Yunan Medeniyetinin Özellikleri

Yunan Medeniyetinin Özellikleri
Yunan Medeniyetinin Özellikleri
Antik Yunan tarihi

MÖ 3000 ortalarından MÖ 1200 yıllarına kadar Girit’te bir uygarlık bulunuyordu Bu kültür MÖ IIbinde özellikle Ege Bölgesi ve Boğazlar yoluyla Karadeniz’le, Balkanlar yoluyla Avrupa’yla, Anadolu yoluyla da Ön Asya ile ilişkideydi Girit’in diğer kültürlerle ilişkisi ticari amaçlıydı Girit’te MÖ 1400’lerden itibaren dışarıdan gelen istilalar sonucu bir gerileme görüldü Akaların Girit’i istilası 300 yıl sürdü daha sonra Dorların göçleri başladı Giritteki kültürün sona ermeye başladığı MÖ 1500’lerde Peleponnes kıyısında Argos’ta Miken kültürü ortaya çıktı Miken’de şehir devletleri tarafından idare edilen savaşçı bir toplum yaşıyordu Miken kültürü Girit’tekilerden farklıdır ama bu kültürün etkilerini taşır
Önce Girit sonra Miken kültürleri yayılarak önem kazanıyordu ama Yunan Tarihi ile bu kültürler arasında neredeyse hiç bağlantı yoktur MÖ 13yy’dan 8yy’a kadar geçen dönemde Girit ve Miken izleri yok oldu Dorlar kuzeyden güneye ilerleyip her şeyi kendi egemenlikleri altına alarak Aka ve Miken sülalelerinin izlerini yok ettiler Akalar ve İyonlar Ege Denizi’ni geçerek Anadolu kıyılarına kaçtılar ve burada kıyı boyunca yerleşerek yeni İyon kentleri kurdular Mikenlerin deniz üzerinden Kıbrıs ile Güney Anadolu’dan Doğu Akdeniz kıyılarına kadar ulaştıkları buralarda ortaya çıkan Miken buluntularıyla belgelenmiştir (1)
MÖ 1000 ile 700 arası Yunan Ortaçağı’dır Bu dönemde Dorlar Yunanistan’da Aka Uygarlığının yıkıntıları üzerine şehir devletleri kurdular Eski kabile teşkilatının yerini çok daha gelişmiş siyasal ve sosyal teşkilata sahip şehir devletleri aldı Yine bu dönemde halk sınıflara ayrıldı, aristokrasi ortaya çıktı ve şehir devletlerini idare eden krallar aristokratlar tarafından devrildiler (2) Yunan Ortaçağı’nın sonlarına doğru Akdeniz ve Karadeniz etrafında tarımsal ve ekonomik ihtiyaçları karşılamak için koloniler kuruldu Daha önceden Girit,Ege Adaları,Batı ve Güneybatı Anadolu kıyıları Yunanlılar tarafından işgal edildiğinden kolonileri daha uzak ülkelere kurdular Yunanlılar ilk zamanlarda ırklarını korumaya çalıştılar daha sonraki yıllarda yerlilerle ilişkileri artınca onlarla karıştılar Koloniler sayesinde Yunan ticareti geniş bir alana yayıldı ve sanayi gelişti
Yunan Ortaçağı’ndan sonra MÖ 7 ve 6yüzyıllar Arkaik Çağ diye adlandırılır Bu çağda Yunanistan’da en önemli şehir Atina’dır Attika halkı sosyal ve ekonomik yönden üç gruba ayrılır Büyük çiftlik sahipleri, tüccarlar ve sanayiciler ve küçük toprak sahibi köylüler Gittikçe köylü toprakları elden çıktı ve Attika birkaç zenginin eline geçti MÖ 594-593 yıllarında hükümetin başına geçen Solon’un sosyal,siyasal ve ekonomik reformları ihtiyaçları karşılıyordu Bu dönemde oluşturulan devlet teşkilatı Atina’da yüzyıllarca yaşadı Solon’dan sonraki yıllarda Peisistratos’un tiranlığı Atina’nın en parlak çağlarından biriydi Peisistratos aristokrat sınıfı zayıflatıp, köylüyü korudu Döneminde ticaret gelişti Atina Solon’un reformları ve Peisistratos’un iç ve dış siyaseti sayesinde büyük gelişme gösterdi Arkaik dönemde ünü doğuya yayılan diğer güçlü şehir olan Sparta 6 yüzyılın son yarısında Peleponnes birliğini kurdu Bu birlik gerektiği zaman toplanırdı Her şehir devleti bir oya sahipti Sparta’da askeri güç ve polis teşkilatına dayanan bir baskı politikası uygulanıyordu
Yunan Tarihinin Klasik Çağı olan 5yüzyılda İran yaylasından Anadolu’da Kızılırmak’a kadar uzanan Pers Krallığı’nın İyonya’ya saldırıları görülüyordu Lidya Kralı Kroisos ile yaptıkları savaşta kralı esir alıp Lidya Krallığı’nı yıktılar Lidya Anadolu’nun Batı kıyılarındaki Yunan şehirleri ile birlikte Pers Devletine katıldı Perslerin idare merkezleri Sardes ve Daskileion’du ve İyonya şehirleri de bu satraplıklara bağlandı Perslerin İyonya’yı işgaliyle İyonya’da başta Miletos olmak üzere ayaklanma baş gösterdi İyonyalılar Sardes’e kadar yürüyüp daha sonra Efesos’a kadar çekildiler Atina İyonya’ya yardım gönderdi İyonya ihtilaline sonraları Kayra,Likya ve Kıbrıs şehirleri de katıldı ve isyan hareketi yayıldı “Persler ayaklanmayı bastırdıktan sonra MÖ 493’te Kios, Lesbos ve Tenedos adalarını ellerine geçirdiler Pek çok kenti daha işgal ederek isyana katılan kentleri tahrip ettiler Ayaklanmaya katılmayan Efesos ve Symria gibi kentler dışında yıkım ve cezadan yalnızca Kyzikos kurtuldu” (3)
Darius 490 yılında İyonya ihtilaline 20 gemilik bir kuvvet gönderen Atina ile 5 gemi gönderen Eretria’yı cezalandırmak için Pers donanmasını önce İyonya’ya oradan da adalara sefere gönderdi Eretria ele geçtikten sonra Attika bölgesinin doğu kıyılarında Marathon Ovası’na çıkartma yapıldı Buradaki savaşı Atinalılar kazandı (4)
Marathon savaşını Atinalıların kazanması Darius’u kızdırdı ve Yunanistan’a savaş açma kararı aldı Darius’un ölümünü izleyen yılda 483’te Kserkes’in ordusu Yunanistan’a sefere çıktı Orduda Hintliler, Doğulu Habeşler, Araplar, Lidyalılar, Bitinyalılar bulunuyordu 1207 parçalık donanmada pek çok ulusun yardımıyla oluşturuldu (5)
Pers kara ordusu Trakya ve Makedonya üzerinden Kuzey Yunanistan Teselya’ya ve oradan Thermophia geçidine hiçbir direnişle karşılaşmadan vardı Donanma denizden orduya eşlik ediyordu Yunan donanması Persleri Artemision Burnu’nda yendi Pers ordusu karada savunmayı püskürtünce Yunan gemileri Attika bölgesini korumak için güneye çekildiler Persler Atina’ya girip Akropol’ü ele geçirdi ve kenti yakıp yıktılar MÖ 480’de Yunan donanması bozguna uğratılınca Kserkes Atina’yı terk etti Ertesi yıl Atina tekrar yıkıma uğradı fakat Plataia ovasındaki savaşı Yunanlılar kazandı Bu zaferden sonra Persleri Anadolu içlerine sürerek Ege denizinden çıkartmaya çalıştılar Daha sonraki yıllarda Atina Pers tehlikesine karşı Attika-Delos Deniz Birliği adlı siyasal bir birlik kuruldu MÖ 431-404 yılları arasında Yunanlıları iki büyük cepheye bölen Peleponnes savaşı Atinalılar ve Spartalılar arasında oldu “413’te Sicilya seferi Atina için büyük bir yenilgiyle sonuçlandı 407 yılında Perslerle Spartalıların işbirliğinden dolayı Atinalı komutan Alkibiades 100 gemilik donanmayla Efesos limanına geçti Gemiler burada bozguna uğratılıp komutan Persler tarafından öldürüldü ( 6 )
Peleponnes savaşından sonra MÖ 4yüzyılda Persler Spartalılara yardımları karşılığında Anadolu kıyılarını egemenlikleri altına aldılar Anadolu şehirleri Perslerin öç almasından korkarak Sparta’dan yardım istediler Spartalılar bir ordu göndererek Perslere savaş ilan ettiler MÖ 400’de savaşın sonunda Anadolu’daki Yunan şehirleri Perslere bırakıldı
MÖ 4yy kuzeyde bulunan Makedonyalılar Yunanlıları Perslere karşı savaşa davet ettiler Makedonya kralı Filip’in bu teklifiyle savaş açıldı ama 330’daki ölümü üzerine oğlu İskender onun projesini gerçekleştirdi Hellenistik Devir olarak adlandırılan bu dönemde İskender Trakya’ya,Asya’ya ve Hindistan’a seferler düzenledi ve Anadolu, Doğu Akdeniz, Doğu İran ve Orta Asya ülkelerini zaptetti Fethettiği ülkelerde kurduğu şehirler Yunan kültürünü etrafa yayan merkezler oldu MÖ 323’te ölümünden sonra İskender’in devleti krallıklara bölündü MÖ 275’te Batı Yunanlılar Romalıların egemenliğine geçti MÖ 279’da Kelt akınlarına karşın Orta Yunan şehir devletleri birleşti ve Keltlere karşı zafer kazandı MÖ 3yüzyıl sonlarında ve 2yüzyılda Romalılar ile Makedonyalılar arasındaki savaşlardan sonra Romalılar Makedonya, Yunanistan ve diğer Helenistik şehirleri egemenlikleri altına aldılar

*Notlar
(1)Anadolu Medeniyetleri, C2, Yunan,Roma,Bizans TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul,1983 s:5
(2)Mansel,AM, Ege veYunan Tarihi, TTK Basımevi, Ankara,1983, s:97
(3)Anadolu Uygarlıkları, C2, Görsel Yayınlar, İstanbul 1982, s:317
(4)Anadolu Uygarlıkları, age, 317
(5)Heredot Tarihi, çev: Perihan Kutman,Hürriyet Yayınları, İstanbul,1973 s:277
( 6 )Mansel,AM, age, s:336

Nalan Yılmaz