Copernicus Kimdir? Copernicus Devrimi Nedir, Niçin Önemlidir?Copernicus Ve Astronomi

Copernicus Kimdir? Copernicus devrimi nedir, niçin önemlidir?Copernicus Ve astronomi
Copernicus Kimdir? Copernicus devrimi nedir, niçin önemlidir?Copernicus Ve astronomi

(1473 - 1543) Düşünce tarihinde etkisi yönünden Copernicus devrimiyle boy ölçüşebilecek pek az dönüşüm vardır Son dörtyüz yılda tanık olduğumuz bilimsel gelişmenin astronomide yer alan bu devrimle başladığı söylenebilir

Dinsel bağnazlıkla özgür düşünce hemen her dönemde çatışma içinde olmuştur Ortaçağ düşünce geleneğini kıran ilk bilimsel atılımın astronomide ortaya çıkması bir bakıma doğaldı Birkez, astronomide hiç bir alanda olmayan bir bilgi birikimi vardı Babillilerin göksel nesnelerin devinimlerine ilişkin gözlemlerini, kuramsal düzeyde işleyen eski Yunanlıların astronomide büyük ilerleme kaydettikleri bilinmektedir

17 yüzyıla gelinceye dek egemenliğini sürdüren Ptolemy (Batlamyus) sistemi bu birikimin ürünüdür Sonra, Rönesans'la birlikte, astronomide ivedi çözüm gerektiren pratik sorunlar ağırlık kazanmıştı Bu sorunlardan biri denizde boylam hesaplanmasına ilişkindi Bu ise, öncelikle, güneşin izler göründüğü yolun doğru belirlenmesini gerektiriyordu

Çözümü aranan bir diğer sorun takvime ilişkindi M Ö 46'da oluşturulan yürürlükteki takvim yetersizdi Örneğin, o takvime göre, bir yıl 365 günden oluşuyordu (Oysa, şimdi bildiğimiz gibi yılın süresi bundan 11 dakika 14 saniye daha kısadır)

Ne var ki, bu türden nedenler, doğruluğu söz götürmez sayılan Ptolemy teorisinde köklü bir değişiklik için yeterli olamazdı Astronomlar çoğunluk kimi düzeltmelerle yer-merkezli sistemin korunabileceği inanandaydılar Nitekim, klasik dönemden beri kimi bilginlerce önerilen güneş-merkezli sistem onların gözünde saçma olmaktan ileri bir anlam taşımıyordu

Yerleşik sistem nerdeyse bağnaz bir inanca dönüşmüştü Öyle ki, ortaçağ sonlarına doğru Oresme ve daha sonra Cusalı Nicolas gibi bilginlerin yönelttikleri ciddi eleştiriler hiç bir etki uyandırmadan kalır Yeni arayışların başladığı Rönesans'ta bile sistemin sarsılması kolay olmaz

Copernicus'un daha öğrencilik yıllarında Ptolemy teorisine karşı içine düştüğü kuşku ve doyumsuzlukta kendisini önceleyen eleştiricilerin, özellikle hocası Novara'nın etkisi büyük olmuştur Bologna üniversitesinde astronomi profesörü olan Novara, kilisenin o sıra içinde olduğu görecel hoşgörüden de yararlanarak, Ptolemy sistemine sert eleştiriler yöneltmekteydi

Biraz önce de değindiğimiz gibi, Ptolemy sisteminin göksel olguları açıklamaya yönelik salt bir teori olmaktan ileri bir niteliği, dinsel ya da ideolojik bir bağışıklığı vardı Sistem ortaçağ skolastik felsefesiyle bütünleşmiş, nerdeyse resmi bir kimlik kazanmıştı Eleştirilerin, ne denli yerinde ve tutarlı olursa olsun, önemli bir etki yaratması beklenemezdi

Sistemin sarsılması Rönesans'ın getirdiği yeni anlayışı, farklı kültür ortamını bekler Rönesans sanatta parlak bir atılım olduğu kadar, sonunda din, bilim, politika ve ekonomide de geleneksel katı tutumları kıran, dünyaya yeni bir bakış açısı getiren uzun süreli bir dönüşümdür Copernicus'un şansı, üstün zekâ ve güçlü öğrenme tutkusunun yanı sıra, her alanda yeni arayışların başladığı öyle bir dönemde dünyaya gelmiş olmasıdır

Copernicus kimdi ve ne yaptı? Yalnız bilimde değil, insanlığın dünya görüşünde de büyük bir devrime yol açan çalışmasının kapsam ve niteliği neydi?

Nicolaus Copernicus Polonya'nın Torun kentinde üst-yaşam düzeyinde bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi On yaşında iken babasını yitirdi; bir bilgin-papaz olan amcasının koruyuculuğu altında büyüdü; aldığı eğitim daha çok teolojiye yönelikti Ancak, Copernicus'un ilgi alanı belli bir konuyla sınırlanamayacak kadar genişti Ülkesinde Cracow üniversitesini bitirdikten sonra İtalya'ya gider; Bologna, Padua ve Ferrara gibi dönemin seçkin üniversitelerinde astronomi, matematik, hukuk ve tıp dallarında altı yıl süren öğretim görür

Bir süre Roma'da matematik profesörlüğü yaptıktan sonra ülkesine döner, kilisede üst-düzey bir görev üstlenir Ayrıca, çeşitli devlet hizmetlerini sürdüren Copernicus bir ara ülkesini dış ilişkilerde diplomat olarak da temsil eder Ne ki, onun asıl ilgi alanı astronomi idi Aralıksız otuz yıl süren bir çalışmanın ürünü baş yapıtı Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine arkadaşlarının ısrarı üzerine yayıma girer Kitabının ilk nüshası Copernicus'a yaşamının son günlerinde hasta yatağında ulaşır

Sorumuza dönelim: Copernicus devrimi nedir, niçin önemlidir?

Copernicus işe koyulduğunda ortaçağ dünya görüşüne karşı çıkma gibi bir niyeti yoktu Aldığı eğitim temelde o görüşe dayanıyordu Onun yapmak istediği çeşitli yönlerden yetersiz bulduğu Ptolemy astronomisini matematiksel olarak daha basit, kendi içinde uyumlu ve açıklama gücü daha yüksek bir sisteme dönüştürmekti

Ptolemy teorisine göre, gökyüzü yıldızların "çakılı" olduğu dönen bir küreydi; dünya bu kürenin merkezinde sabit bir konuma sahipti; çevresinde ay, güneş ve gezegenleri taşıyan iç içe bir dizi kristal küre vardı "Tanrısal bir düzen" diye imgelenen bu sistem, ayrıca insana evrenin merkezinde olma onur ve gururunu sağlamaktaydı

Ne var ki, salt bilimsel açıdan bakıldığında sistem gereksiz yere karmaşık olduktan başka tutarsızdı Sistemde birbirini tutmayan bir takım varsayımlar, ayaküstü gereksinmelere göre oluşturulan açıklamalar vardı Benzetme yerindeyse, baş, gövde, el ve ayak gibi her parçası başka bir yerden derlenmiş bir heykelin acayip görüntüsünü sergiliyordu

Copernicus astronomiyi basitleştirme ve tutarlı kılma girişiminde, kökü klasik çağa uzanan bir hipoteze başvurur (M Ö 3 yüzyılda Aristarcus adında bir bilgin, şimdi "güneş sistemi" dediğimiz sistemin merkezinde dünyanın değil, güneşin yer aldığını ileri sürmüş, ancak bağnaz çevrelerin tepkisiyle susturulmuştu)

Doğrusu, yalnız yerleşik öğretiye değil sağduyuya da ters düşen bu hipotezin bilim tarihindeki devrimsel sonucunu Copernicus'un öngördüğü kolayca söylenemez Büyük olasılıkla, Aristarcus hipotezi onun gözünde göksel sisteme geometrik uyum sağlayan bir basitleştirme aracıydı Nitekim, kitabın önsözünde önerilen yeni sistemin bilimsel doğruluğu değil, salt matematiksel geçerliği vurgulanıyordu

Gerçekten, Copernicus teorisinin, dünyanın sistemdeki yeni konumu dışında köklü bir değişiklik içerdiği kolayca söylenemez Bir kez sayılarını azaltmakla birlikte göksel kürelere ilişkin varsayımdan vazgeçilmemiştir Sonra, gezegenlerin devinimlerinde düzgün çembersel yörüngeler izlediği görüşü korunmuştur Üstelik yeni teori de gözlemsel verilerle uyum bakımından kimi güçlüklerle karşı karşıyaydı Belki de biraz da bu nedenle 16 yüzyılın sonlarına gelinceye dek teori beklenen ilgiyi görmez; Ptolemy sistemi yürürlükte kalır

Bilindiği gibi, Copernicus teorisi iki temel varsayım içermektedir: (1) Gezegenleri taşıyan göksel küreler dünyanın değil, güneşin çevresinde dönmektedir; (2) Dünya merkezde sabit değil, kendi ekseni çevresinde günlük, güneşin çevresinde yıllık dönüşler içindedir Copernicus'u bu varsayımlara en başta gözlemsel verilerin yönelttiği kuşku götürmez Bunun çarpıcı bir kanıtım şu sözlerinde bulmaktayız:

Kanımca, ileri sürdüğüm ilkeler soruna büyük bir basitlik getirmektedir Ptolemy sisteminde olduğu gibi dünyayı merkezde sabit varsayma çok sayıda küre varsayımına yol açmış, bu da sorunu içinden çıkılmaz karışıklığa sokmuştur Önerdiğim sistem ise, gereksiz ya da boş varsayımlara gitmeksizin, bir çok gözlem verisini tek nedenle açıklamaya elveren, gerçeği her yanıyla yansıtan bir sistemdir

Bu ussal yaklaşım Copernicus'un çok iyi bilinen cephesi Onun çoğu kez gözden kaçan bir başka cephesi daha var! Aşağıdaki alıntıda Copernicus'un evreni "ilkel" diyebileceğimiz büyülü bir dille betimleme yoluna gittiğini görmekteyiz:

Evrenin ortasında güneş taht kurmuştur Bu görkemli tapınakta, çevresindeki herşeyi bir anda aydınlatan "güneş" dediğimiz nur kütlesi için daha saygın bir konum düşünülebilir miydi? Güneşi evrenin Lambası, Bilge yöneticisi diye övenler olmuştur: Hermes Trismegutus'un gözünde O ışıldayan Tanrı, Sophocles'in Elektra'sı için herşeyi gören yüce varlıktır Güneş gerçekten tahtına kurulmuş Sultan gibi, çevresinde dolaşan gezegenleri çocukları gibi yönetir

Copernicus'un bu duygusal yanıyla bir tür gizemcilik olan, teologların da paylaştığı bir felsefenin (Yeni-Platonculuk) etkisinde olduğu söylenebilir Ama öylede olsa kilisenin resmi öğretiye ters düşen bir görüşü hoş karşılaması beklenemezdi Ne ki, Bruno ve Galileo'ya gelinceye dek Katolik kilisesi belirgin bir tepki göstermez Oysa protestan liderler daha baştan Copernicus'u kınama yoluna gitmişlerdi "Bu budala" diyordu Luther, "astronomi bilimini altüst etme sevdasındadır Oysa kutsal kitap arzın değil, güneşin döndüğünü bize bildirmiştir Bir yeni yetme astrologa halk kulak versin, olacak iş mi?"

Copernicus mistik eğilimlerine karşın bir astrolog değil, gerçek bir astronomdu Tarih onu 17 yüzyıl bilimsel devrimine yol açan araştırma tutkusu ve atılımcı kişiliğiyle bize tanıtmaktadır

Asıl ön adı Mikolaj,Latincede Nicolaus olan Kopernik 1473 yılında Polonya’da doğdu
Varlıklı bir tüccar olan babası, Kopernik 10 yaşında iken ölünce,eğitimini dayısı üstlendi
Krakow Üniversitesi’nden sonra 1497 yılında Bologna Üniversitesi’ne girdi
Burada matematik ve felsefe öğrenirken astronomiye de ilgi duyuyordu
İlk gözlemi 9 Mart 1497 günü Aldebaran yıldızının Ay tarafından örtülmesi idi
Aynı yıl Frombork kilise kuruluna seçildiBöylece yaşamı boyunca sürecek olan mali güvenceye kavuşmuş oldu
1501 yılında İtalya’ya giderek Padova Üniversitesi’nde hukuk ve tıp öğrenimi gördü
1503 yılında Ferrara Üniversitesi’nde kilise hukuku doktora çalışmasını tamamladı
Aynı yıl ülkesine döndü1512 yılından itibaren Frombork katedral kurulu temsilciliği görevine başladı
Ayrıca hekimlik te yapıyordu
*
Kopernik 1497 yılından itibaren astronomi ile fiilen ilgilenmekteydi
Aslında yaptığı gözlem sayısı azdı
Ama gerçekleştirdiği gözlemler Güneş,Ay ve gezegenlerin Yer’in çevresinde izledikleri öngörülen yörüngelerin temel bileşenlerini yeniden hesaplamaya yetecek sayıdaydı
1497-1529 yılları arasında yapmış olduğu 27 gözlemin sonuçlarını yayımladı
Yoğun astronomi araştırmalarının yanısıra daha pekçok çalışmalar da yapıyordu
Örneğin şairlerin şiirlerini Latinceye çeviriyor,para konusunu inceliyordu
*
Kopernik,astronomi alanındaki çalışmalarında ilerledikçe,Ptolemaios’un evren modelinden kuşku duymaya başlamıştı
Zaten aynı kuşkuyu başka bilimadamları da dile getirmişlerdiKopernik,bu görüşlerden etkilendiğini yapıtlarında belitmiştir
Ptolemaios’un evren modeli,eski Yunan filozoflarının görüşlerinin bileşimine dayanıyordu,ama kendi katkılarını da içeriyordu
Bu model yermerkezli,yani jeosantrik idi ve yörüngelerin çemberlerden oluştuğu görüşünü varsayıyordu
16yüzyıla gelininceye değin Ptolemaios’un görüşleri astronomiye tümüyle egemendi
Öyle ki bir dinsel inanç biçimine dönüşmüştü
Aslında filozoflar arasında evren merkezinin Yer değil Güneş olduğunu öne sürenler olmuştu,ama kabul görmemişti
Ptolemaios, Güneş,Ay ve gezegenlerin hareketlerine ilişkin gözlemlerin yermerkezli modele uygunluğunu sağlamak amacındaydı
Bunun için taşıyıcı çember ve ilmek kavramlarını ortaya atmıştı
Bu sistemde her gezegen ilmek olarak adlandırdığı bir çember üzerinde dolanıyordu
Bu çemberlerin merkezleri de taşıyıcı çember adını verdiği büyük bir çember üzerinde hareket ediyordu
Ptolemaios’un sistemi,gezegenlerin gözlenen hareketlerinde ortaya çıkan düzensizlikleri açıklayabilmek için onun zamanında gerekliydi
Nitekim bu sistem 16yüzyıla gelininceye değin gözlenen olguları açıklayabilmiş ve astronomlara gök olaylarını önceden haber vermeyi sağlamıştı
Ama yüzyıllar geçtikçe daha duyarlı gözlemler yapılmaya başlanmıştı
Artık gökcisimlerinin gelecekteki konumlarının bu modele göre hesaplanması giderek güçleşmişti
*
Kopernik,çok sayıda ve dışmerkezli çemberlerden oluşan bu karmaşık Ptolemaios sistemine göre daha sade bir sistem düşünüyordu
Yer’in hareketli olduğu varsayımından yola çıktı
Gezegenlerin çembersel yörüngeler üzerinde düzgün olarak hareket ettiklerini kabul etti
Yıllar süren matematiksel hesaplar sonucu yeni modelini oluşturduAma görüşlerini hemen yayımlamadı
1510-1514 yılları arasında hazırladığı ve sadece yakın dostlarına dağıttığı el yazması incelemede Güneş’in gezegenler sisteminin merkezinde yer aldığını ve durağan olduğunu belirtiyordu
Yıldızların görünürdeki günlük hareketlerinin,Güneş’in yıllık hareketinin ve gezegenlerin görünürdeki geri hareketlerinin Yer’in ekseni çevresindeki günlük dönüşü ile Güneş çevresindeki yıllık dolanımından kaynaklandığını söylüyordu
Kopernik,günmerkezli sistem üzerindeki çalışmalarını sonraki yıllarda da sürdürdü
1533 yılında Papa VII Clemens bu görüşleri olumlu karşıladı
Ancak Martin Luther,Yer’in ayrıcalıklı konumuna son verdiği ve Kutsal Kitap’a ters düştüğü gerekçesi ile Kopernik’e karşı çıktı
Kopernik uzun süre tereddüt etti
Yakın dostlarının ısrarları ile görüşlerini yayımlamayı kabul etti
Reform öncülerinin karşı çıkmaları sürse de kitap1543 yılında ‘Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine’ adıyla yayımlandı
*
Kitabın basımına öncülük eden Andreas Osiander adındaki Lutherci din adamı,aslında Güneş’in durağan,Yer’in hareketli oluşunu öne süren bir yapıtın şiddetle tepki göreceğini tahmin ediyordu
Bu nedenle imzasız olarak yazdığı önsözde,kitapta öne sürülen sistemin, gerçekleri yansıtan bir kuramdan çok,gezegenlere ilişkin hesaplamaları kolaylaştıran bir varsayım olarak ele alınması gerektiğini belirtmişti
Oysa kitapta Kopernik ,günmerkezli sistemi evrenin gerçek modeli olarak kabul ettiğini açıkça anlatıyordu
*
Kopernik’in ‘Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine’ adlı kitabı 6 bölümden oluşur
Birinci bölümde bazı temel matematik kurallar yer alır
Yer’in durağan olduğu görüşüne karşı çıkar
Yermerkezli sistemde diziliş şöyle idi:Yer,Ay,Merkür,Venüs,Güneş,Mars,Jupiter,Sat ürn
Kopernik şu sıralamayı öngördü:Merkezde Güneş,Merkür,Venüs,çevresinde Ay olan Yer, Mars,Jupiter,Satürn
İkinci bölümde yıldızların ve gezegenlerin görünürdeki hareketleri daha önce verilen matematik kuralları ile açıklanır
Güneş’in görünürdeki hareketinin Yer’in hareketinden kaynaklandığı ortaya konur
Üçüncü bölüm Yer’in hareketinin matematiksel açıklanması ile ilgilidir
Diğer üç bölümde Ay’ın ve gezegenlerin hareketleri ele alınır
*
Kopernik’in günmerkezli kuramı,Ay ve gezegen hareketlerini Ptolemaios’un sistemine oranla daha iyi açıklar
Ancak Kopernik,gezegenlerin çembersel yörüngeler üzerinde sabit hızla dolandıkları görüşünden vazgeçmemişti
Bu nedenle gözlem sonuçları ile model arasında uygunluk sağlamak için,Güneş’in,yörüngelerin tam merkezinde yer almadığını kabul etmek zorunda kaldı
Bu model aynı nedenlerle karmaşık ilmekler sistemini de içeriyordu
Ama Kopernik,gene de ortaya koyduğu sistemin daha estetik ve ilahi takdire daha uygun olduğuna inanıyordu
*
Kopernik’in günmerkezli sistemi özgür düşünceli bilim adamlarınca benimsendi
Herşeyden önce bu model daha yetkindi ve aynı zamanda geleneksel inanışlardan kopuşun simgesiydi
O güne kadar Aristo’nun savunduğu Yer’in durağan olduğu görüşü ile Ptolemaios’un Yer’in evrenin merkezinde olduğu görüşü kilise tarafından dinsel bir dogma haline gelmişti
İleri görüşlü bilim adamları kilisenin bu tutumunun bilimsel gelişmeleri engellediğini görüyorlardı
Kopernik’in kuramı evrene bakış açısında iki önemli değişikliğe yol açtı:
Birinci değişiklik evrenin boyutları ile ilgiliydi
Yıldızlar gökyüzünde hep aynı sabit konumlarda gözlenmekteydi
Oysa Yer,Güneş’in çevresinde dolanıyorsa,yıldızların konumlarında dönemsel küçük değişmeler olması gerekirdi
Kopernik,bu durumu,yıldızları taşıyan kürenin Yer’den çok uzakta oluşuyla açıkladı
Böylece günmerkezli sistem,evrenin daha önce sanıldığından çok daha büyük olduğu görüşüne yol açtı
İkinci değişiklik,cisimlerin neden yere düştüklerini açıklıyordu
Aristo öğretisine göre cisimler,doğal konumları olan evrenin merkezine doğru düşerdi
Günmerkezli sistem evrenin merkezinin Yer’in merkezi olmadığını ortaya koyunca düşme olgusu yeni bir açıklamayı gerektiriyordu
Bu açıklama 150 yıl sonra Newton’un evrensel kütleçekimi kavramı ile sonuçlandı
*
Yerküre artık evrenin merkezi değildiNormal bir gezegendi
Bir yaratılış simgesi değildi,öteki gezegenlere bir üstünlüğü de yoktu
Çevresindeki değişmez evrenin ortasında tek değişim merkezi de değildi
Artık insanoğlu geleneksel inançlar ve kalıplar sistemine karşı çıkmaya başlamıştı
Kopernik 1543 yılında öldü

Mikolaj Kopernik (1473-1543)



Mikolaj Kopernik döneminin astronomi bilgisini kök*ten değişikliğe uğratmış, en büyük bilginler*den biridir Dünya'nın her 24 saatte bir kendi çevresinde bir kez döndüğünü, yılda bir kez de Güneş'in çevresinde dolandığını, öte yan*dan Dünya ile bazı başka gezegenlerin bugün Güneş sistemi denen sistemi oluşturduğunu açıklayarak, astronomi biliminin gelişmesine büyük bir katkıda bulunmuştur

Bu gerçekler bugün bize çok doğal ve basitmiş gibi görünür, ama Kopernik zama*nında insanlar hâlâ 2 yüzyılda Mısır'da yaşa*mış olan astronom Batlamyus'un kuramına inanıyorlardı Batlamyus'a göre Dünya evre*nin merkezinde hareketsiz duruyor, Güneş, Ay, yıldızlar ve öteki gezegenler de Dünya'nın çevresinde dolanıyordu

Kopernik, Batlamyus'un bu sonuca, gece*leri Kuzey Kutbu'nun çevresinde ağır ağır hareket eden Büyükayı'yı izleyerek vardığını düşündü Kendisi ise Güneş'in, Ay'ın ve yıldızların doğup batmasına, Dünya'nın kendi çevresinde dönüyor olmasının yol açtığını anladı Aslında onun kurduğu sistem de tümüyle doğru değildi Kopernik'e göre Gü*neş evrenin merkezinde sabit bir yerde hare*ketsiz halde duruyor, gezegenler onun çevre*sinde dolanıyor ve daha ötelerde de Güneş gibi hareketsiz duran başka yıldızlar bulunu*yordu Daha sonraları Güneş'in evrendeki sayısız yıldızdan yalnızca biri olduğu ve tüm bu yıldızların gezegenler ile birlikte uzayda sürekli hareket ettiği ortaya çıkarıldı

Ama gene de Kopernik'in, Dünya'nın evre*nin merkezinde bulunmadığını ve öteki geze*genler ile birlikte Güneş'in çevresinde dolan*dığını bulması, çok önemli bir adımdı O dönemde bu kuram çok zor kabul edildi Kopernik'in kuramının yanlış yönlerini ise 17 yüzyılda İtalyan astronom Galilei ortaya çıkardı

Kopernik Polonyalı idi Polonya ve İtalya' da astronomi ve matematik okudu, ayrıca doktor olmak amacıyla tıp öğrenimi gördü Bir süre Roma'da matematik dersleri verdi ve daha sonra Polonya'ya geçerek Frombork'a yerleşti Burada katedral kurulu temsilciliği yaptı, ayrıca çevredeki yoksul insanları tedavi etti

Kopernik astronomi üzerine görüşlerini, De hypothesibus motuum coelestiumase constitutis commentariolus ("Gökcisimlerinin Devinimine İlişkin Varsayımlar Üzerine Yo*rum") adlı büyük kitabında ayrıntılı biçimde açıkladı Kitap, Kopernik'in ölümünden kısa bir süre önce, 1543'te yayımlandı