Tonyukuk Abidesi,Tonyukuk Abidesinin Tarihi,Tonyukuk Abidesinin Hakkında Bilgiler

Tonyukuk Abidesi, Tonyukuk Abidesinin Tarihi, Tonyukuk Abidesinin Hakkında Bilgiler
Tonyukuk Abidesi,Tonyukuk Abidesinin Tarihi,Tonyukuk Abidesinin Hakkında Bilgiler
TONYUKUK ABİDESİ

(birinci taş)
Batı cephesi

Bilge Tonyukuk ben kendim Çin ilinde kılındımTürk milleti Çine tabi idiTürk milleti hanını bulamayıp Çinden ayrıldı,hanlandıHanını bırakıp Çine kadar teslim olduTanrı şöyle demiştir:Han verdim,hanını bırakıp teslim oldun
Teslim olduğun için Tanrı öldürmüştürTürk milleti öldü, mahvoldu, yok oldu Türk Sir milletinin yerinde boy kalmadı
Ormanda taşta kalmış olanı toplanıp yedi yüz olduİki kısmı atlı idi,bir kısmı yaya idiYedi yüz kişiyi sevk eden büyükleri şad idiKatıl dedi Katılanı ben idimBilge Tonyukuk
Kağan mı kılayım, dedimDüşündümZayıf boğa ve semiz boğa arkada tekme atsa;semiz boğa,zayıf boğa bilinmezmiş derler diyip,öyle düşündümOndan sonra Tanrı bilgi verdiği için kendim bizzat kağan kıldım Bilge Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ile beraber İltiriş Kağan olunca güneyde Çini,doğuda Kıtayı,kuzeyde Oğuzu pek çok öldürdüBilicisi,yardımcısı bizzat bendimÇogayın kuzey yamaçları ile Kara Kumda oturuyorduk

Güney cephesi: Geyik yiyerek,tavşan yiyerek oturuyordukmilletin boğazı tok idi Düşmanımız etrafta ocak gibi idi,biz ateş idik
Öylece oturur iken Oğuzdan casusu geldiCasusun sözü şöyle : Dokuz oğuz milletinin üzerine kağan oturdu derÇine doğru Ku’yu,generali göndermiş,Kıtaya doğru Tongra Esimi göndermiş,sözü şöyle göndermiş: Azıcık Türk milleti yürüyormuş; kağanı cesur imiş; müşaviri bilici imiş; o iki kişi var olursa,seni,Çini öldürecek derim;beni,Oğuzu da öldürecek derim; Çin,güney taraftan hücum et; Kıtay, doğu taraftan hücum et;ben kuzey taraftan hücum edeyim;,Türk Sir milleti, yerinde hiç yürümesin; mümkünse hep yok edelim
O sözü işitip gece uyuyacağım gelmedi,gündüz oturacağım gelmediOndan sonra kağanıma arz ettimŞöyle arz ettim: Çin,Oğuz,Kıtay bu üçü birleşirse kala kalacağızKendi içi dıştan tutulmuş gibiyizyufka olanın delinmesi kolay imiş,ince olanı kırmak kolayYufka kalın olsa delinmesi zor imişİnce yoğun olsa kırmak zor imişDoğuda Kıtaydan,güneyde Çinden, batıda batılılardan,kuzeyde Oğuzdan iki üç bin askerimiz,geleceğimiz var mı acaba?Böyle arz ettimKapanım benim kendiminBilge Tonyukukun arz ettiği maruzatımı işiti verdiGönlünce sevk et dedi
Kök Öngü çiğneyerek Ötüken Ormanına doğru sevk ettimİnek, yük hayvanı ile Toglada Oğuz geldiAskeri üç bin imişBiz iki bin idik SavaştıkTanrı lutfetti, dağıttık Nehire düştüDağıttığımız, yolda yine öldü hep
Ondan sonra Oğuz tamamiyle geldiTürk milletini Ötüken yerine, ben kendim Bilge Tonyukuku Ötüken yerine konmuş diye işitip güneydeki millet, batıdaki, kuzeydeki, doğudaki millet geldi

Doğu cephesi : İki bin idikİki ordumuz olduTürk milleti kılınalı,Türk kağanı oturalı Şantung şehrine,denize ulaşmış olan yok imişKağanıma arz edip ordu gönderdimŞantung şehrine ulaştırdımYirmi üç şehir zaptettiUykusunu burda terk edip,yurtta yatıp kalırdı
Çin kağanı düşmanımız idiOn Ok kağanı düşmanımız idiFazla olarak Kırgızın kuvvetli kağanı düşmanımız olduO üç kağan akıol akıla verip Altun ormanı üstünde buluşalım demişŞöyle akıl akıla vermişler oğuda Türk kağanına karşı ordu sevk edelimOna karşı ordu sevk etmezsek,ne zaman bir şey olsa o bizi -kağanı kahraman imiş,müşaviri bilici imiş- ne zaman bir şey olsa öldürecektirHer üçümüz buluşup ordu sevk edelim,tamamiyle yok edelim demişTürgiş kağanı şöyle demiş:Benim milletim ordadır demişTürk milleti yine karışıklık içindedir demişoğuzu yine sıkıntıdadır demiş
Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu,gündüz yine oturacağım gelmiyorduo zaman düşündümİlk olarak Kırgıza ordu sevk etsek iyi olur dedim Kögmenin yolu bir imişKapanmış diye işitip,bu yol ile yürürsek uygun olmayacak dedimkılavuz aradımÇöllü Az kavminden bir er buldum İşittim:Az ülkesinin yolu Anı boyuncaimiş,bir at yolu imiş,onunla gitmişOna söyleyip,bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak dedimDüşündüm,kağanıma

Kuzey cephesi

Arz ettimAsker yürüttümAlttan aşağı dedimAk Termili geçip sırtlattımAt üzerine bindirip karı söktümYukarıya,atı yedeğe alarak,yaya olarak,ağaca tutunarak, çıkarttımÖndeki er çiğneyi verip,ağaç olan tepeyi aştıkYuvarlanarak indikOn gecede yandaki engeli dolanıp gittikKılavuz yeri şaşırıp boğazlandıBunalıp kağan dört nala koşturuver demişAnı suyuna vardıkO sudan aşağıya gittikYemek yemek için attan indikAtı ağaca bağlıyorduk
Gündüz de gece de dört nala koşturup gittikKırgızı uykuda bastıkuykusunu mızrak ile açtıkHanı,ordusu toplanmışSavaştık, mızrakladık Hanını öldürdükKağana Kırgız kavmi teslim oldu,baş eğdiGeri döndük,Kögmen ormanını dolanıp geldik
Kıgızdan döndükTürgiş kağanından casusu geldiSözü şöyle: Doğuda kapana karşı ordu yürütelim demişYürütmezsek,bizi –kağanı kahraman imiş, müşaviri bilici imiş- ne zaman bir şey olsa bizi öldürecektir demişTürgiş kağanı dışarı çıkmış dediOn ok milleti eksiksiz dışarı çıkmış derÇin ordusu var imiş
O sözü işitip kağanım,ben eve ineyim dediHatun yok olmuştu Ona yas töreni yaptırayım dediOrdu,gidin dedi,Altun ormanında oturun dediOrdu başı İnel Kağan, Tarduş şadı gitsin dediBilge Tonyukuka,bana şöyle dedi: Bu orduyu sevk et dediCezayı gönlünce söyleBen sana ne söyleyeyim dediGelirse hile toplanır, gelmezse haberciyi,sözü alarak otur dedi
Altun ormanında oturdukÜç casus geldiSözü bir:Kağan ordu çıkardı, On Ok ordusu eksiksiz dışarı çıktı der Yarış ovasında toplanalım demiş
O sözü işitip,kağana o sözü ilettimHan tarafından söz dönüp geldioturun diye söylemişKeşif kolunu,nöbet işini çok iyi tertip et,baskın yaptırma demiş
Bögü Kağan bana haber göndermişApa Tarkana gizli haber göndermiş: Bilge Tonyukuk kötüdür,kindardır,şaşırırOrduyu yürütelim diyecek, kabul etmeyin
O sözü işitip orduyu yürüttümAltun ormanını yol olmaksızın geçtikGeceyi gündüze kattıkBolçuya şafak sökerken ulaştık

(ikinci taş)
Batı cephesi

Haberciler getirdilerSözü şöyle: Yarış ovasında yüz bin asker toplandı der O sözü işitip beyler bütün dönelim,temiz edepli olmak iyidir dediBen şöyle derim,ben Bilge Tonyukuk:Altun ormanını aşarak geldikİrtıs nehrini geçerek geldikGeleni cesur dedi,duymadıTanrı,Umay ilahe, mukaddes yer, su, üzerine çöküverdi herhaldeNiye kaçıyoruz? Çok diye niye korkuyoruz? Az diye ne kendimizi hor görelim? Hücum edelim dedim
Hücum ettik,yağma ettik
İkinci gün ateş gibi kızıp geldiSavaştıkBizden,iki ucu,yarısı kadar fazla idiTanrı lutfettiği için,çok diye korkmadık,savaştıkTarduş şadına kadar kovalayıp dağıttıkKağanını tuttukYabgusunu,şadını orda öldürdülerElli kadar er tuttuk
O aynı gece halkına haber gönderdik O sözü işitip On Ok beyleri,milleti hep geldi,baş eğdiGelen beylerini,milletini tanzim edip,yığıp -az miktarda millet kaçmıştı- on ok ordusunu sevk ettimbiz de ordu sevk ettikAnıyı geçtikİnci nehrini geçerek Tinsi Oğlu denilen mukaddes Ek dağını aşırdım

Güney cephesi

Demir Kapıya kadar eriştikOrdan döndürdükİnel Kağana,korkup Tezik,Tokar ondan beriki Suk başlı Soğdak milleti hep geldi,baş eğdi
Türk milletinin Demir Kapıya,Tinsi Oğlu denilen dağa ulaştığı hiç yokmuş,O yere ben Bilge Tonyukuk ulaştığım için sarı altın,beyaz gümüş,kız kadın,eğri deve, mal zahmetsizce getirdi
İltiriş Kağan bilici olduğu için,cesur olduğu için,Çine karşı on yedi defa savaştı,Kıtaya karşı yedi defa savaştıOnlardan müşaviri yine bizzat ben kendim idim,kumandanı yine bizzat ben idimİltiriş Kağana,Türk Bögü kağanına,Türk Bögü Kağanına,Türk Bilge Kağanına

Doğu cephesi

Kapgan Kağan yirmi yedi yaşındaorda idiKapgan Kağan oturdu Gece uyumadı,gündüz oturmadıKızıl kanımı döktürerek,kara terimi koşturarak işi, gücü verdim heuuzun keşif kolunu yine gönderdim hepSiperi,nöbet yerini büyüttüm hepGeri dönen düşmanı getirirdim Kağanımla ordu gönderdimTanrı korudun, bu Türk milleti arasında silahlı düşmanı koşturmadım,damgalı atı koşturmadım İltiriş Kağan kazanmasa, ve ben kendim kazanmasam,il de millet de yok olacaktıKazandığı için ve kendim kazandığım için il de il oldu,millet de millet oldu
Kendim ihtiyar oldum,kocaldımHer hangi bir yerdeki kağanlı millette böylesi var olsa,ne sıkıntısı mevcut olacakmış?
Türk Bilge Kağanı ilinde yazdırdımBen Bilge Tonyukuk

Kuzey cephesi

İltiriş Kağan kazanmasa,yok olsa idi,ben kendim,Bilge Tonyukuk, kazanmasam, ben yok olsa idim,Kapgan Kağanın,Türk Sir milletinin yerinde boy da,millet de,insan da hep yok olacaktıİltiriş Kağan,Bilge Tonyukuk kazandığı için Kapgan Kağanın,Türk Bilge Kağanı Türk Sir milletinin yürüdüğü bu Türk Bilge Kağanı Türk Sir milletini,Oğuz milletini besleyip oturuyor