Banyo Ve Hamam-türk Hamamları-ılıcalar-kaplıcalar-içmeler

Banyo ve hamam-türk hamamları-ılıcalar-kaplıcalar-içmeler



Banyo dendiği zaman günümüz insanının aklına soğuk ve sıcak su akan musluklarıyla, küvetiyle, duşuyla evinin içindeki özel yıkanma yeri gelir Bu tür yıkanma yerleri olmasa da insanlar binlerce yıldan beri elbette yıkanıp temizlenmişlerdir

İlk zamanlarda yıkanmak için durgun sulardan ya da akarsulardan yararlarıılıyordu Eski Mısırlılar için Nil Irmağı'nda yıkanmak aynı zamanda dinlerinin bir gereğiydi Hindistan' da insanların hem bedenlerini, hem de ruhlarını temizlemek amacıyla Ganj Irmağı'nda yıkanmalan dinsel inançlarından kaynaklarııyordu Dinsel nitelik taşıyan bu tür yıkanma aynı yörede günümüzde de sürüyor Yıkanma ile ilgili öykülere kutsal kitaplarda da rastlarımaktadır


Yıkanmayı günlük yaşamın bir parçası durumuna ilk getirenler Eski Yunanlılar'dı Böylece, bugünkü anlamıyla hamam ya dabanyo denebilecek, yıkanmaya yarayan özel yerler yapılmaya başlarıdı Eskiçağda Yunanistan'da, küçük büyük her kentte halk hamamları vardı; buralarda hem yıkanılır, hem de yüzülürdü İÖ 1700 ile 1400 arasında, Girit'teki Knossos ve Phaistos saraylarında, Yunanistan'daki Pyros ile Tiryns kentlerinde akar suyu olan ve kullanılan suyu sonra dışarı akıtmaya yarayan kanalları bulunan hamamlar vardı Eski Yunanlılar ele geçirdikleri başka ülkelerdeki kentlerin çoğunda da hamamlar yaptılar


Romalılar hamam konusuna Eski Yunanlılardan daha çok ilgi gösterdiler ve hamam yapımına önem verdiler Varlıklı Romalılar'ın evleanne de hamam yaptırmalan yaklaşık İÖ 3 yüzyılda başlar Bu hamamlar büyük ocaklarla ısıtılırdı Buhar ve duman karışımı sıcak hava döşemenin altındaki ve duvarların içindeki kanallardan geçerek hamamın ısınmasını sağlardı Romalılar büyük ve gösterişli hamamlar yaptılar; bunların döşemelerini paha biçilmez mermerler ve duvarlarını mozaiklerle kapladılar Bu hamamlarda değişik sıcaklıktaki bölümlerin, buhar banyosu yapmak için hazırlarımış yerlerin yanı sıra yüzme havuzları da vardı Thermae denilen halk hamamları Romalılar için aynı zamanda buluşma ve eğlence yeriydi


İmparator Caracalla'nın yaptırdığı halk hamamlarının kalıntilan Roma'nın merkezinde bugün de görülebilir Geniş bahçeler içindeki bu hamamların suyu, sukemerleriyle sarnıçlardan gelirdi Romalılar yıkanma konusunda işi oldukça ileri götürmüşlerdi Varlıklı erkekler şarapla, kadınlar ise sütle yıkanırlardı İmparator Neron'un karısının eşek sütüyle banyo yapabilmesi için 500 eşek beslendiği bilinmektedir
Yıkanmanın çeşitli dinlerde, özellikle de Müslümanlık ve Hıristiyanlık'ta önemli bir yeri vardır İlk Hıristiyanlar'ın ırmakta yıkanma geleneği Vaftizci Yahya'nın Hz İsa'yı Şeria Irmağı'nın sularında vaftiz etmesinden kaynaklanır
Müslümanlar ise namazdan önce yüz, el, kol ve ayaklarını yıkarlar Buna aptes almak denir Camilerde aptes almaya yarayacak akar suyu sağlamak için şadırvanlar yapılmıştı Haçlı Seferleri sırasında Hıristiyanlar

1096'da Kutsal Topraklar'a ilk gittiklerinde Müslümanlar'ı örnek aldılar ve serinlemek amacıyla sık sık yıkanmaya başladılar 12 yüzyılda Salaheddin Eyyubi dönemine gelindiğinde İslam ülkelerinde hamam yaygınlaşmış, tüm büyük kentlerde halka açık hamamlar yapılmıştı İslam dinini benimsedikten sonra Türkler de bu geleneği sürdürdüler Avrupalılar, kendi ülkelerinde görmedikleri bu hamamları ilgi ve

hayranlıkla değerlendirmişler ve bu hamamlara "Türk hamamı" adını vermişlerdi
11 ve 12 yüzyılda Avrupa kentlerinde de halka açık hamamlar vardı Yıkanmak için bazı evlerde de tahtadan yapılma küvetler kullanılırdı 13 yüzyılda İngiltere Kralı III Henry, Westminster Sarayı'nda sıcak ve soğuk akar suyu olan bir hamam yaptırdı Ama, ortaçağda çoğu insan yıkanmayı uygun görmezdi, yıkanmanın sağlığa zararlı bir alışkanlık olduğunu düşünenler bile vardı Bunlar yıkanmak yerine, kirli bedenlerinin kötü kokularını bastırmak için güzel kokular sürünürlerdi Temizlik anlayışının bu kadar çok değiştiği bir ortamda Kraliçe I Elizabeth "gerekli olsun olmasın" yılda dört kere yıkanmaktan gurur duyuyordu

Yıkanmaya yarayan gereçlerde 19 yüzyıla kadar pek az gelişme görüldü Yıkanmak için fıçıya benzer ve tahtadan yapılma, taşınabilir küvetlerin yerini yavaş yavaş sabit küvetler aldı Yıkanılacak yere su taşınarak getirilirdi Ama, zamanla insanlar yıkanmanın sağlık açısından ne kadar önemli olduğunu kavradılar Buna bağlı olarak daha çok sabun kullanılmaya başlandı Özellikle 19 yüzyılın ortalarında sabundan alınan verginin kaldırılması da bunda etkili oldu Aşırı kalabalık ve yetersiz konutlarda oturan yoksullar için kentlerde yapilan halk hamamlarının ilki 1842'de Liverpool'da açıldı Bugün ise hemen hemen her evde bir banyo bulunmaktadır
Japonya'da her evde tahtadan, yuvarlak bir banyo küveti vardır Küvet genellikle evin dışındadır ve tüm aile orada açıkta yıkanır


İzlarıda'daki ünlü gayzerlerin sıcak suyu borularla taşınarak evlerde ve otellerde kulllanılır Finliler'in sauna dedikleri hamamları da ünlüdür Bu hamamlarda sıcak taşlara su dökülerek buhar elde edilir Finliler'in bu hamamlardaki yıkanma yöntemleri de ilginçtir Önce çok sıcak olan buhar odasına girerler; daha sonra soğuk suya dalarlar Karda yuvarlarımayı adet edinenlere bile rastlanır "Fin hamamı" da denen saunalar Finlarıdiya dışında, Avrupa'nın öteki ülkelerinde ve dünyanın başka birçok ülkesinde yaygındır

Türk Hamamları

İslam ülkelerindeki hamamlar ve Türk hamamları Eski Yunan ve Roma hamamlarından farklıdır Bu hamamlarda yüzme havuzu hemen hemen hiç yoktur Türkiye'deki biçimiyle Türk hamamı kemerli bölmeleri olan bir mahzeni andırır Hamamın giriş bölümünde soyunma ve giyinme yerleri bulunur Bu dış bölümden bir kapıyla iç bölüme girilir Hamamın iç bölümünde de sıcak ve daha az sıcak bölümler vardır En sıcak bölümlere halvet denir Sıcak ve soğuk su musluklarından akan suyu doldurmak için yarım küre biçimli mermer kurnalar vardır

Kurnada biriken suyu dökünmek için hamam tası kulllanılır Hamamın orta yerine rastlayan bölümde yerden yüksekçe bir "göbek taşı" bulunur Göbek taşı genellikle çokgen biçimindedir ve mermerdendir Buraya oturularak terlenir ve ardından kurna başına geçilerek yıkanılır Müşterileri yıkayanlara erkekler hamamında "tellak", kadınlar hamamında "natır" denir Hamamda yıkanmak için kullanılan taslar, kese ve lifler, sarınmak için kullanılan peştemal ve kurularımak için kullanılan havlular ayrı bir zanaat kolu ürünüdür

Hamamla ilgili gelenekler de vardır Örneğin "gelin hamamı" ve "güvey hamamı" geleneği bazı yörelerde bugün de sürdürülmektedir Düğünden önce gelin, kız arkadaşlarıyla hamama giderek yörenin gelenek ve göreneklerine uygun bir törenle yıkanır Aynı tören damat için de düzenlenir ve damat da erkek arkadaşlarıyla birlikte hamama gider Ayrıca bu tür özel törenler dışında da hamamın toplum yaşamında önemli bir yeri vardır Günümüzde büyük kentler dışında birçok kentte topluca hamama gitmek, yemekli eğlenceler düzenlemek geleneği yaşamaktadır

Anadolu Selçukluları döneminde Anadolu'da çok sayıda hamam yapıldı Daha sonra Osmanlı döneminde de hamam yapımı yaygınlaşarak sürdü Osmanlı döneminin yapilan arasında sayıca en fazla olanlar hamamlardır Osmanlılar büyük ve mimarlık açısından özgün hamamlar yapmaya Fatih Sultan Mehmed döneminde başladılar Özellikle İstanbul'da Ağa, Asaplar, Ebüveha, Eyüp ve Çukur hamamları bunlardandır 17 yüzyılda yaşamış Evliya Çelebi'nin verdiği bilgiye göre İstanbul'da konak ve evlerdeki özel hamamların sayısı 4536'ya, halka açık büyük hamamların sayısı ise 168'e kadar çıkmıştır Gene Evliya Çelebi Bursa'da irili ufaklı 3000 kadar hamam olduğunu belirtir

Ilıca, Kaplıca ve İçmeler

Yıkanmak için genellikle sıcak suya gereksinme duyulur Bu yüzden suyu ısıtırız ama bazı sular da yeryüzüne sıcak ya da ılık olarak çıkar İnsan sağlığı açısından yararlı olduğu,bazı hastalıkları iyileştirici özelliği bulunduğu bilinen bu sulara madensuları ya da "şifalı sular" denir Oluşumları konusunda değişik görüşler ileri sürülen madensuları, suda çözünmüş çeşitli mineralleri içeren yeraltı sularıdır

Kimyasal özellikleri taşıdıkları mineral iyonlarına göre değişen bu sular, soğuk da olabilir Sıcak yeraltı sularından Yararlanmak için yeryüzüne çıktıkları kaynakların (kaynarca) çevresine tesisler kurulur Bir hamam görünümündeki bu tesislere de ılıca ya da kaplıca (kaplı ılıca) adı verilir Soğuk yeraltı sularından ise içilerek yararllanılır Bunların da kaynaklarının çevresine tesisler kurulur İçmeler adı verilen bu tesisler ve kaplıcalar ayrıca turizm açısından da önem taşırlar


Eski Yunan ve Roma'da kaplıcalann bazı hastalıklara iyi geldiği biliniyordu Romalılar ingiltere'yi işgal ettiklerinde Bath'da doğal sıcak su kaynakları buldular ve bunlardan yararlarıdılar Fransa'da Vichy ve AixlesBains, Almanya'da BadenBaden ve Belçika'daki Spa kaplıcalan 18 yüzyılda çok tanındı Bu kaplıcalardan ve Eski Roma kaplıcalannın çoğundan günümüzde de yararlarıılmaktadır Ülkemizde hem tedavi, hem de dinlenme yeri olarak hizmet veren çok sayıda


kaplıca bulunmaktadır Bunların arasında Yalova (İstanbul), Gönen (Balıkesir), Çekirge (Bursa), Pamukkale (Denizli), Haymana (Ankara) ve Kızılcahamam (Ankara) kaplıcalannı sayabiliriz Ülkemizde ayrıca içmeleriyle ünlü yerler de vardır