Mikyâsü'l-Cedid'in (Nilometre) İcadı

Dünyanın en uzun nehri kabul edilen Nil; verimli arazileri oluşturduğu gibi arkeoloji, yerleşme ve turizm açısından da ilgi çekicidir Ayrıca nehrin periyodik olarak taşması da çeşitli keşif ve icatlara sebep olmuştur

Nil Nehri'nin her yıl aynı dönemde taşması fark edilmiş ve bu tarih, sene başı yapılarak bir takvim meydana getirilmiştir İki taşma arası 365 gün olarak hesaplanmıştır

Her yıl hazirandan ekime kadar su seviyesi yükselerek taştığından ve etrafa büyük zararlar verdiğinden su taşkınlarını önceden haber vermek lüzumlu hale gelmişti

Abbasi halifesi El-Mütevekkil (M847-861) bu meseleye bir hal çaresi bulmak üzere devrinin tanınmış bilim adamı El-Fergani'yi M861 yılında Fustat'a (Kahire) gönderdi El-Fergani, buradaki tetkikleri neticesinde, Nil'in yükselişini ve taşmasını önceden haber verecek bir alet yaptı Bu ölçüm aletine de "Mikyasü'l-Cecüd" İsmini verdi

Günümüzde dahi kullanılan bu aleti, dünyada ilk defa, büyük bilgin ve alim El-Fergani icat etmiştir Mısır'ın başkenti Kahire, Nil Nehri kenarındaki en gelişmiş yerleşim merkezlerinden biridir Afrika'nın üçte birini kaplayan Nil Nehri, dünyanın en uzun nehridir (6650 km) Nil Nehri'nin suyu, haziran ayında en düşük seviyeye indikten sonra kabarmaya başlar ve ekim ayında en yüksek seviyeye ulaşır, sonra yavaş yavaş alçalır Nil'de yıl boyu meydana gelen değişiklikleri tespit etmek için, nehir boyunca kayalara ve nehir kenarındaki yapılara seviye işaretleri konulurdu Bu işaretlere göre suyun seviyesini ölçen ve kendisine "Sihib-i mikyas" denilen bir de görevli bulunurdu Bu şahıs, her gün suyun seviyesini ölçüp sultana bildirir ve sonra da Kahire sokaklarında halka ilan ederdi

Nilometre, denizlerin, göllerin ve nehirlerin su seviyesini ölçmeye yarayan alete denir Bu alet, su seviyesindeki azalma ve artışları gösterir Nilometre, üzeri bölümlere ayrılmış sekizgen bir mermer sütundan ibarettir Bu alet ilk defa Nil Nehri'nde kullanılmaya başlandığından, nehrin adına izafeten "Nilometre", yani Nil Metresi olarak anıla gelmiştir


Yakup MEHMETÇiK
YEDİKITA