Evliya çelebi-Seyahatname

Evliya çelebi-Seyahatname



Evliya Çelebi(16111682)

, yaklaşık 50 yıl ara vermeksizin Orta Avrupa ve Balkanlar' dan Kırım ve Kafkasya'ya, Anadolu'dan Mısır ve Arabistan'a kadar uzanan toprakları dolaşmış bir gezgindir Gezdiği yerlerde gördüklerini, işittiklerini, değişik toplumların yaşam biçimlerini, özelliklerini yansıtan gözlem ve izlenimlerini kaleme alarak Seyahatname adlı 10 ciltlik bir yapıt ortaya koydu Kapsamlı bir gezi kitabı olan Seyahatname, ayrıca dilinin güzelliği, anlatım gücü, konu zenginliği ve rahat okunuşu ile de Türkçe'nin en önemli klasikleri arasındadır

Evliya Çelebi İstanbul'un Unkapanı semtinde doğdu Babası Mehmed Zillî Efendi sarayda kuyumcubaşıydı İlköğrenimini sıbyan mektebinde gören Evliya Çelebi yedi yıl medresede okudu Bu sırada babasından tezhip (yazma kitaplarda sayfalann boya ve yaldızla bezenmesi), hat (güzel yazı) ve nakış (duvar ve tavan süslemesi) sanatlarını öğrendi, Kuran'ı ezberleyerek hafız oldu Öğrenimini dört yıl okuduğu Enderun'da (bak Enderun) sürdüren Evliya Çelebi dayısı Melek Ahmed Paşa'nın aracılığıyla IV Murad'ın hizmetine girdi Evliya Çelebi babasının atölyesinde çalışırken buradaki Rum çıraklardan öğrendiği Rumca'ya daha sonra Farsça ve Arapça'yı da kattı

Babasından ve çevresindeki öbür kişilerden dinlediği başka ülkelere ilişkin öyküler, söylenceler ve masallar onda merak ve ilgi uyandırdı Tanımadığı ama tanımak istediği bu ülkeleri gezme düşüncesi kafasında yer etti Seyahatname''sinin girişinde, bir gece rüyasında Hz Muhammed'i gördüğünü ve "Şefaat ya Resulallah" diyeceğine, dili sürçüp "Seyahat ya Resulallah" dediğini ve duası kabul edildiği için gezgin olduğunu anlatır Önce bütün İstanbul'u dolaşmaya, gördüklerini, duyduklarını yazmaya başladı Evliya Çelebi, ilk kez 1640'ta İstanbul dışına çıktı

Bazen taşrada görevli yüksek devlet memurlarının yanında, bazen savaşlara katılarak, bazen de özel görevlerle, Osmanlı Devleti'nin hemen her yanını dolaştı Yaşamının sonuna kadar gezen Evliya Çelebi'nin öldüğü yer ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir

Gezileri çok geniş bir alanı kapsayan Evliya Çelebi yazdığı gezi' izlenimlerinde Osmanlı Devleti'nin komşuları ile olan ilişkilerini yansıttı; yabancı uygarlıkları tanıttı Dolaştığı yerlerde tanık olduğu, duyduğu, gördüğü her şeyi yazıya geçirmesiyle tarih, coğrafya, folklor, dil, etnografya, toplumbilim, mimarlık, ekonomi konularında bilgiler içeren büyük bir yapıt ortaya koydu Bu açıdan, Seyahatname 17 yüzyıl dünyasının çok yönlü bir görünümünü sergiler Evliya Çelebi, yalnızca gezilerde gördüklerini aktarmaz, o zamana kadar insanlığın her alanda ortaya koyduğu ilerlemeyi de göstermeye çalışır Yaşadığı çağın pek çok özelliğini yorumlar Dolaştığı yerlerin gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimlerini, önemli yapılarını, dahası bu yapılara ne kadar para harcandığını, yörenin ünlü kişilerinin yaşamöyküİerini, yörenin tarihini
ve yörede konuşulan dilin özelliklerini, dönemin inanışlarını, söylencelerini oldukça abartılı bir biçimde anlatır Bu tavrı anlatımına renk ve canlılık kazandırdığı gibi okuyanda ilgi de uyandırır Örneğin manda derisine bal karıştırıp reçel yapıldığını, kışın damdan dama atlayan kedilerin havada donduğunu, olağanüstü gösteriler yapan cambazların serüvenlerini, fil doğuran kadının yaşamını anlatırken inandırıcı olmaktan çok sevimli ve ilginçtir
Seyahatnamemin bir başka özelliği de çok değişik yöre ve ülke insanlarının yaşam biçimlerine, davranış özelliklerine, teknik bilgisine, süs eşyalarına, müzik aletlerine, yönetim biçimine varana kadar her konuda ayrıntılı bilgi vermesidir
Evliya Çelebi bütün bunları oldukça yalın ve hareketli bir dille anlatır Döneminin günlük konuşma diline uygun, akıcı, sürükleyici ve eğlenceli dili, bu özelliğiyle Divan edebiyatının öbür düzyazı türlerine benzemez Yazar, gezdiği yörelerin dillerinden de örnekler verir Bu örnekler dil araştırmalarında önemli kaynaklardır
Büyük gezginin birçok yazmaları bulunan Seyahatname''sinin ilk sekiz cildi 18961928 yılları arasında Arap harfleriyle, son iki cildi ise 193538 arasında Latin kökenli yeni harflerle basıldı Evliya Çelebi Şakaname adıyla bir yapıtı daha olduğunu bildiriyorsa da bugüne kadar bu yapıt ele geçirilememiştir