Organeller Ve Özellikleri

Organeller Ve Özellikleri

Organellerin Özellikleri,

Organeller Ve Özellikleri Nelerdir,

Organeller Ve Özellikleri hakkında

Vücut için organ ne ise hücre için de organel odur Organelle sözcüğünden dilimize girmiştir Türkçe'deki tam karşılığıyla organcık (küçük organ) anlamındadır

Özellikle karmaşık yapıdaki ökaryot hücrelerde birçok organel çeşidi bulunur Organeller mikroskobun bulunuşundan sonra gözlemlenmeye ve tanımlanmaya başlanmıştır Bazı hücrebilimcilerin savlarına göre birçok büyük organelin endosimbiyoz bakterisinden köklendiği öne sürülür

Hücre Zarının Özellikleri :

1- Canlıdır

2- Seçici ve geçirgendir Hücre zarından küçük moleküller (maddeler) (su, madensel tuzlar, vitaminler, oksijen gazı, karbondioksit gazı, glikoz, gliserin, yağ asiti, amino asit, iyonlar) geçer ama büyük moleküller (maddeler) (nişasta, yağ, protein, karbonhidrat) geçemez Büyük moleküller (yapı taşlarına kadar) parçalandıktan sonra geçerler

3- Esnektir

4- Saydamdır (Işığı geçirir)

5- Çift katlıdır

6- Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur

7- Akışkandır

8- Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar bulunur

Hücre Zarının Görevleri :

1- Hücreyi dış ortamdan ayırır

2- Hücreyi dış etkilere karşı korur

3- Hücreye madde giriş çıkışını sağlar

4- Hücreye şekil verir

5- Hücreyi dağılmaktan korur

6- Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar

Hücre Zarının Yapısı :

Hücre zarı, protein, yağ ve az miktarda da karbonhidrattan (moleküllerinden) oluşmuştur Hücre zarında iki sıra yağ tabakası arasına gömülmüş protein molekülleri vardır ve bunlar sürekli hareket halindedirler Hücre zarının bu modeline akıcı mozaik zar modeli denir (Karbonhidrat molekülleri yağ ve protein molekülleri arasına gömülü haldedir Protein ve karbonhidratların oluşturduğu yapıya glikoprotein denir Glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasını sağlarlar)

Hücre zarının üzerinde por denilen delikler bulunur Porlar hücrede madde giriş çıkışını sağlarlar

Hücre Duvarı (Çeperi) :

Bitki hücrelerinde (bazı bakteriler, mantarlar ve bitkiler), hücre zarının üzerinde selüloz denilen maddenin birikmesiyle oluşan yapıya hücre duvarı (çeperi) denir (Bitki hücrelerinin köşeli olmasının nedeni hücre duvarıdır)

Hücre Duvarının (Çeperinin) Özellikleri :

1- Yalnız bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz

2- Hücre zarının dışında bulunur

3- Kalın, sert ve dayanıklıdır

4- Cansızdır

5- Tam geçirgendir Üzerinde madde geçişine izin veren delikler bulunur

6- Selüloz denilen maddeden yapılmıştır

7- Hücreye şekil verir

2- Sitoplâzma :

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir Sitoplâzmanın yapısında % 90 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ (asidi), vitamin, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı (hormon) ve organeller bulunur ( % 65–90’ ını su oluşturur ) (Sitoplazma bozulduğunda hücre de ölür)

Sitoplâzmanın Özellikleri :

1- Canlıdır

2- Renksizdir

3- Suda çözünmez (suya karışmaz yani kolloid yapıdadır) (Kolloid, parçacık büyüklüğü 1–100 mm olan maddedir)

4- Hücre zarından geçemez

5- Yarı saydamdır

Sitoplâzmanın Görevleri :

Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel (organcık) denir Sitoplâzmada bulunan organellerin görevleri farklıdır

Sitoplâzmada Bulunan Organeller :

Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan; endoplazmik retikulum, ribozom, mitokondri, lizozom, golgi aygıtı (cisimciği), koful, sentrozom, plastitler gibi organeller bulunur

1- Mitokondri :

Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur

Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar (Yani hücre içerisinde solunum olayında görevlidir)

Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan karaciğer, kas ve sinir (beyin) hücrelerindeki mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır

2- Koful :

Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır (Genç bitki hücrelerinde küçük ve çok sayıda, yaşlı bitki hücrelerinde büyük ve az sayıdadır)

Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir

3- Plastitler :

Hayvan hücrelerinde olmayıp sadece bitki hücrelerinde bulunur Görevlerine göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olarak üç çeşittir (Mitokondriye benzer Fakat büyüktür Hücre bölünmesinden bağımsız olarak bölünüp çoğalırlar)

a) Kloroplast :

Bitkilerin yeşil renkli kısımlarında (yaprak ve yeşil gövde) bulunan yeşil renkli plastitlerdir Kloroplast, klorofil maddesini (pigmentini) taşır ve fotosentez olayı burada gerçekleşir Klorofil maddesi bitkiye yeşil renk verir ve fotosentez olayında görevlidir

(Yeşil rengi Klorofil a ve b moleküllerinden gelir Başka renk molekülleri de vardır ama sayıca azdır)

b) Kromoplast :

Bitkilerin yeşil dışındaki organlarının hücrelerinde bulunur Bitkilerin çiçek ve meyvelerine sarı (ksantofil=limon) kırmızı (likopin=domates) ve turuncu (karoten=havuç) renklerini veren plastitlerdir Erik ve elmada başlangıçta yeşil daha sonra kırmızı veya başka renge dönüşür Meyve olgunlaşırken yeşil rengi veren kloroplast daha sonra kromoplasta dönüşür

c) Lökoplast :

Bitkilerin ışık görmeyen ve toprak altında bulunan kök, gövde ve tohumlarında bulunan renksiz plastitlerdir (Patates, turp, yer elması, havuç, elma)

Bol miktarda nişasta (protein ve yağ) depo ederler ( Lökoplastlar bitkilerde nişasta denilen besin maddelerini depolarlar)

(Renk maddesi bulunmaz Ancak ışıkta bırakılırsa lökoplastlar kloroplasta dönüşür Örneğin patates ışıkta bırakılırsa kabuğun altından yeşermeye başlar)

4- Endoplazmik Retikulum :

Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır (borulardır=kanalcık sistemidir)

Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar

Üzerinde ribozom varsa granüllü endoplazmik retikulum, ribozom yoksa granülsüz endoplazmik retikulum olarak adlandırılır

5- Ribozom :

Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur Sitoplâzma içerisinde veya endoplazmik retikulum üzerinde yer alır

Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde) görevlidir (Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur) (Mikroskopta parlak tanecik olarak görünür)

6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) :

Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler (Bu salgıların hücre dışına çıkması için paketleme yapılır)

Vücutta salgı üreten organların (süt bezi, ter bezi, yağ bezi, gözyaşı bezi, sümük bezi, tükürük bezi gibi) hücrelerinde golgi aygıtının sayısı normalden fazladır

(Üst üste yığılmış torbacık şeklindedir Bakteri dışında tüm hücrelerde vardır Ribozomda üretilen proteinin yapısını değiştirerek salgı maddesine çevirir Bitkideki selülozu golgi cisimciği salgılar Salgılarını depo eder)

7- Lizozom :

Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz

Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin (moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini) sağlar Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar (Lizozomun zar yapısı bozulursa hücre kendi kendini sindirir, parçalar Bu olaya otoliz denir)

(Lizozom sindirim olaylarını salgıladığı enzim sayesinde gerçekleştirir)

(Tek zarlı torbacıklardır En çok akyuvarda bulunur Golgi cisimciğindeki depolanmış salgıları ilgili yerlere taşır Bunlar sindirici özellik taşır Böylece hücre kendi kendini sindirmesini önler)

8- Sentrozom (Sentrioller) :

Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece hayvan hücrelerinde bulunur

Hücre bölünmesinde görevlidir (Hücre bölünmesi sırasında homolog

kromozomların ayrılmasını ve iğ ipliklerin oluşmasını sağlar)

(İlkel bitkilerde de bulunabilir Hücre bölünmesinde eş kromozomları ayıran iğ ipliklerinin oluşturulmasını sağlar Bölünme esnasında her sentriol eşlenerek yavru hücrelere giderler Ayrıca kamçı ve sil (kirpiksi cisim) oluşturur Demet şeklinde 9 iplikçikten oluşmuştur)

3- Çekirdek :

Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan, hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri (büyüme, bölünme ve onarım) yöneten ve kontrol eden (sitoplazmadaki en büyük) kısımdır Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz (Bir zarla sitoplâzmadan ayrılmamıştır) (Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur)

Çekirdek; çekirdek zarı, çekirdek öz suyu, çekirdekçik ve kromatin iplik olmak üzere 4 kısımdan oluşmuştur

a) Çekirdek Zarı :

Çekirdeği sitoplâzmadan ayıran ve hücre zarına benzeyen çift katlı zardır Üzerinde madde giriş çıkışını sağlayan delikler (porlar) bulunur

b) Çekirdek Öz Suyu :

Çekirdeğin içini dolduran ve sitoplâzmaya benzeyen sıvıdır (İçinde organik ve inorganik maddeler ile nükleik asitler bulunur)

c) Çekirdekçik :

Çekirdek öz suyu içinde bulunan, bir veya birkaç tane olan yapıdır RNA (denilen nükleik asit) ve protein üretiminde (sentezinde) görevlidir

d) Kromatin İplik :

Çekirdek öz suyu içine dağılmış olan uzun, ince ve iplik şeklindeki yapılardır Bir hücrenin sahip olduğu özellikler ile ilgili bilgiler kromatin ipliklerde saklıdır (Diskete benzet)

Hücre bölünmesi sırasında kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar Kromozomlar bir canlıya ait bütün özellikleri taşıyan yapılardır Canlıya ait bütün özellikler, kromozomların üzerinde bulunan genlerde saklıdır Genler birleşerek DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) molekülünü oluştururlar DNA molekülü bir canlıya ait bütün özellikleri (saç rengi, saç şekli, göz rengi, kulak yapısı, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi gibi) belirleyen yapıdır

İnsandaki vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunur

(Hücrenin kontrolü, büyüme ve gelişimi DNA tarafından yürütülür DNA, organik baz, şeker ve fosfattan oluşmuş çift zincirli büyük bir moleküldür Çekirdekli hücrelerde, DNA’lar çekirdekte, kloroplâstta ve mitokondrilerde bulunur)