Dil Bilgisi İle İlgili Anlatım Bozuklukları (Cümle Düzeyinde Anlatım Bozukluğu)

Dil Bilgisi İle İlgili Anlatım Bozuklukları (Cümle Düzeyinde Anlatım Bozukluğu)

Yüklem Yanlışları : Yüklem Eksikliği : İki farklı yargının tek eylemsiye veya tek yükleme bağlanması, çoğu kez yargılardan birinin eylemsiyle ya da yüklemle uyumsuzluğuna neden olur ve bu durum anlatım bozukluğu yaratır Bu durumda her farklı yargıyı ayrı bir yan cümleye ya da yükleme bağlamak anlatım bozukluğunu ortadan kaldırır

Örnek :

Çok az veya hiç çalışmadan sınava girdiler

İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez

İş konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez

Hava açık; ama sıcak değildi

Hava açıktı; ama sıcak değildi

Yüklem Uyuşmazlığı : Sıralı cümlelerde yüklemlerin kip ve kişi ekleri yönünden uyumlu olmaları gerekir Bu eklerin uyumsuzluğu anlatım bozukluğu yaratır

Örnek :
Sabahları bana uğrar, okula birlikte giderdik

Sabahları bana uğrardı, okula birlikte giderdik

Badana boya bitmiş, evi yerleştirecektik

Badana boya bitmişti, evi yerleştirecektik

Bu konuda seyircilerle biz eleştirmenler bir kez daha ters düştü sanırım

Bu konuda seyircilerle biz eleştirmenler bir kez daha ters düştük sanırım

Birleşik cümlelerde, yan cümlenin yüklem çatısıyla temel cümlenin yüklem çatısı, etkenlik ve edilgenlik yönünden uyumlu olmalıdır Birinin çatısıyla temel cümlenin yüklem çatısı, etkenlik ve edilgenlik yönünden uyumlu olmalıdır Birinin çatısı etkenken diğerinin edilgen olması, çatı uyumsuzluğuyla ilgili anlatım bozukluğu oluşturur Sıralı cümlelerde yer alan yüklemlerin de çatılarının etkenlik edilgenlik yönünden uyumlu olması gerekir

Örnek :

Toplantıda hep aynı konu tartışılıyor, saatlerce aynı şeyler konuşuyordu

Toplantıda hep aynı konu tartışılıyor, saatlerce aynı şeyler konuşuluyordu

Midesinden şikayeti olanlara fazla kızartma yememesini tavsiye ediyorlar

Midesinden şikayeti olanlara fazla kızartma yememelerini tavsiye ediyorlar

Nesne Yanlışları :

Nesne-Yüklem Uyuşmazlığı : Bu uyuşmazlık, bileşik cümlelerde nesnenin, ilk cümlenin yüklemine uymamasından kaynaklanır Bu bozukluk ikinci cümleye dolaylı tümleç, edat tümleci veya nesne eklenerek giderilebilir

Örnek :

Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman mektup yazdı

Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman bana mektup yazdı

Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, yerine oturttu

Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, çocuğu yerine oturttu

Nesnelerin Yapısal Uyuşmazlığı : Bir cümlede aynı eklerle türetilen birden çok eylemsi, nesne görevinde kullanılabilir Bu nesnelerin ekleri farklı kullanılmışsa bunlar arasında yapısal uyumsuzluk oluşur ve bu uyumsuzluk anlatım bozukluğu yaratır

Örnek :

Seni anladığımı ve onaylayışımı gözden kaçırmazdın sanmıştım

Seni anladığımı ve onayladığımı gözden kaçırmazdın sanmıştım

Ne gelişini ne de gittiğini gördüm

Ne gelişini ne de gidişini gördüm

Özne Yanlışları : Sıralı ve bağlı bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan öznenin bütün yüklemlere uyması gerekir Özne, bu eylemlerden birine uymazsa cümlede özne yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar Bu tür anlatım bozuklukları, her farklı yargıya ayrı bir özne kullanılmasıyla giderilebilir Ayrıca özneyle yüklem arasında, kişi yönünden ve tekillik çoğulluk yönünden bir uygunluk da olmalıdır

Örnek :

Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve ikinci baskıya girecek

Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve kitap ikinci baskıya girecek

O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle çok çabuk satılmış

O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle resimleri çok çabuk satılmış

Tümleç Yanlışları : Zarf Tümleci-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde, zarf tümleci ortak olmadığı halde, bütün yüklemler için ortak öğe kabul edilirse, anlatım bozukluğu ortaya çıkar Bu anlatım bozukluğu, ikinci cümleye bir zarf tümleci ilavesiyle giderilebilir Bu nedenle bu anlatım bozukluğunun diğer adı, zarf tümleci eksikliğidir

Örnek :

Her zaman senin yanındayım, seni yalnız bırakmayacağım

Her zaman senin yanındayım, hiçbir zaman seni yalnız bırakmayacağım

Hiçbir zaman kendini düşünmedi, ailesinin mutluluğu için çalıştı

Hiçbir zaman kendini düşünmedi, her zaman ailesinin mutluluğu için çalıştı

Edat Tümleci-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde, edat tümleci durumundaki öğe, ortak olmadığı halde ortak kabul edilirse anlatım bozukluğu meydana gelir Bu uyuşmazlık ikinci cümleye uygun bir tümleç ya da nesne eklenerek giderilebilir Aynı şekilde bir dolaylı tümleç, nesne ya da öznenin yüklemle uyum sağlamayış nedeni bir edat tümleci eksikliği olabilir

Örnek :

Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce sohbet ederdi

Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce onunla sohbet ederdi

Arkadaşımın babası geldi, bir süre sohbet ettik

Arkadaşımın babası geldi, bir süre onunla sohbet ettik

Dolaylı Tümleç-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan dolaylı tümlecin, ilk cümlenin yüklemine uyarken ikinci cümlenin yüklemine uymadığı görülebilir Böylece tümleç-yüklem uyuşmazlığı ile ilgili anlatım bozukluğu ortaya çıkar

Örnek :
Kadına her fırsatta bağırıyor, sürekli aşağılıyordu

Kadına her fırsatta bağırıyor, kadını sürekli aşağılıyordu

Sana her konuda güveniyor ve yardım bekliyoruz

Sana her konuda güveniyor ve senden yardım bekliyoruz

Tamlama Yanlışları : Tamlaması Yanlışları : Bir ad tamlamasında;

§ Tamlayan ya da tamlanan sözcüklerden birinin eksikliği,

§ Tamlayan veya tamlanan eklerinden birinin kullanılmaması dolayısıyla tamlayan eksikliğinin anlam belirsizliği yaratması, ad tamlamasına ilişkin belli başlı yanlışlıklardır

Örnek :

Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de zamanıdır

Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de bunun zamanıdır

Sıfat Tamlaması Yanlışları : Sıfat tamlamasına ilişkin yanlışlıklar şu şekilde oluşabilir;

§ “Bir” den büyük sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında adın çoğul eki alması yanlışlık yaratır Bu tür sıfat tamlamalarında adın tekil kullanılması gerekir

Örnek:

Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacılar söz alacakmış

Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacı söz alacakmış

Dışarıda iki insanlar seni soruyordu

Dışarıda iki insan seni soruyordu

§ “Birçok, biraz, herhangi, birkaç, hiçbir, her” gibi belgisiz sıfatların tamlayan olduğu sıfat tamlamalarında, adın tekil kullanılması gerekir Örnek :

İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katıldı

İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katıldı

Hiçbir anne ve babaların buna itiraz edeceğini sanmam

Hiçbir anne ve babanın buna itiraz edeceğini sanmam

§ “Her” belgisiz sıfatının tamlayan olduğu sıfat tamlamalarında, yüklemin olumsuz olması anlatım bozukluğu yaratır

Örnek :

Bu mevsimde her çeşit kuş avlanmayacaktır

Bu mevsimde hiçbir çeşit kuş avlanmayacaktır

Bu tarihlerde her grup sınavlarını aksatmayacak

Bu tarihlerde hiçbir grup sınavlarını aksatmayacak

Noktalama Yanlışları : Noktalama işaretlerinin eksik ya da yanlış yerde kullanılması; cümleleri bir anlam belirsizliğine sürükleyebileceği gibi cümleden birden fazla anlam çıkmasına da yol açabilir Bu nedenle noktalama işaretlerinin anlama etkileri ve kullanıldığı yerler iyi bilinmelidir Yanlış kullanımlar ortaya çıkarsa amaçlanan anlama ulaşmak mümkün olmaz Bu durumlar da cümlede bir anlatım bozukluğu yaratır

Örnek :

Yabancı dükkandı eşyaları beğenmedi

Yabancı, dükkandı eşyaları beğenmedi

Bebekler için, ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir

Bebekler için ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir

Kadın şoförü şöyle bir süzdü

Kadın, şoförü şöyle bir süzdü

Yapıları Yanlış Olan Sözcükler : Kimi zaman yapım eklerinin sözcüklere, kurallara uygun olarak seçilmemesinden dolayı, kimi zaman da eklerin yanlış seçilmesi nedeniyle sözcüklerin yapıları bozuk olur Yanlış yapılandırılmış sözcükler, dil bilgisi kurallarına uymaz ve anlatım bozukluğu yaratır

Örnek :

Çocuğu iyi bir doktora bakıtmak gerekiyor

Çocuğu iyi bir doktora baktırmak gerekiyor

Alıkoyulan paketleri yarın postaya verelim

Alıkonulan paketleri yarın postaya verelim

Bu eşyaları pahalılatmak müşteri kaybına yol açar

Bu eşyaları pahalılaştırmak müşteri kaybına yol açar

Yanlış Ek Kullanımı : Bir sözcüğe, gelmesi gereken ekin dışında yanlış bir ekin getirilmesi de kimi zaman anlatım bozukluğuna yol açar

Örnek :

Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor

Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olmasından kaynaklanıyor

Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesine sağlamak gerekir

Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesini sağlamak gerekir

Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşulmamıştır

Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşamadık