları sonucu haçlı seferleri başladı

Önemi : Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir
NOT: Bu savaşın kazanılmasında Bizans ordusunda yer alan UZ ve PEÇENEK Türklerinin saf değiştirmesinin önemli rolü vardır