Akarsu Biriktirme Şekilleri

Akarsu Biriktirme Şekilleri

Akarsular aşındırdıkları maddeleri beraberinde taşır Yatak eğimleri azaldığında akarsuların aşındırma ve taşıma gücü de azalır Bu nedenle taşıma güçlerinin azaldığı yerde taşıdıkları maddeleri biriktirirler

UYARI : Akarsuların yatak eğimi azaldığında hızları, aşındırma ve taşıma güçleri azalır Biriktirmedeki, temel etken yatak eğimin azalmasıdır

Birikinti Konisi: Yamaçlardan inen akarsular, aşındırdıkları maddeleri eğimin azaldığı eteklerde biriktirir Yarım koni şeklindeki bu birikimlere birikinti konisi adı verilir Birikinti konileri zamanla gelişerek verimli tarım alanı durumuna gelebilir

Dağ Eteği Ovası: Bir dağın yamaçlarından inen akarsular taşıdıkları maddeleri eğimin azaldığı yerde birikinti konileri şeklinde biriktirirler Zamanla birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşan hafif dalgalı düzlüklere dağ eteği ovası adı verilir

Dağ İçi Ovası: Dağlık alanların iç kısımlarında, çevreden gelen akarsuların taşıdıkları maddeleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirmesi ile oluşan ovalardır Türkiye gibi engebeli ülkelerde dağ içi ovaları çok görülür

Taban Seviyesi Ovası: Akarsuların taban seviyesine ulaştığı yerlerde, eğimin azalması nedeniyle taşıdığı maddeleri biriktirmesi ile oluşturduğu ovalardır Bu tür ovalarda akarsular menderesler yaparak akar Gediz ve Menderes akarsularının aşağı bölümlerindeki ovalar bu türdendir

AKARSULARDA BİRİKTİRME

Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler

1) Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör)

2) Akış hızının azalması

3) Yük miktarının artması

4) Akımın düşmesi

Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye başlar Gücünün azaldığı yerde önce iri maddeleri, gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince maddeleri biriktirirler Bundan dolayı akarsu biriktirmesi ile oluşan yer şekillerinin yapısı incelendiğinde akarsuyun akımı hakkında genel bilgileri elde edebiliriz İri maddeler var ise akım yüksek, ince maddeler var ise akım düşüktür

BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

1) Birikinti Konisi: Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir

2) Dağ eteği ovası: Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir

3) Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir

4) Taraça (Seki): Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir Sekiler eski vadi tabanlarıdır

Akarsuyun tekrar aşındırma yapabilmesi için: Akım yükselmesi veya taban seviyesinin yükselmesi gerekir

5) Delta ovası:Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi

Delta ovasının oluşabilmesi için:

a) Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta sahanlığı geniş olmalı)

b) Kıyı akıntısı olmamalı

c) Gel-git olayı kuvvetli olmamalı

d) Bol miktarda alüvyon taşınmalı

* Kuzey batı akarsularının hiç birisi döküldüğü yerde delta ovası oluşturamaz Sebebi gel-git olayıdır

* Türkiye’de gel-git olayının etkili olmadığına kıyılarda oluşan delta ovaları delil olarak gösterilebilir

6) Irmak adası: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur

7) Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağı çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir

TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

1) Yatak eğimleri fazladır Bunun sonucunda;

* Akış hızları fazladır

* Aşındırıcı etkileri fazladır

* Enerji potansiyelleri yüksektir

* Ulaşıma elverişli değillerdir

2) Rejimleri düzensizdir

3) Akımları düşüktür Yağışların az, havzalarının dar olmasından dolayı

4) Boyları kısadır Türkiye’nin bir yarım ada olması ve dağların kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel olmasıdır

5) Denge profiline kavuşmamışlardır Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır

6) Ulaşıma elverişli değildirler Yatak eğimlerinin fazla, akımlarının düşük, rejimlerinin düzensiz olmasından dolayıdır Üzerinde kısıtlı da olsa ulaşımın tek yapılabildiği akarsuyumuz Bartın Çayıdır

7) Akarsularımızdan daha çok enerji üretiminde, içme ve sulama suyu elde edilmesinde yaralanmaktayız