Renklenme, Renklenmeyi Ne Oluşturur?

RENKLENME





Renklenme,canlıların dış yüzeylerinden yansıyan ya da yayılan ışık tarafından belirlenen görünümüRenklenmeyi pigmentler ve canlının yapısal özellikleri oluştururRengin birçok ekolojik ve fizyolojik işlevi vardır

Işığı yansıtan ya da ileten pigmentler ile canlının yapısal özellikleri ( örnışığı değişik yönlere kıran ya da değişik oranlarda yansıtan mikroskopik yapılar)renklenmeye yol açarKalıtım yoluyla yeni kuşaklara aktarılan biyolojik renklenmenin başlıca işlevi başka canlıları çekmek ya da uzaklaştırmak,canlıyı avcılardan ya da avından gizlemektirRenklenme fotosentez gibi biyokimyasal tepkimelere yaşamsal bir önem kazanırAyrıca güneş enerjisini soğurarak ya da yansıtarak canlının ısı dengesine de katkıda bulunur




Yapısal renklenme canlının üzerine düşen ışığın yansıması,çeşitli dalgaboylarında ayrışması ya da kırılmasıyla oluşurIşık tayfının tümüyle yansıması,örneğin çiçeklerin taçyapraklarına ,kuş tüylerine ,posta ve kıllara beyazlığı verirIşığın bu biçimde yansımasına genellikle canlıların dış katmanlarındaki ve yapılarındaki çok küçük hava boşlukları neden olurSon derece ince katmanlarda art arda yansıyan ışık,renkli bileşenlerine ayrılarak tavuskuşunun tüyleri,bazı böceklerin kanatları ve incide görüldüğü gibi yanardöner renklerin oluşmasına yol açarMavi renk bazı gözlerde ve kıllarda olduğu gibi koyu pigment katmanının üstünde dağılmış çok küçük parçacıkların ya da hava keseciklerinin,ışığın yalnız kısa ( mavi) dalgaboylarını yansıtması sonucunda ortaya çıkarDaha uzun (örnkırmızı,turuncu,sarı) dalgaboyları ise alttaki pigment katmanına geçerek soğurulurYapısal renk oluşumu genellikle pigmentlerin etkisiyle güçlenmekte ya da değişikliğe uğramaktadırÖrneğin balıkların,amfibyumların ya da sürüngenlerin yeşil rengi,çoğunlukla sarı bir pigment katmanının arasında ışığın kısa dalgaboylarını yansıtan yapıların bulunmasından kaynaklanır



Genellikle bileşimlerinde azotun bulunup bulunmadığına göre sınıflandırılan pigmentler molekülleri belirli bir aralıktaki dalgaboyunu soğururYansıyan ışıktaki baskın dalgaboyu pigmentin rengini belirlerBirçok pigment biyokimyasal tepkimelere katalizör olarak katılırken fotosentez olayı ve A vitamininin üretimi gibi metabolizma etkinliklerinde belirleyici bir rol oynayabilir

Karotenoitleri,kinonları ve flavonoitleri de içeren azotsuz pigmentlerin birçoğu ancak bu pigmentleri bireşimleyen bitkilerin yenmesiyle hayvanların vücuduna girerSarı,turuncu ve kırmızı pigmentler olan karotenoitler yeryüzünde yaşayan hemen hemen tüm canlılarda bulunurKionlar bitkilerde ve bu bitkileri yiyen hayvanlarda sarı,,turuncu,kırmızı,mor ve yeşil renklenmeye yol açarFlavonoitler birçok bitkiye sarı,turuncu ve kırmızı renk verir





Azotlu pigmentler arasında ise başlıca porfirinler ,indoller ve flavinler sayılabilirPorfirin grubundaki en önemli pigmentlerden biri bitkilerdeki fotosentez sürecinde rol oynayan yeşil renkli klorofil,öbürü hayvanların çoğunda oksijenin dokulara taşınmasını sağlayan kırmızı renkli hemo
globindirİndol pigmentlerinden melanin insan derisinde bulunan kahverengimsi ya da siyah renkli bir bileşiktirve dokuları morötesi ışınlardan korurGene bir indol türevi olan indigoitlerden en yaygını mavi renkli indigo pigmentidirbitkilerde sıkça rastlanan bu pigment boyamadde olarak kullanılırBazı deniz salyangozlarından çıkarılan Sur firfirinden ise kırmızı-mor renkli bir boya üretiminde yararlanılır




Canlılarda renk çeşitli uyarlanma biçimlerinin gelişmesine yol açmıştırÖrneğin bir çok hayvan rengi sayesinde hareketlerini ,bulunduğu eri ve kimliğini gizlerGizleyici renklenme bazen bir böceğin bitki dalına,bir deniz hayvanının kayaya ya da mercana benzemesinde olduğu gibi taklide dayalıdırBukalemunun renk değiştirmesi,pars ve aslanın maskeleyici renkleri ise hayvanın doğal fona karışmasını sağlarBir gizlenme yöntemi olan doğal fona karışma hayvanın genel görünüşü ve geliştirdiği davranış biçimleriyle de yakından ilintilidirBazı hayvanların vücudunu kaplayan desenler ,dış çizgilerini bozarak gerçek biçimlerini maskeler ya da karışık renkli doğal fondan ayırt edilmelerini güçleştirirBu durum özellikle balıklar arasında yaygındır




Kaynak:AnaBritannica cilt 26 frmsinsinet için derlenmiştir

Gizleyici renklenme vücuttan yansıyan ışık şiddetinin dengelenmesiyle de sağlanabilirVücudun daha az ışık alan alt bölümlerine göre daha koyu pigmentli olan üst bölümleri gelen ışığı daha çok soğururBöylece vücuttaki çeşitli bölümlerden yansıyan ışık şiddeti birbirine yaklaşırkoyuluk farkları azalır ve gözün koyuluk farklarına göre ayırt ettiği üçüncü boyut ( derinlik boyutu) önemli ölçüde ortadan kalkar






Biyolojik renklenme canlının yerini,kimliğini ve hareketlerini açıkça ortaya koymasınada yarayabilirTanıtıcı renklenme denen bu olgu sayesinde canlılar çeker,rakiplerini ve saldırganları uyarır ya da uzaklaştırırÖrneğin eşeyli üreme için tozlaşmaya gereksinen çiçekli bitkiler çiçektozlarının taşınması işlevini üstlenen böcekleri çekmek için canlı renkler ve karmaşık desenlerle bezenmiştirBazı balıklar ve böcekler biyolojik ışıldama yoluyla eşlerini kendilerine çeker ya da türler arasında ayrım yapabilirOmurgalıların birçoğu eşlerine çekici görünmek amacıyla üreme dönemi başlangıcında daha parlak renkler kazanırya da yeni beliren renklerle alacalanırGenellikle sarı,kırmızı ,ve siyah olan parlak renkler görünüşte savunmasız bir canlının zehirli olabileceğini ,dikenleri bulunabileceğini ya da saldırgan için başka bir tehlike taşıdığını gösterir





Rengin kısa sürede değiştirilmesi,genellikle pigmentleri toplayıp dağıtarak renklenmeyi denetleyen renk hücreleri ( kromotofor) tarafından düzenlenirBalıkların,kabukluların,kelerlerin, yumuşakçaların amfibyumların ve böceklerin birçok türünde renk hücreleri vardırAhtapot,mürekkepbalığı ve kalamar en hızlı renk değiştirebilen hayvanlardırDenizde yaşayan hayvanların birçoğu uyarıldıkları ya da tehlikeyle karşılaştıkları zaman pigment içeren bir sıvı ( mürekkep) salgılayabilir

Renk değiştirme mevsimlere bağlı olarak da gerçekleşebilirBu değişiklik,kuzey enlemlerinde yaşayan tavşanların yazın kahverengi,kışın beyaz olması gibi mevsimlerle birlikte değişen çevre koşullarına uyumu sağlarRenk çeşitli kuşlarda ve balıklarda görüldüğü gibi üreme mevsimlerinde değişikliğe uğrayabilirBazı hayvanlarda ise renklenme yaşla birlikte değişirÖrneğin,yeni palazlanan kuşları örten tüylerin yerini zamanla erişkin evreye özgü tüyler alır

Biyolojik renklenmenin insan yaşamında eskidenberi önemli bir yeri vardırEski çağlardan bu yana bitki ve hayvanlardan ticari boyalar elde edilmiştirAyrıca,genetik ve evrim konusundaki ilk bilgiler renklenme ile renklenme özelliklerinden kaynaklanırTarım ürünlerindeki hastalıklar renklenme yoluyla anlaşılmış ,bu da tarımda üretimin artmasını sağlamıştırEk olarak,askerlikte kullanılan kamuflajın kökeni hayvanlardaki renklenme değişiklikleridirİnsanda renklere gösterilen estetik ve duygusal tepkilerin biyolojik temelleri olduğu düşünülmüş ,sanat ve tasarımın büyük ölçüde biyolojik renklenmeyle ilişkili olduğu ileri sürülmüştür




Kaynak:AnaBritannica cilt 26 frmsinsinet için derlenmiştir