Ölçme- ölçüm Yapma

Ölçme- ölçüm Yapma

Bilimsel araştırmalarda, sanayi etkinliklerinde ticaret ve iş yaşamında doğru yöntemlerle ölçüm yapma büyük önem taşır Bu maddede, günlük yaşamda kullanmakta olduğumuz ağırlık ve ölçü birimlerine nasıl ulaşıldığı anlatılmaktadır En önemli ölçü birimlerini, bu arada İngiliz ve Amerikan standartlarını ve birimleri birbirine dönüştürme katsayılarını içeren tablolar AĞIRLIKLAR VE ÖLÇÜLER maddesinde verilmiştir

Tarihte insanlar hep ölçü birimlerinden yararlanmışlardır En eski insanlar ürünlerini birbirleriyle değiş tokuş ederlerdi Bu dönemde ağırlık ve ölçü birimlerine gereksinim doğdu; çünkü değiş tokuştan önce, ürünlerin nasıl ölçüleceği konusunda görüş birliğine varmak gerekiyordu Örneğin, bir tas sütün karşılığının kaç tane patates ya da kaç avuç tahıl olduğu üzerinde anlaşmalıydılar Eğer arazi değiş tokuşunda bulunacaklarsa, bu kez tarlalarını ya adımlayarak ya da uzunluğu belli bir çubuğun yardımıyla ölçmek zorundaydılar Ancak bundan sonra iki tarlanın büyüklüğü karşılaştırılabilirdi Bütün bu durumlarda ölçü birimi, tas ya da avuç büyüklüğü, adım ya da çubuk uzunluğu olacaktı
Ölçü birimlerinden zaman, uzaklık, kütle (ya da ağırlık), sıcaklık, hız ve başka fiziksel büyüklüklerin ölçülmesinde yararlanılır

Eski zamanlarda insanlar uzunlukları ölçmek için vücutlarının belirli bölümlerinden yararlanırlardı Eski Mısırlılar'm kullandığı kübit, kolun dirsekten parmak uçlarına kadar
olan bölümünün uzunluğu (yaklaşık 50 cm), dijit ise işaretparmağının genişliğiydi (yaklaşık 2 cm) Yaklaşık 10 santimetreye eşit olan ve bugün hâlâ atların boyunu ölçmekte kullanılan bir el genişliği de gene bir uzunluk birimiydi Önceleri, kollar açıldığında iki elin parmak uçları arasındaki uzaklık (yaklaşık 1,8 metre) olarak kabul edilen kulaç, denizde derinlik ölçmek için kullanılırdı

İngiliz ve Amerikan ölçü sisteminde kullanılan ve İngilizce'de "ayak" anlamına gelen fut (çoğulu fit) biriminin (yaklaşık 30 cm) Babilliler'in tuğla ölçümünde kullandıkları bir birimden geldiği sanılmaktadır Söz konusu Babil birimi bir kübitin üçte ikisine eşitti, yani 33 cm kadardı Futun ölçüsü zamanla değişti ve bu birim bütün Avrupa'da kullanılır duruma geldi Romalılar, bir büyüklüğün on ikide biri için unda sözcüğünü kullanırlardı; İngiliz ölçü birimi olan inç de buradan gelir Gene bir İngiliz ölçü birimi olan paund ya da libre ise onsun on ikide biri olarak geliştirildi; ama bugün bir paund 12 onsa eşittir Bir inçten kısa olan uzunluklar İngiltere'de arpa boyuyla ölçülürdü

İngiliz ve Amerikan sisteminde kullanılan uzunluk ölçüsü mü, her biri 220 yarda (201 metre) uzunluğundaki sekiz furlong'dan oluşuyordu Furlong, İngilizce'de "sabanın izinin uzunluğu" anlamına gelen furrow long sözcüklerinden türetilmişti; furlong, sabanı çeken öküzün hiç dinlenmeden sürebileceği uzunluk olarak kabul edilirdi Furlong, bugün at yarışlarının yapıldığı alan ölçümleri dışında pek fazla kullanılmamaktadır

Tarla büyüklüğü, ekilebilecek tohum miktarına ya da toprağı sürmek için gerekli olan zamana bakılarak ölçülebilirdi İngiliz ve Amerikan sistemindeki alan birimi olan akr, bir günde sürülebilecek tarla büyüklüğü olarak geliştirildi Az miktarlardaki maddeler buğday ya da arpa taneleriyle tartılarak ölçülebilirdi Buradan da, İngilizce'de "tane" anlamına gelen greyn ağırlık birimi ortaya çıktı; 700 greyn bir paunda eşit olarak kabul edildi Sığa ya da hacim ölçüsü kullanımı ise, "sepet dolusu" ya da "kayık yükü" gibi oldukça belirsiz birimler biçiminde gelişti

Türkiye'de eskiden kullanılan temel uzunluk ölçüsü arşın'dı Arşın, parmak ucundan dirseğe kadarki uzunluğu temel alırdı; bu bakımdan Eski Mısırhlar'ın kübitine benziyordu Arşın, "çarşı arşını" ve "mimar arşını" olarak ikiye ayrılıyordu Bunlardan çarşı arşını bugünkü 68 santimetreye eşitti Çarşı arşınının sekizde birine rubu, on altıda birine de kerah deniyordu Mimar arşını ise 75,7 santimetreye eşitti; bu ölçüyü çiftçiler de kullanırdı, bu yüzden de bu birime bazen "zira" da denirdi Ziranın yarısı kadem, 2,5 katı da kulaç olarak adlandırılırdı Daha çok kumaş ölçümünde kullanılan endaze ise 60 santimetreye eşitti

Türkler'in eskiden kullandığı temel ağırlık ölçüsü ise dirhem'di Bugünkü 3,2 grama karşılık gelen dirhem, 70 arpa tanesinin ağırlığı olarak hesaplanmıştı 400 dirhem bir okka, 2 okka da bir batman ediyordu; ama okka ile batman arasındaki ilişki yöreye göre değişiyor ve batman 6 okkaya kadar çıkabiliyordu Daha çok odun tartmakta kullanılan çeki ise 195 okkaya eşitti; bugün de bazı yerlerde kullanılan çeki 250 kg olarak kabul edilir Kantar ise 44 okka değerindeydi Daha çok değerli taşlar için ağırlık ölçüsü olarak kırat ve mıskal kullanılırdı; kırat dirhemin on altıda biri, miskal ise 1,5 dirhem, yani 24 kırattı

Eskiden Anadolu'da tahıl ölçümünde kile biriminden yararlanılırdı İstanbul kilesi yaklaşık 25 kg, başka yerlerde kullanılan kile ise yaklaşık 18 kg gelirdi Kutu ise kilenin sekizde birine eşitti Deniz taşımacılığında kullanılan tonilato da 36 kileye eşdeğerdi Kilenin dörtte birine ise şinik denirdi

1869'da çıkarılan bir yasayla Osmanlı İmparatorluğu'nda metre sistemine geçme kararı alınmış, ama bu uygulama da pek yaygınlık kazanmamıştır Metre sistemine asıl 1930'da çıkarılan Ölçüler Yasası'yla geçilmiştir

Bütün bu ilk ölçü birimleri iki ana nedenle itirazlara neden oluyordu Birinci neden, vücudun herhangi bir bölümünün büyüklüğüne dayanan bir ölçü biriminin (her insanın boyu, el ve ayak gibi organları farklı uzunluklarda olduğundan) ölçümü yapana göre değişmesiydi İkincisi ise, dijit, parmak, el, kübit, arşın, dirhem, kile ve kulaç gibi ölçü birimleri arasında hiçbir bağıntının bulunmamasıydı Bunların hepsi uzunluk ölçümünde kullanılmakla birlikte, herhangi birini öbürüne doğru olarak dönüştürmek olanaksızdı