Danişmentliler

DANİŞMENTLİLER

' Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocalık, öğretmenlik yaptığı için Danişmend'' lâkabı ile anılıyordu Danişmend Gazi Ahmed Bey, Kızılırmak ve Yeşilırmak dolaylarını ele geçirmişti Emir Danişmend'in Bizanslar ile bir savaşta ölen Battal Gazî (öl 740)'nin neslinden geldiği söylendiği gibi, onun Anadolu fâtihi Sultan Süleymân b Kutalmış'ın dayısı olduğu da rivayet edilmektedir 1086'da Süleymanşah ölünce gücünü arttırdı I Kılıçarslan'ın Haçlılarla yaptığı Savaşlara katılarak başarı gösterdi Antakya Prensi Bohemond'u esir aldı ve Malatya'yı ele geçirdi Bu prensin serbest bırakılmasını isteyen Kılıçarslan'la arası açıldı ve aralarında savaş çıktı Bu savaşta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü

Bu Türkmen hanedanının kuvvet merkezi aslında, Kuzey Anadolu'da Tokat, Amasya ve Sivas çevresinde idi Ancak Danişmend'in asıl adının Taylu olduğu ve hocalık yaptığı biliniyor Buna göre Emîr Danişmend 1080 yılında Sivas'a gelmiş ve hiçbir mukavemetle karşılaşmadan burada yerleşmişti

Daha sonra Yeşilırmak havzasında fetihlerde bulundu, Niksar'ı muhasara ve zabtetti (1097'den önce) Emîr Danişmend Anadolu'daki emîrler arasında mücadelelerden yararlanarak devletinin hudutlarını genişletmiş, Haçlı Seferleri'nin başlaması ile batıdan gelen bu yeni düşmana karşı çetin mücadelelere katılmıştır Türkiye Selçuklu sultanı I Kılıç Arslan, İznik önünde doğuya çekildikten sonra, Haçlılara karşı Emîr Danişmend ve Kapadokya Emîri Hasan ile birleştiler Bu müttefik Türk ordusu 1 Temmuz 1097'de Darylaeum (Eskişehir) civarında Haçlılara karşı savaşa tutuştu, fakat Türkler ağır kayıplar vererek çekilmek zorunda kaldılar

Haçlıların ulaşamadıkları yerlerde Danişmendliler faaliyetlerini sürdürdüler ve 1098 yılında Bayburt'u aldılar 1101yılında muhtelif batılı prenslerin idaresindeki üç büyük Haçlı ordusu peşpeşe Anadolu'ya girdi Emîr Danişmend, Haçlılara karşı I Kılıç Arslan ile birleşerek onları perişan etti Danişmend Gazî bu zaferlerden sonra derhal Malatya'nın üzerine yürüyerek orayı zabtetti (1103) Danişmend Gazî 1106 yılında öldü

Yerine oğullarından Emîr Gazî geçti I Kılıç Arslan ise Danişmend'in ölümünden yararlanarak Malatya'yı ele geçirmişti (1105) Ancak Türkiye Selçuklularının bu üstün durumu I Kılıç Arslan'ın ölümüne kadar sürdü (1107) Emîr Gazî Selçuklu şehzâdelerinin taht kavgalarına karışmış ve bu şehzâdelerden damadı olan Mes'ûd'u destekleyerek, onun Konya'da sultan olmasını sağlamıştır (1116) Daha sonra 1127'de Kayseri ve Ankara'yı zabtetti Böylece Emîr Gazî, Sultan Mes'ûd'un arazisi dışında, Fırat'dan Sakarya kaynaklarına kadar uzanan Orta ve Kuzey Anadolu'ya hâkim oluyor ve Danişmendliler Anadolu'daki devletlerin en kudretlisi haline geliyordu

Emîr Gazî daha sonra Çukurova'ya girerek Ermeni Leon'u itaate mecbur ediyordu (1131 Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşı zaferleriyle Türk-İslâm dünyasında haklı bir şöhret ve hürmet kazandı Bu sebeple Bağdad Halîfesi el-Müsterşid ve Büyük Selçuklu sultanı Sencer onun ''melik'' unvanını tasdîk etmişlerdi Yerine geçen oğlu Melik Muhammed de Haçlılar ve Ermeniler ile savaştı Melik Muhammed'in ölümü ile (1142), Danişmend Devleti'nin temelleri taht mücadeleleriyle sarsılırken, Anadolu'da üstünlük yavaş yavaş Selçuklulara geçiyordu Muhammed'in oğulları ile kardeşleri arasında taht mücadeleleri başladı Kardeşi Yağı-basan Sivas'da kendisine hükümdar ilân ederken, öteki kardeşi Ayn ed-Devle, Elbistan ve Malatya'da aynı yolu takip etmişti oğlu Zû'n-Nûn ise Kayseri'yi aldı Böylece bir müddet için Danişmendlilerde birbirine rakip üç şube meydana çıktı

Danişmendlilerin üçe bölünmesi Türkiye Selçuklu sultanları için bulunmaz bir fırsattı Bu durumdan yararlananların başında II Kılıç Arslan geliyordu O, muhtelif zamanlarda Sivas şubesinin işine karıştı Nihayet 1169'da Kayseri ve Zamantı'yı zabtetti Zû'n-Nûn, Suriye'de Atabeg Nûr ed-Dîn Mahmûd'un yardımı ile tekrar Anadolu'ya döndü ve Sivas şehri ile Danişmendli ülkesinde hüküm sürmeğe başladı Ancak Nûr ed-Dîn Mahmûd'un ölümü II Kılıç Arslan iyi bir fırsattı Zû'n-Nûn'u ortadan kaldırmak için önünde artık hiçbir engel kalmamıştı Derhal harekete geçerek Danişmendlilere ait Sivas, Tokat, Niksar ve Amasya gibi şehirleri zabtetti (1175) Zû'n-Nûn ise Bizans imparatoruna sığındı Malatya'da ise 1162'de ölen Zülkarneyn'in üç oğlu arasında anlaşmazlık mevcuttu Bunlardan Nâsır ed-Dîn Muhammed, bir süre II Kılıç Arslan'ın vassalı olarak hüküm sürdü

Daha sonra, II Kılıç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Danişmendlilerin burada hüküm süren koluna da son verdi ve böylece Anadolu'nun birliğini sağlamış oldu Bundan sonra Danişmendli ailesine mensup emîrlerin bir kısmı Selçukluların hizmetine girdiler Danişmendlilerin XII yüzyılda yaptıkları câmiler orijinal şekilleri ile zamanımıza kadar gelmemiştir Onlara ait oldukları tespit edilen birkaç câmi, medrese ve kümbet vardır Câmilerden, Niksar Ulu Câmii, Kayseri Ulu Câmii, Kayseri Kölük Câmii ve Sivas Ulu Câmii değişiklikler ve ilavelerle zamanımıza kadar gelmiştir Danişmendlilerden Yağı-basan biri 1151-2'de Tokat'da, öteki 1157-8'de Niksar'da olmak üzere iki medrese yaptırmıştır Danişmenlilerden zamanımıza altı kümbet (türbe) kalmıştır Bunlardan hanedanın kurucusu Emîr Danişmend'e nisbet edilen türbe Niksar'dadır ve ötedenberi bir ziyaretgâh kabul edilmektedir
'''