Doğu Anadolu Bölgesinin Coğrafyası

Doğu anadolu bölgesinin coğrafyası

Doğu anadolu bölgesi, Doğu anadolu bölgesinin özellikleri, Doğu anadolu bölgesi hakkında bilgi, Doğu anadolu bölgesi ile ilgili bilgi, Doğu anadolu bölgesinde yetişen ürünler

Yurdumuzun doğusunda 164000 km2 lik bir alanla Türkiye yüz ölçümünün % 21′ini kaplamaktadır Tüm coğrafi bölgelerimiz arasında yüz ölçümünün büyüklüğü bakımından 1 sırada yer alır Kuzey-güney yönünde en geniş alan kaplayan bölgemizdir (enlem farkı en fazla)

Doğu anadolu bölgesinin yeryüzü şekilleri

Bölgenin ortalama yükseltisi 2000 – 2200 m arasındadır Ortalama yükseltisi en fazla olan bölgemizdir “Türkiye’nin çatısı” olarak isimlendirilir Bölgenin en alçak yeri olan Iğdır Ovası (850m) dahi İç Anadolu’nun ortalama yükseltisine yakındır Erzurum Ovası 1800 m , Yüksekova 2200 m yükseltiye sahiptir Bölgede yer alan ovaların ortalama yükseltisi 1500′dir

Bölgede bulunan dağlar, doğu-batı doğrultusunda ve üç sıra halinde uzanırlar Dağlar arasında ise çöküntü ovalan yer alır Bölgenin kuzeyinde, batıdan doğuya doğru Çimen, Kop, Allahuekber ve Yalnızçam Dağları uzanır Orta sırada Munzur (Mercan) Dağları, Karasu-Aras Dağları ve Ağrı Dağı bulunur Güneyde yer alan dağlar ise Güneydoğu Toroslar, Bitlis Dağları, Buzul (Cilo) Dağlarıdır Bu dağlar üçüncü jeolojik zamanda Alp-Himalaya orojenik sisteminin uzantısı olarak kıvrılma sonucu oluşmuştur

Bölgede Van Gölü’nün kuzeyinde kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan kırık hattı boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı (5137m) volkanik dağları uzanır

Ağrı Dağı Türkiye’nin en yüksek noktasını oluşturur

Bölgede kıvrım dağları arasında yer alan çöküntü ovaları da doğu – batı yönünde uzanır Bu ovalardan Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van, Yüksekova ve Başkale güneyde, Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, Iğdır ovaları kuzeyde bulunur

Bölgede platolar da geniş alan kaplar Erzurum-Kars platosu Doğu Anadolu’nun en geniş plâtosudur Bundan başka Fırat ve kolları tarafından parçalanmış plato görünümü kazanmış yüksek yaylalar oldukça fazladır

BÖLGEDEKİ YER ŞEKİLLERİ

Yükseltiden dolayı sıcaklık değerleri düşmüştürTarım ürünleri düşük sıcaklığın etkisiyle daha geç olgunlaşır Tarım ürün çeşidi azdır

Bölgede yer şekillerine bağlı olarak Kuzey-güney doğrultusunda ulaşım zordur Ulaşım Doğu-batı yönünde daha kolaydır Türkiye’de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir

Ekilebilen alanlar azalmıştır Sanayi de gelişmediğinden halk daha çok tarım kesiminde çalışmaktadır Dolayısıyla Türkiye’de tarımsal nüfus yoğunluğu en fazla olan bölgemizdir

Hidroelektrik potansiyeli en yüksek akarsular bu bölgemizdedir

Gerçek sı caklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında farkın en fazla olduğu bölgedir

Gerçek yüz ölçüm ile izdüşüm yüz ölçüm arasında da farkın en fazla olduğu bölgedir

Yer şekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir Bölgede birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır

TOPRAK

Bölgenin yüksek kesimlerinde dağ – çayır toprakları bulunurken, Erzurum – Kars Plâtosu’nda çernezyom toprakları bulunur Bölgenin diğer plâtolarında ise kestane renkli topraklar, çöküntü ovalarında kireç ve kil miktarının fazla olduğu vertisol topraklar ile rendzinalar bulunur Ayrıca yer yer alüvyal topraklar da yer almaktadır

Doğu anadolu bölgesinin iklimi ve bitki örtüsü

Kış mevsimi uzun ve soğuktur Sıcaklık -40°C’ye kadar düşer

Yaz mevsimi ise sıcak ve kısadır Sıcaklık 20°C nin üzerine çıkar

Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir ve hiç erimeden uzun süre yerde kalır

Yıllık sıcaklık farkı 30°C den fazladır

Bölgenin güneyine ve batısına doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları artar (enlem ve yükseltinin azalmasıdır)

Karasallığın etkisiyle en fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer (Erzurum-Kars Bölümünde)Yıllık ortalama 500-600 mm yağış alır Buharlaşma az olduğu için bu yağış yeterli olur

Bölge, İç Anadolu’dan daha yüksekte olduğundan daha fazla yağış alır Kışlar karasallığın etkisiyle daha sert geçer

Doğal bitki örtüsü steptir Ancak yaz yağışları sebebiyle çayır şeklindedir Yağışın fazla olduğu dağlık bölgelerde ormanlar vardır Türkiye orman varlığı bakımından 5 büyük bölgemizdir

Iğdır Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi’nin en az yağış alan yeridir Buranın yıllık yağış, ortalaması 250 mm’nin altındadır Buna karşılık Iğdır Ovası, alçakta bulunmasından dolayı kış mevsimi daha ılık geçer

Doğu anadolu bölgesinin nüfusu

Yüz ölçümü en geniş olan bu bölgemizde yer şekilleri ve iklimin de etkisi ile nüfus azdır Nüfus bölgede daha çok çöküntü hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır Toplu yerleşme tipi görülür Nüfus yoğunluğu, Türkiye nüfus yoğunluğunun altındadır

2000 yılı nüfus sayımına göre, nüfus miktarı ve yoğunluğu en az olan bölgemizdir ( 36 kişi/km ² dir ) Bölgede şehirleşme oranı çok düşüktür (%28) Kırsal nüfus oranı ise çok fazladır (%72) Karadeniz Bölgesi’nden sonra kırsal nüfus oranı en fazla olan bölge Doğu Anadolu Bölgesi’dir Bölgede nüfusun %80′i tarım ve hayvancılık ile uğraşır Sanayi gelişmediği için diğer bölgelere Karadeniz’den sonra en çok göç gönderen bölgemizdir

Yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle, tarım alanları kısıtlıdır sanayi de gelişmediğinden tarımla uğraşan nüfus fazladır Bunun sonucunda tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır Bölgenin bazı yerlerinde tarımsal nüfus yoğunluğu 500′e kadar çıkmaktadırErzurum, Elazığ ve Malatya bölgenin büyük yerleşim birimleridir

Not: Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erzurum, Malatya, Elazığ, Kars ve Van’da kurulan üniversiteler, bölgenin eğitim ve kültür faaliyetlerine büyük katkıda bulunmaktadır

Doğu anadolu bölgesinde tarım

Bölge yüzölçümünün %10′unda ancak tarım yapılabilir Yer şekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir Bölgedeki tarım etkinlikleri en çok bölgenin güneyindeki çöküntü ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları) yoğunlaşır

Bölgede buğdayın yetiştirilemediği yerlerde yetişebilmektedirSebepleri: Düşük sıcaklığa dayanıklı olması, kısa sürede hasat edilebilmesidir

Buğday: Arpadan sonra en fazla tarımı yapılan ürün buğdaydır

Tütün: Bitlis, Malatya ve Elazığ çevresinde yetiştirilir

Pamuk: Iğdır ovasında pamuk yetiştirilir

Kayısı: Malatya, Türkiye ve Dünyada kuru kayısı üretiminde ilk sırada yer alır

Ayrıca patates, lahana gibi çeşitli ürünler de yetiştirilir

Genel olarak sıcaklığın düşük olmasından dolayı sebzecilik gelişmemiştir Bundan dolayı sebze tarımına en az elverişli bölge Doğu Anadolu’dur

Doğu Anadolu Bölgesi, hayvancılıkta elverişli şartlara sahip olduğu gibi olumsuz şartlar da taşır Çayır ve otlakların fazla yer kaplaması hayvancılığı teşvik edici, kışların uzun ve sert geçmesi ise sınırlayıcı bir özelliktir Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışları ile oluşan çayırların geniş alan kaplaması büyükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır

Bölgenin güneyindeki ovalık alanlarda ise küçükbaş hayvanlardan koyun yetiştiriciliği önem kazanmıştır Dağlık yörelerde ise kıl keçisi yetiştirilmektedir

Canlı hayvan, yapağı, tereyağı ve peynir halkın önemli geçim kaynaklarıdır Hakkâri, Kars ve Bitlis’te arıcılık gelişmiştir Türkiye bal üretiminin %20′sini Doğu Anadolu Bölgesi verir

Doğu anadolu bölgesinin sanayisi

Doğal koşulların olumsuz etkisinin yaşandığı Doğu Anadolu Bölgesi’nde endüstri yeterince gelişmemiştir Sanayi bakımından en geri kalmış bölge-dir Sanayi kuruluşları yetersiz olduğu için, bölge halkı geçimini daha çok tarım ve hayvancılıktan te-min eder Bölgede bulunan kuruluşlar daha çok tarıma dayalıdır Maden çıkarımı bakımından zengin olsa da madenlerin işletilmesi azdır

Doğu Anadolu Bölgesi, maden varlığı ve elekt-rik enerjisi üretimi ile Türkiye sanayisinin gelişmesine büyük katkıda bulunmaktadır Yalnızca Keban Barajı Türkiye’de üretilen elektrik enerjisinin yaklaşık % 25′ini sağlamaktadır

Bölgedeki Başlıca Sanayi Kuruluşları

Et Kombinaları : Malatya, Elazığ, Erzurum, Ağrı ve Van’da bulunur Et üretiminin %25′i bu bölgeden karşılanır

Şeker Fabrikaları : Malatya, Elazığ, Van, Erzu-rum, Muş ve Erzincan’dadır

Dokuma ve İplik Fabrikaları : Daha çok pamuklu dokuma gelişmiştir Malatya ve Erzincan’daki fabrikalarda pamuk işlenir

Sigara Fabrikaları: Malatya ve Bitlis’te kurulmuştur

Çimento Fabrikaları : Elazığ, Erzurum, Kars ve Van’da kurulmuştur

Doğu anadolu bölgesinin yeraltı zenginlikleri

Türkiye’de maden çeşitliliği ve rezervinin (miktar) en fazla olduğu bölge, Doğu Anadolu Bölgesi ve özellikle Yukarı Fırat Bölümü’dür

Demir: Türkiye’de çıkarılan demirin %35′ten fazlası bu bölgede Divriği (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya)’de çıkarılır

Krom : Türkiye’deki kromun %33′ü bu bölgeden çıkarılır Ergani, Guleman ve Maden önemli krom yataklarının bulunduğu merkezlerdir

Bakır : Türkiye’deki bakırın önemli bir kısmı bölgeden çıkarılır Maden, Ergani ve Pütürge’de bakır yatakları vardır

Kurşun-Çinko : Kurşunun %90′ı, çinkonun %75′i Keban’da çıkarılır Bu madenler Keban’da “Simli Kurşun İşletmeleri’nde” işlenir Ancak son yıllarda üretim durma aşamasına gelmiştir

Linyit : Elbistan, İspir ve Erzurum çevresinde çıkarılır Türkiye’deki linyit üretiminin %10′u bu bölgeden elde edilir Afşin – Elbistan termik santralinde enerjiye dönüştürülür

Oltu Taşı : Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılır Tür-kiye ve Dünya üretiminde bölge birinci sıradadır

Asbest: Erzincan çevresinde çıkarılır

Barit: Muş ve çevresinde çıkarılır

Kalay : Elazığ ve çevresinde çıkarılır

Kaya tuzu : Kağızman, Narman ve Kars çevresinde kaya tuzu yatakları bulunmakta ve bu yataklardan tuz elde edilmektedir

Doğu anadolu bölgesinin turizmi

Doğu Anadolu’da bulunan, Ağrı Dağı, Van Gölü, Nemrut Dağı, Süphan Dağlan, Sat Dağları, Mercan Vadisi Milli Parkı turistlerin ilgisini çeken doğal güzelliklerdir Bölgede dağcılık ve kış sporları için çok uygun ortamlar vardır Palandöken Dağları’nda, Bingöl’de ve Sarıkamış’ta dağ sporları tesisleri bulunmaktadır Bölgedeki göller, doğal güzellikleriyle birer gezi ve eğlence yerleridir Ba-zı göllerin kıyısında da kamplar ve plaj tesisleri vardır Doğubeyazıt yakınlarındaki İshak Paşa Sarayı da önemli turizm alanlarından birisidir Erzurum ve Diyadin’de bulunan kaplıcalar sağlık turizmi için önemlidir

Doğu anadolu bölgesinin bölümleri

YUKARI FIRAT BÖLÜMÜ

Genel olarak dağlık olmakla beraber, geniş çöküntü ovalarına ( Afşin-Elbistan, Malatya, Elazığ ve Bingöl) sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi’nde etkili olan sert karasal iklim şartları bu bölümde daha az etkilidir Kış mevsimi bölgenin diğer bölümlerine nazaran daha ılımandır Sebebi yükseltinin azalması ve baraj göllerinin ılımanlaştırıcı etkisidir Yağışlar ilkbahar mevsimine kaymıştır

Bölgede nüfus miktarı ve yoğunluğunun en fazla olduğu bölümdür sebepleri ; iklim şartlarının daha ılıman olması, tarım alanlarının geniş alan kaplaması, sanayinin gelişmiş olması ve ulaşım imkanlarının daha iyi olmasıdır

Bölüm, Türkiye’de maden çeşitliliği ve rezervi en fazla olan bölümdür

Bölgede sanayinin en fazla geliştiği bölümdür

ERZURUM-KARS BÖLÜMÜ

Türkiye’nin ortalama yükseltisi en azla olan bölümüdür Bu sebeple Türkiye’de kışları en sert geçen bölüm burasıdır Bölümde sert karasal iklim etkilidir Karasallığın etkisiyle bölümde en fazla yağış yazın, en az yağış kış mevsiminde düşmektedir Yaz yağışlarıyla ortaya çıkan gür ot ve çayırlardan dolayı büyük baş hayvancılık gelişmiştir

İklimin elverişsizliği sebebiyle birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır

Bölümde tarım daha çok Aras Vadisi ile Iğdır Ovası’nda yoğunluk kazanmıştır

YUKARI MURAT-VAN BÖLÜMÜ

Dört bir yanı dağlarla kuşatılmış Yukarı Murat-Van bölümünün orta kısmı, 1500 m’yi geçmeyen, güneybatıya doğru eğimli bir havzadır ve bir plato görünümündedir Büyük kısmı volkanik materyal ile örtülüdür Bölgedeki başlıca volkanik dağlar bu bölümde yer almaktadır Buradaki ovaların bir kısmı çöküntü ovalarıdır

Bölümde bulunan Van Gölü, Türkiye’nin en büyük gölüdür Üzerinde ulaşım yapılabilmektedir Volkanik set gölüdür ve suları sodalıdır

Engebeli olduğundan tarım alanları sınırlıdır Tarım daha çok bölümün batısında yoğunlaşır En önemli ekonomik uğraş küçük baş hayvancılıktır Sanayi fazla gelişmemiştir Daha çok tarıma dayalı sanayi gelişmiştir

HAKKARİ BÖLÜMÜ

Türkiye’nin en dağlık ve en engebeli bölümüdür Bölümün tek ovası Yüksekova’dır

Türkiye’de nüfus yoğunluğu en az olan bölümdür Sebepleri; yer şekillerinin engebeli olması, tarım alanlarının sınırlı olması,ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olmasıdır

Bölümün en önemli ekonomik uğraşı hayvancılıktır

Türkiyenin Bölgeleri,

Genel Özellikleri

Bölge, ülkemiz topraklarının %8 lik bölümüne sahip olup yüzölçümü bakımından en küçük bölgesidir Kuzeyinde bir yay biçiminde uzanan Güneydoğu Toroslardan,güneyde Suriye ve Irak sınırına kadar uzanır Bölge ova ve platolarla kaplıdırTürkiye'de yaz sıcaklığının ve buharlaşmanın en fazla olduğu bölgedirTürkiye nin en büyük barajı olan Atatürk barajı bu bölgededir

Bölge'nin Şehirleri

Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Siirt, Mardin, Batman, Diyarbakır

Yüzey Şekilleri

Bölgenin Ortalama yükseltisi 800-1000 m civarındadırOrtada yükselen Karacadağ sönmüş volkanı ile Mardin Mazıdağı yöresi bölgenin en engebeli alanlarını oluşturur Suruç, Ceylanpınar ve Harran Ovası,Altınbaşak,Viranşehir,Nizip gibi verimli Ovalar GAP projesi sayesinde suya olan hasretlerini gidermek üzeredirlerAyrıca Gaziantep ve Şanlıurfa platoları önemli konumdadırlar

İklim ve Bitki Örtüsü

Bölgede, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı olan tipik Akdeniz ikliminin bozulmuş şekli görülürAkdeniz iklimine oranla, kışları daha soğuk ve yazları da daha sıcak olurYağışlar kuzeyden güneye doğru gidildikçe azalırYıllık ortalama yağış miktarı kuzeyden 750 mm güneyindeki alçak kesimlerde 300 mm civarındadırBütün bölgede otsu bitkiler egemendirYağış yetersizliği yüzünden ormanlık alan azdır

Akarsu ve Göller

Doğudaki iki büyük nehir Fırat ve Dicle Irmaklarıdır

Fırat ve Diclenin ülkemizden doğarak basra körfezine ulaşması

Ayrıca Göksu ırmağı bu bölgeden de geçerBölge göl bakımından çok fakirdirBaşlıca barajlar ise Atatürk Barajı ve Karakaya barajıdır

Tarım ve Hayvancılık

Tarım ürünlerinden en çok buğday ekilirÖteki tarım ürünleri arpa,pirinç,pamuk,mercimek,Antepfıstığı ve üzümdürAdıyaman da pamuk ve tütün yetiştirilir Tarıma uygun olmayan yerler hayvancılıkla geçinirGenellikle koyun ve keçi beslenirKilis ve çevresinde ipekböcekciliği de yapılır

Nüfus ve Yerleşme

1990 sayımına göre bölgenin nüfusu 45 milyondurNüfus daha çok bölgenin batısında toplanmıştırBunun başlıca nedeni,iklim ve toprak şartlarının burada daha elverişli olmasıdırTürkiye nüfusunun sadece %8 i burada yaşamaktadırBölge de kent nüfus oranı oldukça yüksektirBölgede km kareye 66 kişi düşer

Yeraltı Zenginlikleri

Başlıca çıkartılan madenler; petrol ,fosfat,asfaltit dir Bölgede,tarıma dayalı ve hayvan ürünlerini işleyen çeşitli endüstri kolları gelişmiştirEt kombinaları,süt endüstrisi,hayvansal yağ fabrikaları,zeytinyağı fabrikaları,bunun yanısıra tarım dışı sanayi kollarından çimento fabrikaları,kimya sanayi,tarım araçları,otomontaj ve madeni eşya yapımı geliştirilmiş olan çeşitli sanayi kollarıdır

Petrol Kuyuları, Raman, Garzan, Batman ve Diyarbakır'da bulunur

Turizm

Turizm potansiyeli çok yüksek olan bölgede Adıyaman, Nemrut Dağı, Peygamberler Şehri Urfa, Tarihi Harran Üniversitesi, Harran evleri, Mardin evleri gibi daha pek çok gezilip görülecek kendine özgü güzellikler vardır Dünyada güneşin doğuşunun en güzel olduğu Nemrut Dağında Kommagene Medeniyetinin izleri turistlerin ilgisini çekmektedir

Bölgedeki Nemrut Dağı (Adıyaman) ile Diyarbakır ve Şanlı Urfa şehrinde bulunan tarihi eserler bölgenin turizm potansiyellerini oluşturur