Kırık Hava - Kırık Hava Nedir? - Kırık Hava Neye Denir?

Kırık Hava - Kırık Hava Nedir? - Kırık Hava Neye Denir?
Kırık Hava - Kırık Hava Nedir? - Kırık Hava Neye Denir?

Kırık Hava
Kırık Havalar, ritmik karakterleri ve ölçüleri belirgin olan ezgilerdir Ölçüsü 2 / 4 tür Kırık havanın temposu Alçak Havadan daha hızlıdır Düzenli bir ritim özelliği göstermekle birlikte geleneksel söyleyiş kalıplarına bağlı olarak icra edilen bir formdur

Kırık havaların bir çoğu aynı zamanda oyun havasıdır Kırık hava terimi de uzun hava gibi yaygın kullanılmamaktadır Bu terim yerine formu belirleyen bazı tür adları kullanılır Karşılama, Halay, Bar, Horon, Bengi, Zeybek, Semah, Teke Zotlatması bu türlerin bazılarıdır

Kırık Hava Türleri:

Daha önce yaptığımız tanımda da belirttiğimiz gibi belli bir ritmik yapıyı sürdüren ezgiler olan Kırık Havalara tüm yurt çapında rastlamak mümkündür Kırık havalar yalnızca sözlü ezgileri değil sözsüz ezgi türlerini de kapsamı içine alır Yani enstrümantal ezgiler de, kırık havalar bünyesindedir Bu enstrümantal ezgilerin çoğu zaman bir oyuna eşlik ettiği görülür Oyun havası teriminin şüphesiz buradan kaynaklandığı bilinmektedir Ancak sözlü oyun havaları da Türk Halk Müziği repertuarı içinde önemli bir yer tutar Her yörenin kendisine has çalış ve söyleyiş karakteri vardır Her yörenin edebi ve müzikal özellikleri ile tavır ve üslubunda farklı özellikler göze çarpar Bu da o çevrede yaşayanların sosyal yaşamları yörenin coğrafi özellikleri, ekonomik durum vs konularla ilgilidir

DEYİŞLER: Anadolu sahasının hemen her bölgesinde kullanılan deyiş genel olarak sözlü ezgileri tanımlamada kullanılan bir terimdir Daha özel kullanım alanı ise Alevi-Bektaşi toplulukları arasında söylenen ve şiir itibariyle mutlaka bir aşığa ait olan ezgi kalıpları için kullanılır Mistik konuları ele alan deyişler olduğu gibi, çeşitli toplumsal konuları içeren deyişler de vardır

NEFESLER: Daha çok Bektaşi topluluklarının mistik ve sosyal içerikli konuları içeren müzikli ilahilerine bu ad verilmektedir

İLAHİ: Anadolu’nun her bölgesinde İslam tasavvufunun öğretilerini yaşayan tarikatların ritüellerinde söylenen sözlü ezgilerdir Ezgi karakteri bakımından herhangi bir sınırlandırma olmaksızın icra edilir Ancak ezgiler daha çok mistik temaları içermektedirler Bununla birlikte Kına, düğün gibi ritüellerde okunan mistik temaları içermeyen ilahiler de vardır

HALAYLAR: Çoğunlukla ezgi ve biçim yönünden bir bölümlü olan halaylar bazen birkaç bölümden de meydana gelebilir Birden fazla bölüm olduğunda batıdaki süit formunda olduğu gibi bölümler birbirine bağlanarak çoğu zaman gittikçe hızlanmak suretiyle icra edilir Sözlü ve sözsüz türlerine rastlanan halaylar açık hava ve meydanlarda davul-zurna eşliğinde çalınır ve oynanır Başlıca halay bölgeleri Kırşehir, Sivas, tüm Güneydoğu Anadolu, Yozgat ve civarıdır Halaylar ve bölümler kendine özgü yöresel isimler alır Ağırlama, yanlama, sıkıştırma,ikileme, yeldirme vs

BARLAR
Barlar Doğu Anadolu'da, Kuzeyde Artvin'de başlayıp, Kars, Erzurum, Erzincan'ın bir kesimi, Ağrı ve Van yörelerinde çalınan söylenen ve oynanan ezgilerdir Halaylarda olduğu gibi bplümler eğer varsa birbirine bağlı olarak çalınır, söylenir ve oynanır Sözlü barlar olduğu gibi sözsüz barlar da vardır Bundan başka kadın ve erkek barları birbirinden ayrı karakter taşır

Kadın Barı: Çift Beyaz Güvercin, Aşahtan Gelirem
Erkek Barı: Baş Bar, İkinci Bar

SEMAHLAR
Alevi ve Bektaşi topluluklarının dini inançları doğrultusunda çaldıkları, söyledikleri oyunlu ezgilerdir Yörelere göre değişen isimler alır Semah, zemah, zamah, zamak vb Semahların yurt sathında yayılışları konusu bugüne kadar tam anlamıyla ele alınmamıştır Ancak Alevi ve Bektaşi'nin bulunduğu her yerde elbette semah da olacaktır

Semahlar kadın ve erkek bir arada dönüldüğü gibi yalnız kadınlar ya da erkekler arasında da dönülebilir Kişi sayısı en az iki olmak kaydıyla daha fazla da olabilir Semahlara değişik ebatlarda bağlamalar eşlik eder Bundan başka Ege ve Akdeniz bölgesinde kabak kemane'nin, Doğu ve Orta Anadolu'da da kemanın semahlara eşlik ettiği görülmektedir Kemanın çalınma biçimi omuzda değil dizdedir Bu güne değin ele geçen semahlar içerisinde çok çeşitli usulleri rastlandıysa da bunlardan 9 zamanlı usullerin daha yoğun olarak bulunduğu görülür Semahlar "Cem" adı verilen toplantıların son kısımlarında çalınır ve dönülür (playing) Bu arada en az bir bölümlü olabildiği gibi birden fazla bölümlü de olabilir Her bölüm bağımsız deyiş ve nefeslerden oluştuğu için bunların ayrıca söylenmesi de söz konusudur Semahları şu şekilde bir tasnife tabi tuttuğumuzda;

îl, ilçe, kasaba isimleriyle anılan semahlar: Erzincan Semahı, Keskin semahı, Şiran semahı

Kuş ve hayvan isimleriyle anılan semahlar : Turnalar Semahı, Kırat Semahı

Kişi ve topluluk isimleriyle anılan semahlar: Hızır Paşa Semahı, Koyun Baba Semahı, Kırklar semahı, Hubyar Semahı

ZEYBEKLER
Ege bölgesinin tamamı ile Akdeniz bölgesinin bir kesiminde çalınan ve söylenen oyunlu ezgi türüdür Kadınlar ve erkekler ayrı ayrı oynarlar Erkek zeybekleri'nde kahramanca bir eda vardır Zeybeklerin icrasında Davul-Zurna başta olmak üzere Bağlama ailesi, kabak kemane, darbuka, kaşık gibi enstrümanlar kullanılır Zeybekler ağır, orta ve hızlı olmak üzere yapısal çeşitlilik gösterir Yurdumuzun Ankara, Çankırı, Kastamonu gibi illerinde de zeybeklere rastlanır

TEKE ZORTLATMALARI
Teke bölgesinde çalınan ve söylenen oyunlu ezgilerdir Hareketli ve hızlı bir oyun karakterleri vardır Teke zortlatmaları 9 zamanlı örneklerdendir

HORONLAR (Horan, Horom)
Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yoğunlaşan oyunlu
ezgilerdir Yapı itibariyle hızlı karakterli oyunlardır Horonlara eşlik eden saz çoğunlukla kemençedir Zaman zaman davul, zurna, kaval ve tulum'la da horonlar çalınır, söylenir ve oynanır 7 ve 9 zamanlı usullerin yanında karma usullerin de horonların bünyesinde yer aldığı görülür

HORO (HORA)
Trakya bölgesi'nde çalınan ve söylenen oyunlu ezgilerdir Karşılamalardan farklı olarak 2 ve 4 zamanlı usuller bu türde daha fazladır

KARŞILAMALAR
Daha çok Trakya ve Marmara ile Karadenizin Giresun, Ordu illeri civarında rastlanan karşılıklı oynanan oyunlardır Çoğu zaman 9 zamanlı bir usul yapısı ile karşımıza çıkar Anadolu'nun bazı yörelerinde "karşı-beri", “var-gel” gibi isimler alır