Çekimli Fiil Nedir? Çekimli Fiil Neye Denir? Çekimli Fiil Örnekleri Nelerdir?

Çekimli Fiil Nedir? Çekimli Fiil Neye Denir? Çekimli Fiil Örnekleri Nelerdir?
Çekimli Fiil Nedir? Çekimli Fiil Neye Denir? Çekimli Fiil Örnekleri Nelerdir?

Çekimli fiilin bölümleri;
- Fiil kökü
- Kip eki
- Şahıs eki

Çekimli Fiil
Mastar halinde bulunan fiile yapım ekleri getirilerek yani zaman ve sahış ekleri getirilerek fiili başka kalıplara sokmaya denir

gitmek
gidiyorum
gidiyorsun
gidiyor
gidiyoruz
idiyorsunuz
gidiyorlar

Bu, konuyu anlaman için bir örnekti
Sorunun cevabı A şıkkı

ağaç yaş iken eğilir----> eğil-mek--Fiil
at binicisini tanır----> binici-bin-mek- Fiil
ağır gitki yol alasın---->alasın-al-mak-Fiil

A akıl akıldan üstündür----Bu cümlede fiil bulunmuyor

Kip Ekleri

Türkçede kip ekleri iki grupta incelenir: haber kipi, dilek kipi

Haber kiplerinde zaman anlamı vardır, dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur

Zaman anlamı taşıyan kiplere “haber” kipi denmesini şöyle açıklayabiliriz Televizyonda haberleri izlerken spikerin ağzından “Tren kazasında üç kişi öldü” (görülen geçmiş zaman), “Başbakan yarın yurda dönecek” (gelecek zaman) gibilerinden cümleler duyarız Bu cümlelerde seyirciye haber verme amacı vardır Herhangi bir dilek, istek, rica anlamı yoktur Seyirci, haberleri dinler, birtakım olaylardan haberdar olur Haber spikeri seyirciden herhangi bir şey yapmasını istemez İşte bu yüzden, zaman anlamı taşıyan kiplere “haber kipi” denmektedir

Haber kipi sözünü duyduğumuzda aklımıza “zaman” gelmelidir Türkçede beş temel zaman vardır: geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve gelecek zaman Haber kipi dendiğinde, aklımıza bu beş temel zaman ve bu zamanları karşılayan ekler gelmelidir

Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur, gelecekle ilgili birtakım “tasarılar” vardır Dilek kipinde emir, istek, gereklilik ve şart anlamları söz konusudur Dilek kipinin kullanılış amacı, karşı tarafı haberdar etmek değildir Cümleyi söyleyen kişi karşı taraftan bir şeyler ister, diler Dilek kipiyle çekimlenmiş bir cümleyi duyan kişi hemen harekete geçer, bir şeyler yapar Haber kipinde, dinleyen kişiler pasiftir, fakat dilek kipinde dinleyen kişiler aktiftir “Hadi kahve içelim” (istek kipi), “Bu kitabı okumalısın” (gereklilik kipi) gibi dilek kipleriyle çekimlenmiş cümlelerde, söyleyen kişi karşısındakinden birtakım isteklerde bulunur Karşı taraf bu cümleleri duyunca harekete geçer

A) HABER KİPİ EKLERİ

1 Geniş Zaman Kipi (–r, –ar, –er, –ır, –ir, –ur, –ür)
Sürekli tekrarlanan, alışkanlık haline gelen fiiller bu kiple karşılanır

Sabahları erken kalkarım
Konu bitimlerinde mutlaka test çözeriz

Geniş zaman kipinin olumsuz çekiminde kip eki “–r” düşer

“izlerim” iz–le–r–im → “izlemem” iz–le–me–m

Normal şartlarda “izlerim” fiilinin olumsuzunun “izlemerim” biçiminde olması düşünülür Fakat böyle olmaz Geniş zaman eki “–r” düşer Ek düşmesine rağmen, fiildeki geniş zaman anlamı yok olmaz

Geniş zaman kipinin 2 ve 3 kişi olumsuz çekimlerinde, kip eki “–r”nin “–z”ye dönüştüğü görülür

“üşürsünüz” üşü–r–sünüz → “üşümezsiniz” üşü–me–z–siniz

Normal şartlarda “üşürsünüz” fiilinin olumsuzunun “üşümersiniz” biçiminde olması düşünülür Fakat böyle olmaz Geniş zaman eki “–r”, fiilin olumsuz çekiminde “–z”ye dönüşür

2 Şimdiki Zaman Kipi (–yor)
Başlamış ve sürmekte olan fiilleri anlatmak için bu kip kullanılır

Babam bahçedeki ağaçları buduyor
(“buda–” fiili başlamış ve halen sürüyor)

Şimdiki zaman eki “–yor”, düz–geniş “a,e” ünlüleriyle biten fiillere geldiğinde, bu ünlüleri daraltarak “ı,i,u,ü” biçimlerine dönüştürür Bu olaya “ünlü daralması” denir

çınla-yor → “çınlıyor” (ünlü daralması)
gizle–yor → “gizliyor” (ünlü daralması)

Şimdiki zaman eki “–yor”, ünsüzle biten fiillere geldiğinde araya “yardımcı ünlü” (ı,i,u,ü) girer Bu olaya “ünlü türemesi” denir

kaç–yor → “kaç–ı–yor” (ünlü türemesi)
kes–yor → “kes–i–yor” (ünlü türemesi)

3 Görülen Geçmiş Zaman Kipi (–dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu, –tü)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olduğu, gördüğü fiiller bu kiple karşılanır
Kişi tarafından görülmese bile, gerçekleştiği kesin olarak bilinen fiiller yine bu kiple karşılanır

Hakan Şükür, dünkü maçta iki gol attı
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlemiş, gollerin atılışını görmüştür)

4 Duyulan Geçmiş Zaman Kipi (–mış, –miş, –muş, –müş)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olmadığı, görmediği, başkasından duyup öğrendiği fiiller bu kiple karşılanır

Hakan Şükür dünkü maçta iki gol atmış
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlememiş, Hakan Şükür’ün iki gol attığını kendisi görmemiş, başkasından duyup öğrenmiştir)

5 Gelecek Zaman Kipi (–acak, –ecek)
Henüz gerçekleşmemiş, gelecekte yapılacak fiiller bu kiple karşılanır

Maaşımı çekince odun kömür alacağım
Eve ne zaman döneceksin?

Gelecek zaman eki “–acak, –ecek”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer Bu olaya “ünsüz türemesi” denir

anla–acak → “anla–y–acak” (ünsüz türemesi)
süsle–ecek → “süsle–y–ecek” (ünsüz türemesi)

B) DİLEK KİPİ EKLERİ

1 Emir Kipi
Fiilin yapılmasını emretmek amacıyla bu kip kullanılır
Emir kipinin özel bir eki yoktur Emir kipi kişi ekleriyle yapılır
Emir kipinin 1 tekil kişi ve 1 çoğul kişi çekimleri yoktur
Emir kipinin 2 tekil kişi çekimi eksiz yapılır

Söylediklerimi defterinize yazın
Çabuk dışarı çık!
Eşyaların hepsini yukarı taşısınlar

“sus-“ fiilini emir kipiyle çekimleyelim:
─ ─
sus susun / susunuz
sussun sussunlar

Kök ve gövde durumundaki fiilleri yalın biçimde kullanmak, emir kipinin 2 tekil kişisiyle çekimlemek anlamına gelir Bu sebeple mastar durumundaki fiilleri yazarken, fiillerin sonuna mutlaka ya kısa çizgi (–) ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir

Mastar durumundaki fiillerin sonuna konulan kısa çizgi (–), fiildeki ünlünün kalın ya da ince olmasına göre “mak, mek” diye okunur “git–” biçiminde yazılan bir fiili “gitmek” diye okuruz Bu fiili “git” diye okumak yanlıştır Çünkü “git” dediğimizde, fiili emir kipinin 2 tekil kişisiyle çekimlemiş oluruz Mastar durumundaki “git–” fiilini, “git” diye okursak, “Sen git” Anlamı ortaya çıkar ki, kastedilen bu değildir

Git– : mastar durumunda
gitmek: mastar durumunda
git : emir kipinin 2 tekil kişisiyle çekimlenmiş (“Sen git” Anlamında)

2 İstek Kipi (–a, –e)
Yapılmasını istediğimiz fiilleri bu kiple karşılarız
Fiillere “-a, -e” eki getirilerek yapılır
Okul çıkışında Teknosa’ya gidelim
Şoför Bey, müsait yerde ineyim

“gül-“ fiilini istek kipiyle çekimleyelim:
güleyim gülelim
gülesin gülesiniz
güle güleler

İstek kipi eki “–a, -e”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer
Taşı–a–lım → taşı–y–a–lım

3 Gereklilik Kipi (–malı, –meli)
Fiilin yapılması gerektiğini belirtmek için bu kip kullanılır
Fiillere “-malı, -meli” eki getirilerek yapılır

Taksitleri zamanında yatırmalısın
Gençlere daha hoşgörülü davranmalıyız

“çalış-“ fiilini gereklilik kipiyle çekimleyelim:
çalışmalıyım çalışmalıyız
çalışmalısın çalışmalısınız
çalışmalı çalışmalılar

4 Şart Kipi (–sa, –se)
Fiilin gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu belirtmek için bu kip kullanılır
Fiillere “-sa, -se” eki getirilerek yapılır

“düşün-“ fiilini şart kipiyle çekimleyelim:
düşünsem düşünsek
düşünsen düşünseniz
düşünse düşünseler

Şart kipi eki “–sa, –se”, birleşik cümlelerde ikinci yargının gerçekleşmesini bir koşula bağlar
Azıcık uyusam başımın ağrısı geçer

Şart kipi eki “–sa, –se”, kimi zaman istek, dilek, rica anlamlarında da kullanılabilir

Televizyonun sesini azıcık kıssan
Yarınki geziye siz de gelseniz
Bu akşam biraz erken uyusak

FİİLLERİN BİRLEŞİK ZAMANLI (KİPLİ) ÇEKİMİ
Fiillerin basit zamanlı çekimlerine “idi, imiş, ise” getirilerek yapılır
Basit zamanlı fiil: İçinde bir tane kip eki bulunan fiillere denir
Birleşik zamanlı fiil: İçinde iki tane kip eki bulunan fiillere denir

1 Hikâye Birleşik Zaman (idi)
Basit zamanlı fiillere “idi” getirilerek yapılır
Yürüyorum : şimdiki zaman
yürüyordum (yürüyor idim) : şimdiki zamanın hikâyesi

Az kalsın önümüzdeki kamyona çarpacaktık
Çocukken denizden korkardım

2 Rivayet Birleşik Zaman (imiş)
Basit zamanlı fiillere “imiş” getirilerek yapılır
Satacak : gelecek zaman
satacakmış (satacak imiş) : gelecek zamanın rivayeti

Niçin gelmediğini söyleyecekmiş
Dün bu saatlerde maç izliyormuş

3 Şart Birleşik Zaman (ise)
Basit zamanlı fiillere “ise” getirilerek yapılır
Gelirim : geniş zaman
gelirsem (gelir isem) : geniş zamanın şartı

Burada sıkıldıysan, başka bir yere gidebiliriz
Kemal’i görürsen, selamımı söyle

Sözcükte Yapı

Ekler

I Yapım Ekleri

1 Addan Ad Yapan Ekler
2 Addan Fiil Yapan Ekler
3 Fiilden Fiil Yapan Ekler
4 Fiilden Ad Yapan Ekler

II Çekim Ekleri

a) Ad Çekim Ekleri
1 İyelik Ekleri
2 Durum Ekleri
3 Çokluk Eki (-lar, -ler)

b) Fiil Çekim Ekleri
1 Kip Ekleri
2 Kişi Ekleri

Tags: sözcükte yapı dilbilgisi edebiyat ekler yapım ekleri yapım eki addan ad yapan ekler addan fiil yapan ekler fiilden fiil yapan ekler fiilden ad yapan ekler çekim ekleri çekim eki ad çekim ekleri iyelik ekleri durum ekleri çokluk eki fiil çekim ekleri kip ekleri kişi ekleri

bunu okuyan bunları da okuyor

* Kişi Ekleri
* Programsız Kilitlenen Explorer Açılış Sayfasını Değiştirme
* Kitap Özetleri
* Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi Bölüşüm, Birikim ve Büyüme
* “-gil” ve “-ler” Eklerinin Yazımı
* İyelik Ekleri
* Çekim Ekleri
* Fiilden Ad Yapan Ekler

FİLLERDE ÇEKİM

Çekimli Fiil Nedir?
Fiillerin asıl görevleri, bir işin, hareketin kim tarafından, ne zaman yapıldığını, yapılacağını göstermesidir Yani filler, bir kişi ve zamana bağlı olarak kullanıldıkları zaman gerçek fiil görevlerini yapmış olurlar Bu yüzden filler, varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri onlarla ilgili oluşları bir zamana ve kişiye bağlayarak bildiren kelimelerdir, şeklinde tanıtılır
Kısaca, zaman ve şahıs eki almış fiillere çekimli fiil denir
Misal olarak,
Duruyoruz: Dur - u - yor - uz
Fiil kökü Yardımcı Ses Zaman eki Kişi eki
Böyle fil kök veya gövdelerinin zaman ve şahıs eki almış biçimine ekimli fiil denir Fiilde üç kavram bulunur: İş, oluş,hareket-zaman ve şahıs kavramı
İş, oluş, hareket kavramı: dur- fiili Zaman kavramı: İşin, oluşun meydana geldiği, olduğu veya olacağı zamandır -yor eki, yükselme işinin şimdi yapıldığını bildirmektedirKişi kavramı: İşi, hareketi yapan varlıktır Bu varlık canlı veya cansız olabilir Durma işini yapan biziz Kelimenin sonundaki -uz eki biz’in karşılığıdır
Kip Nedir?
Fiil kök veya gövdelerinin zaman ve dilek bildirmek üzere aldıkları eklere
Türkçe’de fiillerin girdiği kalıplara kip denir,
Türkçe’de fiillerin girdiği kalıplar, yani bulunduğu kipler iki çeşittir:
Basit kipler,
Birleşik kipler
1) Basit Kipler:
Tek bir kip(zaman) eki almış fiil çekimlerine basit kip denir
Basit kipler de ikiye ayrılır:
a-Bildirme Kipleri/Haber Kipleri
b-Dilek Kipleri

a) Bildirme/Haber Kipleri:
“Şimdiki Zaman, Geniş Zaman Gelecek Zaman, -miş’li geçmiş zaman,-di’li geçmiş zaman”dır
Fiillerin gösterdiği işlerin, hareketlerin yapıldığı, yapılacağı, olduğu, olacağı zamanı kesin olarak haber veren, bildiren kiplerdir Bunlarda işin ne zaman yapıla cağı veya yapıldığı açıktır İşin zamanını bildirdiği, haber verdiği için bu kiplere bildirme kipleri denilmiştir
b) Dilek Kipleri
Bir işin hareketin, yapılmasını, olmasını dilek ve şart anlamıyla bildiren kiplerdir Dört tanedir Bunlar: Dilek/istek, şart, Gereklilik ve emir kipleridir
2- Birleşik Kipler
Birden fazla zaman eki almış kiplere birleşik kipler denir Bazı yörelerde katmerli çekim dediğimiz üç zamanlı çekimler var ise de Türkçe’de üç tene birleşik zamanlı kip vardır
Bunlar: “Hikaye, Rivayet ve Şart” dır

Fiillerin kip ve şahıs bildirecek biçimde düzenlenmesine denir Bir çekimde kip mutlaka bulunur, ancak şahıs bazen bulunmayabilir Çekimin daha iyi anlaşılabilmesi için “kip, zaman, şahıs” kavramlarının bilinmesi gerekir

Fillerde Kip

Eylemlerin bir hareketi, oluşu, durumu ortaya koyuşu farklı şekillerde olur Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde aktarılır, bazen bir koşula bağlanır, bazen istenen bir durum anlatılır Buna fiilin kipi denir

Türkçe’de kipler iki grupta incelenir Bunlar haber kipleri ve dilek kipleridir

1 Haber (Bildirme) Kipleri

Fiilin çekiminde kesin bir zaman ifadesi varsa, fiil haber kipindedir Biz bunu fiilin çekimini adlandırırken açıklarız aslında Örneğin; “gelecek” fiilinin çekimini söylerken “gelecek zamanla çekimlenmiş” deriz İşte çekimi adlandırırken “zaman” ifadesini kullanıyorsak fiilin kipi “haber kipi”dir

Bu kipin beş çekimi vardır Bunları çekimleriyle birlikte gösterelim

a Bilinen Geçmiş Zaman (-di’li)

Eylemin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir

I Tekil Şahıs al - dı - m

II Tekil Şahıs al - dı - n

III Tekil Şahıs al - dı

I Çoğul Şahıs al - dı - k

II Çoğul Şahıs al - dı - nız

III Çoğul Şahıs al - dı - lar

fiil kip eki şahıs eki

Görüldüğü gibi fiiller altı şahsa göre çekimlenir Bundan sonraki çekimlerimizde sadece örnekleri yazacağız; şahıs sırasını siz bu örneğe göre belirleyin

b Öğrenilen Geçmiş Zaman

Bildirilen işin yapıldığını, başkasından duyma şeklinde ifade eden çekimdir

al - mış - ım al - mış - ız

al - mış - sın al - mış - sınız

al - mış al - mış - lar

“-miş” eki her zaman başkasından duyulma anlamı taşımayabilir

“Elin kanamış, ne yaptın yine?”

cümlesinde “-mış” eki görülen bir durumu anlatmaktadır

“Sıcak sobanın başında uyuyakalmışım”

cümlesinde ise sonradan farkına varılan bir durum anlatılmaktadır

c Şimdiki Zaman

Eylemin söylendiği anla yapıldığı ânın bir olduğunu gösterir

Çalış - (ı)yor - um Çalış - (ı)yor - uz

Çalış - (ı)yor - sun Çalış - (ı)yor - sunuz

Çalış - (ı)yor Çalış - (ı)yor - lar

Parantez içinde gösterilen ses, ünlüyle biten fiillerde görülmez: “uyu - yor”

Fiile şimdiki zaman anlamı veren, hatta “-yor” ekinden daha kesin bir biçimde “işin üzerinde olma” anlamını veren bir diğer ek de “-makta, -mekte” ekidir Mastar ekiyle “-de” hal ekinin kaynaşmasından oluşan bu ek günümüzde tamamen şimdiki zaman anlamı veriyor

Gel - mekte - y - im

Gel - mekte - sin

Gel - mekte

Gel - mekte - y - iz

Gel - mekte - siniz

Gel - mekte - ler

Hatta bazı kullanımlarda bu ekin “-mada, -mede” şekillerine dönüştüğü görülür

“Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer”

dizesinde altı çizili fiiller bu şekilde çekimlenmiştir

d Gelecek Zaman

Eylemin, söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eder

Sor - acak - ım (soracağım)

Sor - acak - sın

Sor - acak

Sor - acak - ız (soracağız)

Sor - acak - sınız

Sor - acak - lar

e Geniş Zaman

Fiilin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösterir

Koş - ar - ım

Koş - ar - sın

Koş - ar

Koş - ar - ız

Koş - ar - sınız

Koş - ar - lar

2 Dilek (isteme) Kipleri

Bu kiplerde zaman anlamı yoktur Örneğin; “gitmeliyim” sözünde bu işin ne zaman yapılacağı değil, gitmenin arzu edildiği anlatılmak isteniyor Dilek kiplerinin dört çekimi bulunuyor

a Gereklilik Kipi

Eylemin yapılması gerektiğini anlatan kiptir Bazen cümleye ihtimal anlamı da katabilir Ancak daha çok zorunluluk bildirir

Sor - malı - y - ım

Sor - malı - sın

Sor - malı

Sor - malı - y - ız

Sor - malı - sınız

Sor - malı - lar

“Bu yazıyı iki saatte bitirmeliyim” cümlesinde gereklilik,

“Şimdiye dek eve gelmiş olmalı” cümlesinde ihitimal anlamı verir

b Şart Kipi (Dilek- Koşul)

Bazı cümlelerde dilek, bazılarında koşul anlamı katan fiil çekimidir

Bul - sa - m

Bul - sa - n

Bul - sa

Bul - sa - k

Bul - sa - nız

Bul - sa - lar

“Şu okul bir bitse de rahatlasak” cümlesinde istek,

“Kapıyı açsa beni görecekti” cümlesinde koşul anlamı verir

c İstek Kipi

Eskiden çok kullanılan ancak günümüzde oldukça sınırlı bir kullanım alanı bulunan fiil kipidir “-a, -e” eki kullanılarak yapılır

Bil - e - y - im (-eyim)

Bil - e - sin

Bil - e

Bil - e - lim

Bil - e - siniz

Bil - e - ler

Bunlardan en çok birinci tekil ve birinci çoğul şahıslar kullanılır

“Son yazdığım şiiri getireyim”

“Anlat da neler olduğunu, biz de bilelim”

cümlelerinde bu kipi görüyoruz

d Emir Kipi

Eylemin yapılması gerektiğini buyruk şeklinde bildiren çekimdir Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur Emir kipinin çekimi şahıs ekleri ile yapılır

gel gel - in (gel - iniz)

gel - sin gel - sin - ler

Görüldüğü gibi emir kipinin birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarında çekimi yoktur

“Yarın bize biraz erken gel”

“Çıkın odadan hepiniz”

cümlelerinde altı çizili fiiller emir kipiyle çekimlenmiştir

Fiil Çekimlerinde Olumsuzluk

Fiillerin olumsuz biçimleri, kip eklerinden önce “-ma, -me” olumsuzluk ekinin getirilmesiyle yapılır

Koş - tum ® Koş - ma - dı - m

Gel - miş - sin ® Gel - me - miş - sin

Bırak - acak ® Bırak - ma - y - acak

Sor - malı - y - ım ® Sor - ma - malı - y - ım

Olumsuz çekimde tek özel durum, geniş zamanın çekiminde görülür

Bunda olumsuzluk eki, zaman eki ve şahıs eki tamamen kaynaşmış durumdadır

Bil - ir - im

Bil - ir - sin

Bil - ir

Bil - ir - iz

Bil - ir - sin - iz

Bil - ir - ler

Bil - mem

Bil - mezsin

Bil - mez

Bil - meyiz

Bil - mezsiniz

Bil - mezler

Fiil Çekiminde Soru

Fiil çekiminin soru şekli “mı, mi” ile yapılır Buna soru eki diyenler olduğu gibi soru edatı diyenler de vardır Fiil çekiminde “mi” bazen kip ekiyle şahıs eki arasında, bazen şahıs ekinden sonra gelir

Geldin

Gelmişiz

Geliyorsun

Gelmeliyim

Gitsek

Gideyim

Geldin mi?

Gelmiş miyiz?

Geliyor musun?

Gelmeli miyim?

Gitsek mi?

Gideyim mi?

yukarıdaki çekimlerde şahıs ekinden sonra diğerlerinde kip ve şahıs ekleri arasına girmiştir