Angola

Angola

Afrika'nın güneybatısında, Atlas Okyanusu'na kıyısı olan bir cumhuriyettir Batısında Atlas Okyanusu, kuzeyinde Zaire, güneydoğusunda Zambia ve güneyinde Namibia ile çevrilidir Kongo Irmağı halicinin kuzeyinde Angola'nın Kabinda ili vardır Bu il ile Angola arasında Zaire topraklan dar bir şerit biçiminde uzanır

ANGOLA'YA İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 1246700 km2 NÜFUS: 9105000 (1987) YÖNETİM BİÇİMİ: Sosyalist Cumhuriyet BAŞKENT: Luanda BAŞLICA İHRAÇÜRÜNLERİ: Petrol, elmas, kahve

ÖNEMLİ KENTLER:

Benguela Huambo, Lobito, Luanda (başkent), Mosâmedes, Sâ da Bandeira (Lubango)
Angola'nın kıyı ovası iç kesimlere doğru yükselerek, serin iklimi olan bir yaylaya dönüşür Ama ülkenin öteki bölgelerinde sivrisineklerin üremesine elverişli sıcak ve nemli bir iklim görülür Ülkenin büyük bölümü çayırlarla kaplı yüksek düzlüklerden oluşur Kuzeydeki Kongo Irmağı'na katılan ırmakların vadilerinde ise sık ormanlar vardır Ülke topraklarının yalnızca yüzde 3'ü tarıma elverişlidir Angola'da suaygırı ve timsahın yanı sıra aslan, pars, zürafa, gergedan, manda ve fil gibi hayvanlar yaşar

Angola'daki başlıca kabileler Bantu dillerini konuşur Ayrıca, ormanlık bölgelere sığınan ve Koisan dili konuşan 4000 kadar San ya da Buşman vardır

Eskiden önemli bir kahve üreticisi olan Angola'da bugün şeker, pamuklu dokuma ve kereste sanayileri önem kazanmıştır Mosâmedes limanında da balıkçılık sanayisinin soğuk hava depoları vardır

Zengin bakır, manganez ve demir cevheri yataklarına sahip olan Angola'daki en önemli madencilik etkinliği elmas çıkarımıdır Bunun yanı sıra granit ve kuvars öteki ülkelere satılır Güneyde Kassinga'da demir cevheri çıkarılır Kuanza Irmağı'nın güneyinde çıkarılan petrol de ülke ekonomisi için önem taşır

Zaire'deki Katanga maden bölgesi ile Benguela arasında demiryolu bağlantısı vardır Ayrıca kıyılar iç kesimlere dört demiryolu hattıyla bağlanmıştır

Tarih

Angola 15 yüzyılın sonunda Portekiz'in sömürgesiydi (egemenliği altındaydı) Angola adı bu yüzyılda Portekiz ile anlaşan Angola Kralı N'gola'dan gelir Afrika'nın önemli bir köle ticareti merkezi olan Angola'dan 19 yüzyılın sonuna kadar Brezilya'daki Portekiz şekerkamışı işletmelerine çok sayıda Buşman köle olarak gönderilmiştir Angola'daki halk ise Portekiz işletmelerinde zorla çalıştırılmıştır

1955'te Portekiz, Angola'nın kendi eyaletlerinden biri olduğunu ilan etti Bir yıl sonra Agostinho Neto önderliğinde Angola Kurtuluş Halk Hareketi ülkenin bağımsızlığı için mücadeleye başladı Bu tarihten sonra kurulan öteki örgütlerle birlikte, ulusal bağımsızlıktan yana olan Afrikalılar, Portekizliler'e karşı bir gerilla savaşı vermeye başladılar

1974'te yönetim değişikliğinden sonra Portekiz {bak Portekiz) denizaşırı topraklarından çekildi ve ertesi yıl Angola bağımsız oldu Ama hemen iç savaş çıktı; ardından da Güney Afrika Cumhuriyeti Angola'ya saldırdı 1976'da SSCB ve Küba'nın desteklediği bir yönetim iktidara geldi 1980'lerde de Güney Afrika bu ülkeye saldırılarını sürdürdü Angola, Afrika'nın güneyindeki öteki bağımsızlık hareketlerini, özellikle de güney komşusu Namibia'daki bağımsızlık hareketini desteklemektedir

DEVLETİN ADI: Angola Halk Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ: Luanda

NÜFUSU: 10284000 ( 1991)

YÜZÖLÇÜMÜ: 1246700 km2

RESMİ DİLİ: Portekizce

DİNİ: Katolik

PARA BİRİMİ: Angola Kwanzasi

Afrika'nın güneybatısında yer alan kıyı ülkesi Kuzeyde ve doğuda Zaire, güneydoğuda Zambia ve güneyde Namibia ile çevrilidir Ülkenin batısında Atlas Okyanusu bulunur Kuzeyden güneye, 1300 kilometre, doğu-batı doğrultusunda ise, 1080 kilometredir




Tarihi


Orta Amerika'da yaşayan Bantu halkı, 1500 yıllarında göçle bu ülkeye yerleşmişler ve çeşitli krallıklar kurmuşlardır 1483 yılında Portekizli ilk araştırmacılar, bölgede yerliler tarafından kurulmuş olan Bakongo Krallığı ile çeşitli yakınlıklar kurdular Diğer Angola krallıklarında olduğu gibi burada da yerli halk demir ve bakır işlemeyi bilmekteydi

Portekizliler 1575 yılında güneye doğru inmişler ve esir ticareti karlı olduğundan, sömürgecilikten ziyade bu işle uğraşmışlardır Özellikle 1648-1836 yılları arasında Angolalı esirler satılıp çalıştırılmak üzere Brezilya'ya gönderilmiştir Esir ticaretinin ortadan kalkması ile Portekizliler Angola'yı daha iyi tanımış, sınırlarını çizmiş ve 1918'den itibaren kendi kontrolü ile kurulan bir hükumetle ülkeyi yönetmeye başlamışlardır


Yirminci yüzyılın ilk yarısında Angolalılar, yerli veya Portekiz kültürüne uyabilen diye iki grupta mütalaa edilmiştir 1930'dan itibaren Portekiz sömürge olarak kullandığı Angola'da kontrolü yoğunlaştırdı Bu durum 1951'e kadar devam etti Bu yıl tenkitleri önlemek gayesiyle sömürge idaresi yerine deniz aşırı vilayet idaresini getirdi 1961-1962 arasında Portekiz'e karşı şiddet hareketleri, binlerce Afrikalı ve Avrupalı'nın ölümüne sebep oldu Yerliler açık savaşta zaferden ümidi kesince, gerilla hareketi başlattılar


Milliyetçi hareketler, kabile ve yerel duruma bağlı olarak üç grupta teşekkül etmiştir: Dr Agostinho Neto'nun yönettiği 'Angola'nın hürriyeti için Halkçı hareket (MPLA), pek çoğu Angola'da yetişmiş kişilerden meydana gelmektedir Uzun yıllar merkezini Zaire'de bulunduran ve Holden Roberto tarafından 'Angola'nın Hürriyeti İçin' cephesi ikinci gruptur 'Angola'nın tüm bağımsızlığı için Milliyetçi Birlik (UNITN)'de başka bir grubu meydana getirmektedir
Nisan 1974'te Portekiz, Angola'ya bağımsızlık vermek istediğini bildirmişse de gruplar arası çatışma devam etmiş, hatta ayrılma istekleri de baş göstermiştir Ekim 1974'te karşılıklı bir anlaşma ile ateş-kes sağlanmıştır Her ne kadar Ocak 1975'te bir geçiş hükumeti kurulmuşsa da, bağımsızlık isteyen grupları bir araya getirmek mümkün olmamış ve savaş devam etmiştir


Milliyetçi iki grub, Sovyet yanlısı (MPLA) ile anlaşınca, Kasım 1975'te bağımsızlık ilanı gerçekleştirilmiştir Biri Lunda ve diğeri Humbo'da olan iki hükumet ilan edilmiştir MPLA, Sovyet silahları alırken, Kübalı askerler tarafından da desteklenmiştir Daha sonra MPLA ülkede hakimiyet sağladıysa da gerilla harbi devam etmiştir 'Afrika Ülkeleri Topluluğu' Şubat 1976'da Sovyet yanlısı MPLA'nın hükumetini tanımıştır Ülke daha sonra Aralık 1976'da Birleşmiş Milletler'e kabul edildi
Güney Afrika Cumhuriyeti'nin himayesinde bulunan ve bağımsızlığı için Birleşmiş Milletlerde verilen karar 1989'da gerçekleşti 'Namibya' bağımsız oldu


Fiziki Yapı


Angola, sahilden yükselen ve 1200-2400 metreyi bulan yüksek yaylalardan meydana gelir Bunlardan en geniş alanı kaplayanı, ülkenin ortasında yer alan Bie yaylasıdır Ülkenin en yüksek yeri, 2619 metre ile Moko Dağı'dır Angola, akarsu yönünden zengindir Kongo, Kubango ve Kuanza ırmakları önemli nehirleridir


Ülkenin kuzeyi tropikal ormanlarla kaplı, güneyi ise tamamen çöldür Ülkenin genelinde tropikal iklim hüküm sürer Yaylalarda yağış, kıyılara göre çok fazladır Sıcaklık mevsimlere göre çok az değişir


Tabii Kaynakları


Angola topraklarının % 40'ı ormanlarla kaplıdır Ormanlarda çeşitli yabani hayvanlar yaşıyorsa da, bilinçsiz avlama neticesinde bir çok hayvan nesli tükenmek üzeredir
Angola, büyük petrol ve doğal gaz kaynaklarına sahiptir Ayrıca demir, manganez, bakır ve kobalt yatakları vardır


Nüfus ve Sosyal Hayat

Angola nüfusunun çoğunluğunu yerliler meydana getirir Nüfusunun büyük kesimi kırsal bölgelerde yaşar Bağımsızlıktan sonra, ülkede yaşayan Avrupalılar'ın sayısı çok azalmıştır Okuma-yazma oranı çok düşüktür İlk üniversite olan Luanda Üniversitesi, 1963'te Portekizliler tarafından kurulmuştur Resmi dili Portekizce olmasına rağmen bir çok yerel lehçe kullanılır Halkın çoğunluğu geleneksel dinlerine inanır


Ekonomi


Angola, petrol ve diğer maden kaynaklarına dayanan karma bir ekonomiye sahiptir Ülke ekonomisi, İkinci Dünya Savaşından bu yana dikkati çekecek derecede ve devamlı gelişmiştir Tarım ürünleri en önemli ihracat maddeleri arasındadır Dünyanın en fazla kahve üreticilerindendir Diğer önemli tarım ürünleri, pamuk, şeker, kenevir ve bitkisel yağdır Balıkçılık ve orman ürünleri ekonomide önemli yer tutar

Ulaşım : Angola'da karayolu ağı, ülkenin hemen her tarafını kaplar Karayollarının uzunluğu 72300 km civarındadır Demiryolları ise, 2952 kilometredir Bir uluslararası havaalanı ile çok sayıda küçük yerel havaalanı mevcuttur Atlas Okyanusu kıyısında üç önemli limanı vardır

ANGOLA (Afrika'da devlet), Atlas okyanusu kıyısında, Zaire'nin G'inde; 1 246 700 km2; 7 080 000 nüf Başkenti Luan-da

COĞRAFYA

Doğal çevre 1 000 m'yi aşan yükseltide inselberglerle kaplı bir plato biçimini alan eski prekambriyen taban, B'da en yüksek noktası Moro Moco (2 620 m) olan dağlık bir kesim oluşturur Bu taban, K-D'ya (Kasai ırmağının havzası) ve G-D'ya (Zambezi ve Okavango ırmaklarının havzaları) doğru alçalarak, kumtaş-lı katmanlar altına gömülür B 'da, genişliği yer yer değişen (en çok 200 km) bir kıyı ovasına sarp yamaçlarla iner Ülkenin, haziran-eylül arasında dört aylık kurak bir mevsim (cacimbo) içeren tropikal bir iklimi vardır Ovada düşük (Luanda'-da 374 mm, G'de 50 mm) olan yağışlar, ortalama sıcaklıkların düştüğü (18°-19°C) yüksek topraklarda boldur (1-1,8 m)

Ülkede fazla yer kaplamayan sık orman örtüsüne yalnızca K'de rastlanır; iç platolarda seyrek orman yaygındır; öbür ke-simlerse, güneyde yerini verimsiz bozkırlara, hatta Namibya'ya doğru çölümsü bir bozkıra bırakan ağaçlı ya da otlu savanla örtülüdür

• Nüfus ve etkinlikler Beyazların topluca ülkeden ayrılmalarından bu yana, halkın aşağı yukarı tümünü (güneydeki 15 000 boşiman dışında) Bantular oluşturur Kon-golar, Lundalar, Çokveler, Mbundular ve Ovimbundular ise başlıca topluluklardır Huambo, Lobito ve Luanda bölgelerinde nispeten yoğun olan nüfus, D'ya ve G'e doğru seyrekleşir Savaş, kentleşmeyi hızlandırmıştır

Orman yakılarak açılan tarlalarda, geleneksel tarım ürünlerinden manyok, si-nirotu, yerfıstığı kuzeyde, mısır ve sorgum ise güneyde yetiştirilir Ticarete yönelik tarım, 1975'ten bu yana çok gerilemiştir Köylülerin tarım işletmelerinde kahve ve pamuk; kıyı ovasındaki sulama uygulanan büyük tarım işletmelerinde de şekerkamışı ve sisal yetiştirilir Angola'da ayrıca, palmiye yağı, hurma, pirinç, muz ve tütün üretilir 1975'ten önce, yaklaşık yarısı Huila ilinde toplanan 2 milyoı ı fcsş sığır ve 700 000 küçükbaş hayvan, savaşta aşağı yukarı tümüyle telef oldu Eskiden çok canlı olan kıyı balıkçılığı (300 000 t), 1977'de imzalanan bir antlaşma uyarınca bir sovyet balıkçı filosuna bırakıldı

Angola'da dört büyük yeraltı kaynağı vardır; SONANGOL ile ortak yabancı şirketlerin Cabinda'da ve Luanda çevresinde çıkardığı ve ülkenin başlıca gelir kay- 617 nağı haline gelen petrol (8 Mt'den çok); Kuzey-Doğu'da çıkarılan ve mücevhercilikte kullanılan elmas (700 000 kırat); güneyde üretilen demir; kıyıda buharlaştır-
ma yöntemiyle üretilen tuz Elektrik, özel- Hermenegildo likle akarsulardan elde edilir (Cambam- Anglada Camarasa be barajı) Besin (bira, un, konserve fab- Çingene rikaları) , kimya (petrol arıtma), dokuma l, parıs (iplik ve kumaş fabrikaları) ve yapı gereçleri (çimento) sanayilerinin hemen hemen tümü, 1975 öncesi düzeylerine oranla gerilemiştir Ulaşım ağı, 70 000 km'lik karayoluyla 3 000 km'lik demiryolu hattından oluşur Cabinda, Luanda ve Lobito ülkenin başlıca limanlarıdır

TARİH

1482'de portekizli denizci Diogo Câo, ANGOLA'NIN DOĞAL ORTAMI
Kongo ırmağının ağzına ulaştı ve buraları ele geçirdiğini belirtmek için bir padrâo (anı sütunu) dikti 1485-86'da Angola'nın bütün kıyılarını dolaştı ve burada birkaç misyoner bıraktıktan sonra yanına kongo-lu dört soylu alarak Portekiz'e döndü Kongo kralı vaftiz edildi ve Portekiz kralına bağımlılığı kabul etti Ama ilişkiler çok geçmeden bozuldu ( -
büyük bölümünü giderek Luanda'nın iç kesimine yönelttiler ve bu bölgeye yerel önder Ngola'nın adından esinlenerek Angola dediler

1630'a doğru Hollandalılar portekiz kalelerini ele geçirdiği sırada Ngola'nın kız kardeşi Jinga bir ayaklanma başlattı Portekiz, bu kaleleri geri alabilmek için, Bre-zilya'daki birliklerini getirmek zorunda kaldı Kıyıdaki birkaç limandan ibaret olan portekiz sömürgeleri daha çok Brezilya'ya zenci köle göndermekle uğraşıyorlardı; 1836'da yasaklanmasına karşın köle ticareti XIX yy'ın sonuna kadar sürdürüldü

1850'den sonra Portekiz hükümeti ülkenin iç kesimlerini ele geçirmeye karar verdi: 1855'te Ambriz, 1856'da Bembe alındı Sınırlar, öbür Avrupa devletleriyle yapılan çeşitli antlaşmalarla belirlendi (Fransa ve Almanya ile 1886'da, ingiltere ile 1891'de, Belçika Kongosu ile 1927'de, Kuzey Rodezya ile 1891'deki ingiliz-portekiz antlaşması ve italya kralının hakemliğiyle [1905]) Ama Angola tarihi 1920'lere kadar, birbirini izleyen savaşlara sahne oldu Lundalar'a 1894 -1926 arasında, Ovimbundu krallığı'na 1890-1904 arasında boyun eğdirildi; 1885-1915 arasında Angola'nın güneyi, Ambolar'ın ve Humbeler'in direnmesine karşın ele geçirildi; 1913-1915 arasında kuzeyde, Sâo Salvador çevresinde büyük bir ayaklanma patlak verdi Kuvaleler'in (Herero topluluğundan) son direnişleri ancak 1940-1941'de kırıldı Ama ülkede uzun bir süre, örgütlü bir toplu direnme gerçekleşmedi, her etni kendini tek başına savundu Portekiz egemenliği, afrikalı halkın eylemlerini ve çalışmasını denetim altında tutmayı sağlayan yerli yöneticilere dayanılarak güçlendirildi Yönetimin yetkileri artırıldı ve 1955'te Angola Portekiz'in bir "eyaleti" oldu

ilk ulusal hareket, 1954'te, Kuzey Angola halkları birliği'nin kurulmasıyla ortaya çıktı UPA, 1961 'de ülkenin kuzey kesiminde, luan-da'da kanlı bir ayaklanma başlattı 1956'da, Mario de Andrade ile Agostin-ho Neto'nun yönetiminde UPA'ya rakip olarak Angola halk kurtuluş hareketi (MPLA) kuruldu 1961 'deki kanlı olaylardan sonra, MPLA Kongo-Brazzaville'e çekilirken, Roberto Holden'ın yönettiği UPA Löopoldville'e (Kinşasa) yerleşti ve Angola ulusal kurtuluş cephesi'ne (FNLA) dönüştü 1965'te FNLA'dan bir kanat ayrılarak, Jonas Savimbi'nin yönetiminde Angola'nın tam bağımsızlığı için ulusal birlik'i (UNİTA) kurdu Sözkonusu birlik, 1958'de Angola Halkları birliği'ne (UPA) dönüştü

işçilerin, öğrencilerin, ülkenin orta-batı kesimindeki Mbundular'ın desteklediği, melezlerin güçlendirdiği ve SSCB'nin yardım ettiği marxçı eğilimli MPLA, Kongo-lar'dan ve UNİTA'dan destek görerek ülkenin özellikle kuzeyinde etkin olan FNLA'nın karşısında yer aldı Öte yandan Portekiz hükümeti hem ülkedeki askeri gücünü hem de yatırımları artırdı

Nisan 1974'te, Lizbon'da gerçekleştirilen hükümet darbesiyle, sömürge savaşına siyasal bir çözüm bulmak isteyen general Spinola iktidara geldi Generalin önerdiği federal çözümden hoşnut olmayan ulusçu hareketler çarpışmaları sürdürürken, aralarındaki rekabet de arttı Bununla birlikte, 14 ocak 1975'te, Portekiz hükümeti ile üç ulusçu hareket arasında, aynı yılın kasım ayında Angola'ya tam bağımsızlık tanınmasını öngören bir antlaşma imzalandı Temmuz ayında MPLA, Lizbon yetkililerinin bir bölümünün de desteğiyle, FNLA ve UNİTA'yı Luanda' dan sınır dışı etti Bu arada Portekiz hükümeti bağımsızlık tarihini onayladı

Bağımsızlıktan hemen sonra, birbirine rakip iki hükümet kuruldu Bunun üzerine MPLA kübalı birliklerin ve sovyet maddi yardımının desteğiyle saldırıya geçerken, ABD de Zaire aracılığıyla işe karıştı ve Afrika Birliği örgütü'nde izlenecek siyaset konusunda görüş ayrılıkları ortaya çıktı 1976 martında MPLA savaşı kazandı ve Agostinho Neto, Angola cumhurbaşkanı oldu 400 000'e yakın Portekizlinin birkaç ay içinde ülkelerine dönmeleri, ülkeyi iktisadi açıdan güç durumda bıraktı Gerillalar, özellikle de Güney Afrika Cumhuri-yeti'nin desteklediği UNİTA gerillaları, mücadeleyi sürdürdüler 1978 temmuzunda Zaire ile Angola arasında diplomatik ilişkiler yeniden kuruldu 1979'da Agostinho Neto ölünce yerine Jose Eduardo dos Santos geçti Ülkenin güneyinde, Namibya'nın SVVAPO'suna bağlı kuvvetler bulunması, özellikle 1981 ağustosunda, Güney Afrika Cumhuriyeti birliklerinin Angola'ya baskınlar düzenlemesine yol açtı Birleşmiş milletler güvenlik konseyi, Güney Afrika birliklerinin Angola'yı işgalini kınayan ve ülkeden çekilmelerini isteyen bir karar suretini kabul etti (20 aralık 1983) iki taraf yetkilileri, ABD'nin arabuluculuğunda, Lusaka'da (Zambiya) ateşkes kararı aldılar Güney Afrika Cumhuriyeti, birliklerini geri çekmeyi, UNİTA gerillalarını destek-lememeyi kabul etti (16 şubat 1984) Ancak Güney Afrika anlaşmaya uymadı Ca-binda'daki petrol tesislerine sabotaj girişiminde bulunan Güney Afrika askerleri yakalandı Güney Afrika devlet başkanı Pieter W Botha, UNİTA gerillalarına yardımı sürdüreceklerini açıkladı (20 eylül 1985) UNİTA gerillaları köprüler, elektrik santralları, maden ocakları gibi iktisadi hedeflere saldırılarını sürdürdüler UNİTA başkanı Jonas Savvimbi, Afganistan, Nikaragua ve Laos'ta devlete karşı çarpışan gerilla örgütlerinin katıldığı bir konferansta, "Sovyet kolonizasyonuna karşı demokratik enternasyonal "i önerdi (2 haziran 1985) Savvimbi, dört haftada Güney Afrika Cumhuriyeti, arap ülkeleri ve Avrupa'dan sağladıkları silahların, on yılda aldıklarından fazla olduğunu söylüyordu (ekim 1985) ABD Kongresi de UNİTA' ya silah yardımı yapılmasını engelleyen yasayı yürürlükten kaldırdı (13 temmuz 1985) Angola, bu karar nedeniyle, ABD ile ilişkilerini kesti Sovyetler'in uçak ve silah yardımı, Küba birliklerinin desteğiyle gerillalara karşı savaşı sürdürdü

EDEBİYAT

Angolalı belli başlı yazarların çoğu, 1940'larda doruğa ulaşan Portekiz yeni gerçekçiliğinin etkisinde kalmışlarsa da, Senghor'cu zencilik akımının önemi azım-sanamaz Bu akımın etkisi, 1950'lerde Lizbon'da toplanan "Casa dos estuden-tes do Emperio"lu (imparatorluk öğrenci yurdu) çok sayıda öğrenci üzerinde ve 1948'den başlayarak şair Viriato da Cruz'un çevresinde toplanan aydınlar arasında çok belirgindir Brezilya yenilikçiliği gibi bir hareketin daha sonraki an-golalı yazarlar üzerindeki katkısı da bunlara eklenir

Angola'da edebiyat, Batı modellerini sıkı sıkıya kopya etmeye dayanan bir biçimden, sözlü geleneğin kurallarına bağlı kalan bir biçime doğru gelişmiştir Çeşitli kurtuluş hareketleri arasında bağlantı kurmaya yönelik ayrı bir militan edebiyat da vardır Bütün olarak ele alındığında, Angola edebiyatının, birçok özellikleri bakımından, fransızca ya da ingilizce yazılmış Afrika yapıtlarıyla yakınlık taşıdığı gözlenir: Mario Antonio (Crónica de cidade estranha, 1964), Arnaldo Santos (Quina-xixe, 1965), Santos Lima (As sementes da Uberdade, 1965) gibi romancıların yapıtlarında, toplumsal gerçekliğin betimlenmesi ve sömürgeciliğe karşı çıkış teması ağır basar; öte yandan, gerçeküstücülük akımının etkisi altında bulunan Antonio Cardoso ya da Agostinho Neto (Colectâ-nea de poemas, 1961) gibi şairler, huzursuzluklarını, "beyaz etkisinden" arındığına inandıkları bir portekizceyle dile getirmeye çalışırlar