Kapalı / Uzun Heceler

Kapalı / uzun heceler: Tam ses değeri taşıyan hecelerdir

1 Ünsüzlerle ve dilimize Arapça ve Farsça'dan geçmiş uzun ünlüler (â, î, û )'le biten hecelerdir
2 Bu heceler aruz incelemesinde (-) işaretiyle gösterilir
3 Kapalı- uzun hecelerin ses değeri "tam"dır
Not 1: Arapça ve gelme Farsça'dan gelme uzun ünlülerle kurulan ( âb, ûl) gibi iki sesli hecelerle; ( rûy, rûy, cûy) gibi üç sesliler yerine göre, aruzda bir buçuk hece değerinde tutulur ve (- ) işaretiyle gösterilir Yine bu dillerden gelen iki ünsüz bitişik düzende olan (aşk, ahd) gibi heceler de, yerine göre bir buçuk hece değerinde kabul edilir
Not 2: dize sonundaki bütün heceler uzun - kapalı ( - ) hece kabul edilir Yani dize sonundaki ses ister uzun ister kısa olsun, mutlaka uzundur
1- Aruz ölçüsünde heceler açık (kısa), kapalı (uzun) ve medli (uzatılmış) hece olmak üzere üçe ayrılır
2- Başlıca tef'ileler şunlardır:
Fa' (-)
Fe ul ( -)
Fa' lün (- -)
Fe i lün ( -)
Fâ i lün (- -)
Fe û lün ( - -)
Mef û lü (- - )
Fe i lâ tün ( - -)
Fâ i lâ tün (- - -)
Fâ i lâ tü (- - )
Me fâ i lün ( - -)
Me fâ î lün ( - - -)
Me fâ î lü ( - - )
Müf te i lün (- -)
Müs tef i lün (- - -)
Mü te fâ i lün ( - -)
Burada tef'ilelerle parantez içindeki hecelerinin değerlerinin aynı olduğuna dikkat ediniz Bu temel parçaların birleşmesinden 8 ana kalıp ortaya çıkmıştır:
1fa'ûlün (fe'ûlün) (_ _)
2fâ'ilün, fâ'ilât (__)
3mefâ'ilün (__)
4fâ'ilâtün (__ _)
5müstef'ilün (_ __)
6mef'ûlâtü (_ _ _ )
7müfâ'aletün (__)
8mütefâ'ilün (__)
Her beyitte en az dördü bulunan bu parçalara tef'il, tef'ile ya da cüz adı verilir
3- Aruz vezninde tef'ileler heceleri bölebilir Hece ölçüsündeki gibi okuyuşta tef'ilelerde durgu yapılmaz
4- Aruz vezninde hecelerin kısalığı ve uzunluğu esas olduğu için bazı Türkçe kelimeler kısa olduğu halde vezin gereği uzun okunur; buna imale denir İmale kısa heceyi uzun yapar Arapça ve Farsça kelimelerdeki bazı uzun seslerin vezin gereği kısa okunmasına da zihaf denir Zihaf ise imalenin tersine uzun heceyi kısa yapmayı sağlar Hece ölçüsünde böyle bir mesele yoktur Türk edebiyatında imale çok sayıda bulunmakla beraber zihaf kusuru hoş karşılanmadığı için çok az yapılmıştır
5- Farsça tamlama eki olan "-i" ile "ve" anlamındaki "ü, vü" bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir
6- Medli heceler hafif bir "i, ı" sesi varmış gibi okunur Bahâr kelimesi bahâr[ı], eşkden kelimesi ise eşk[i]den şeklinde söylenmelidir
7- Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün kalıbıyla yazılan şiirlerde ilk tef'ile bazı mısralarda Fâilâtün, son tef'ile ise Fa'lün olabilir Bu sadece bu kalıba özgü bir durumdur Bu kalıpla yazılan şiirlerde başta imale yapmaya gerek yoktur Farklı tef'ile parantez içinde hemen altında gösterilir
8- Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci ile başlamış olup Türk aruzu Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı ve Mehmet Âkif Ersoy tarafından gerçekleştirilmiştir Hatta Mehmet Âkif o kadar başarılı olmuştur ki bir çok kişi İstiklâl Marşı'nın hece ölçüsüyle yazıldığını zanneder Oysa bu marş aruzun "Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün" kalıbıyla yazılmıştır
9- Aruzla yazılan bir şiirin hece sayısı bazan eşit olabilir Mısralardaki açık kapalı dizilişinin aynı olması o şiirin aruzla yazıldığın gösterir
Cânı cânânı bütün vârımı alsın da Hüdâ (15 hece)
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ (15 hece)
10- Sessiz bir harfle biten kelime vezin gereği açık olması gerekirse, kendinden sonra sesli ile başlayan bir hece varsa birinci kelimenin sonundaki harf, ikinci kelimenin ilk hecesine ulanır Buna ulama denir Ulama kapalı heceyi açık yapar Ulama genellikle yapılır; fakat her zaman yapılmak mecburiyetinde değildir
11- Servet-i Fünun edebiyatçıları bir şiirde değişik aruz kalıpları kullanmak suretiyle serbest vezne zemin hazırlamışlardır Cenap Şahabetin'in "Elhân-ı Şita" adlı şiiri bu şekilde yazılmıştır Bu şiirdeki bazı mısralar Feilâtün / Mefâilün / Feilün, bazı mısralar ise Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün kalıbıyla yazılmıştır
12- Bir şiirin vezni en az iki mısradan hareket ederek bulunabilir Tek mısraa bakarak vezin bulunmaz
13- Bir şiirin vezni bulunurken şu işlemler yapılır:
a) Veznini bulacağımız mısraların hecelerindeki uzun seslilere dikkat ederek yazmalıyız
b) Önce mısralardaki hecelerin açık mı kapalı mı oldukları tesbit edilir
c) Medli hece olup olmayacağı özellikle kontrol edilmelidir Bu ihmal edilirse bir mısradaki hece değeri eksik çıkar Mısralardaki heceler sayılarak medli hece olup olmadığı konusunda bir ipucu yakalayabiliriz
d) Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır Zihaf çok az bulunduğu için en sonra o ihtimal düşünülür
e) Hecelerin karşılaştırılması yapıldıktan sonra açık kapalı değerleri çizgi ve nokta şeklinde ayrı bir yere geçilir Mısra sayısına göre tef'ile sayısı tahmin edilmeye başlanır İlk tef'ile en az heceden oluşur Genelde az heceli Fa', Fe i lün, Fâ i lün gibi tef'ileler sonda bulunur
f) Yazılan aruz kalıbı ile işaretler arasında uyum olmasına dikkat etmelidir