Osmanlı Tuğraları Nasıldı, Anlamları

Osmanlı Tuğraları

Osmanlı Tuğraları nasıldı, anlamları



Padişah Tuğraları Osmanlı’nın kültür, sanat ve egemenliğinin bir simgesi olarak kabul gördü 700 yıl boyunca Bu simgeler bize yüzyıllar ötesinden neyi anlatıyor? Salt bir güç simgesi mi, yoksa anlatacağı bir öykü, seslendireceği bir şarkı var mı?

Divan-ı Hümayun’da hazırlanan görkemli belgelerin en tepesinde, göze hoş gelecek sanatsal bir biçimde ve çoğu zaman altın varakla bezeli tuğralar dikkat çeker Tuğralar Osmanlı padişahlarının simgesi ve imzasıydı Kökeni, Oğuz Türkçesi’nde “hakanı n imzası ve buyrultusu” anlamındaki “Tuğra ” sözcüğüdür Tuğra’nın şeklinin de; Oğuzların totem sembolü olan ve “Tugri” denilen efsanevi do an ku şunun formundan geldi i ve onu temsil etti i düşünülmektedir Tuğra yalnızca grafik esteti e sahip güzel bir yazı ve desen de il, padişahın güç ve ululu unun da sembolüdür Bu nedenle her padişah, içinde kendi adı da geçen Tuğrasını döneminin en önemli hattatlarına yaptırırdı Önceleri ferman, berat, vakfiye gibi yazılı evrakın baş kısmına konan Tuğranın kullanım alanı zamanla yaygınlaştı; mühürler, paralar, pullar ve kitabelerde de kullanılmaya başlandı Osmanlı padişahlarının Tuğraları sanatsal açıdan ayrıcalıklı bir konuma sahip Tasarım ilkeleri, kaligrafik zenginlik ve biçimsel anlamda hat sanatında tek örnektir İçinde müzik de vardır, resim de Tarih de vardır, hayal gücü de Tuğra bu anlatım gücünü ve zenginli ini belgesel boyutu yanında sanatsal gücünden de alır ancak çoğu zaman Tuğraların belgesel boyutları ön planda tutuldu u için sanatsal zenginliği ihmal edilir Dilerseniz bu kez tersini yapalım; Osmanlı Tuğralarının içindeki ruha bakalım

BÖLÜM BÖLÜM İÇİNDE, ÖYKÜ ÖYKÜ İÇİNDE

Osmanlı Tuğraları dört bölümden oluşur ancak hem kendi içinde ayrı anlamlar taşırlar hem di er bölümlerle birlikte anlatacakları şeyler vardır

1- Sere, Sele ya da Kürsi: İçinde metnin bulunduğu Tuğranın alt kısmında yer alan bölüm

2- Beyzeler: Tuğranın sol tarafında yer alan yumurta biçimindeki kavislerin oluşturduğu bölüme verilen addır Beyze hem okumaya yardımcı, hem de Tuğranın bütünlüğü ile ilgilidir Dışta bulunan kavise dış beyze, içte yer alan kavise de iç beyze denir İç ve dış beyze sağ aşağıya birer kavisle uzanırken, dikey vurgulu elişerle zengin bir örgü oluşturur ve hançereyi meydana getirirler

3- Elif ve Tuğlar: Turanın üst bölümünde görülen, dikey vurguyla aşa ı inerek kürsüye bağlanan ve sülüs eliflerini hatırlatan, birbirine paralel üç adet çizgidir Her elif ya da Tuğra, de işik seviyede sol taraftan balı, boyları farklı üç adet “S” şeklinde olan vurgulara da zülfe ya da zülüf adı verilir

4- Hançere veya kol: İç ve dış beyzenin devamı olarak önce kavisli, sonra kısmen yatay bir yönde düzleşen, sa -aşa ı ilerleyen iki vurgudur Aşağı doğru hafifçe meyilli hançere sonları; serede, elişerde, zülfelerin başlangıç yerlerinde yinelenir

TUĞRANIN ŞARKISI

Şimdi hayal gücünüzü harekete geçirin, bakın birbirinden farklı boylarda olan tuğlar size ritmi anlatan notalar, onlara dokunan zülfelerle uyum içindeler Üç tu ve üç zülfe arasındaki tekrar Osmanlı nın birlik ve beraberlik şarkısını söylüyor Saç teli inceliğinde son bulan zülfeler bakışları mızı kürsüye çeker ve gene zülfeler yön ve biçim açısından beyze ile uyum içindedir Zülfelerin tuğlara temas noktaları, tuğların tepeleri, hançereyi meydana getiren kolların

bitiş noktaları aynı şarkının farklı seslerini oluşturur

Serenin yapısı, yatay vurgulu satırların sanatsal işlev yüklenmesi veya sanatsal biçime dönüşümü, harf yapılarındaki kasıtlı deformasyon, müziğin etkisini artırır Tuğra Türk müziğinin piyanosu sayılan udu ve bir ud taksimini çağrıştırır Sorular, cevaplar, susmalar birbirleriyle uyumlu bir barış içindedir Tuğrada Bu yönüyle de hat sanatımızın kendine

has müziğine yönelen en zengin ve güçlü temsilcisidir,temsilcisidir, çalınmayı bekleyen notalarıdır Bu notaların arka plânı Türk-İslâm metafiziğiyle de ilgilidir Tuğrada tek bir rengin baskınlı ı ve çizgilerin dansı (ince- kalın, kalın-ince, yukarı-aşa ı, düz-eğri, aktif-pasif) Tuğrayı müziğe daha da yakınlaştırır

ÖZGÜN BİR ÖYKÜ TUĞRANIN A N LATTIKLARI

Tuğranın biçim özgünlü ü gelenekseldir Tuğranın arka plânı hakkında kaynaklarda çeşitli görüşler olsa bile, yorumlar birbirinin aynıdır Tuğranın hakanlık damgası, egemenlik belgesi oldu u görüşü bir ön yargıdır Tuğra bir güç ve egemenlik simgesi olduğu için metnin başında yer alır, sonunda de ilTuğlar (elişer) kürsi ile bağlantılıdır Kürsi kelimesi çok sesli bir arka plana sahiptir Kuran-ı Kerim’de yer alan bu kelime, hat sanatında da kullanılır Tular göğe de işaret ederler, hükümdarlığın tanrıyla ilişkisinden dem vururlar Aslında tuğların kökeni Orta Asya’ya kadar uzanır Tu , hükümdarın elinde tuttuğu bayrak olarak da yorumlanabilir, önde giden muzaffer bir komutan olarak daDaima galip gelen bu komutan, yetkisini gökten, bilimden (elif), adalet ve doğruluktan almakta ve kullanmaktadır Elif hat sanatında standarttır, bütün harflerin içine sığabileceği bir çemberin (dünya) çapıdır Düzgün boyu onun Allah adının ilk harfini teşkil etme ayrıcalığını elde etmesine, ilâhî bir kimlik kazanmasına neden olmuştur Bu ayrıcalığı, tanrıya en çabuk ve tam secde etmesine borçludur Dolayısıyla elif;adalet, egemenlik, doğruluk, bilim ve sevgiden, ilâhî aşktan söz açar Kürsi ise, makamda, tahtta oturan hükümdarın ilâhî adaletinin simgesidir Tuğranın kartal, ok, pençe ve ele benzetilmesiyle ilgili olarak da zengin yorumlar yapılabilir Tuğranın yapısı yorumlara açıktır