Yer Kabuğu Nelerden Oluşur Konu Anlatımı

Yer Kabuğu Nelerden Oluşur Konu Anlatımı
Yer Kabuğu Nelerden Oluşur Konu Anlatımı
Dünya katmanlardan oluşmuştur

Yer kabuğu üzerinde yaşadığımız katmandırOksijen silisyum demir alüminyum kalsiyum sodyum potasyum ve magnezyum gibi elementlerden ve kayaç adı verilen kayalardan oluşurElementler çeşitli şekillerde bir araya gelerek mineralleri oluşturur
Mineraller doğal olarak meydana gelir Organik değildir ve katıdır
Kayaçlar da bir veya birden fazla mineralin doğal olarak bir araya gelmesi ile oluşur Kayaçlar oluşum bakımından birbirinden farklıdırYerin üstünde ve yerin altında bulunan kayaçların kökeni magmadır

KAYAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI

Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar oluşumlarına göre üçe ayrılır
1 Magmatik (püskürük) kayaçlar
2 Tortul kayaçlar
3 Metamorfik (başkalaşım) kayaçlar
1 Magmatik Kayaçlar:

Magmanın yeryüzünde veya yeryüzüne yakın yerlerinde soğuyup katılaşması ile oluşan kayaçlardırBu kayaçlar sert parlak ve kristalli bir yapıya sahiptirMagmatik kayaçlar magmanın soğuması ile oluştuğu için içlerinde fosil (canlı kalıntısı) bulunmazTabakalı değildirlerİnşaat malzemesi ve parke taşı olarak kullanılabilirlerOluş şekillerine göre 3 grupta incelenirler

a Derinlik Kayaçları:Yerin iç kısımlarında belirli bir derinlikte magmanın soğuyup katılaşması ile oluşurSert kayaçlardırÖrnek: Granit

b Damar Kayaçları:Yerkabuğundaki inceli kalınlı damarlara girerek orada soğuması ile meydana gelir

c Yüzey(püskürük) Kayaçları:Magmanın yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşurYeryüzüne çıkıp hızlı bir şekilde soğuduğundan camsıdır Koyu renklidirler Örnek: Trakit andezit bazalt

Ek Bilgi: Obsidyen keskin kenarlı olduğu için geçmiş zamanlarda alet olarak kullanılmıştırAyna olarak da kullanılmıştır

2 Tortul Kayaçlar:
Magmatik kayaçlar dış etkenlerle koparılıp parçalanırYağmur rüzgar donma ve çözünme olayları etkisi ile zamanla çözülürlerOluşan bu küçük parçalar su ve rüzgarla taşınırlar çukurlara birikip çökelirler ve tortul kayaçlar oluşur
Kayalardan kopan parçalar farklı zamanlarda çökeldikleri için tortul kayaların yapısı tabakalıdır ve yumuşaktırMineral yönünden çeşitlilik gösterirlerİçlerinde fosillere rastlanır
a Mekanik Tortul Kayaçlar:Su rüzgar gibi dış kuvvetlerin etkisi ile kopan parçaların çökelmesiyle oluşurÖrnek: Kum kil çakıl
b Kimyasal Tortul Kayaçlar:Mineral ve tuzların suda çözünmesi ve çökelmesiyle oluşur Örnek:Kaya tuzu travertenler(pamuk taşı) tüfsarkıt ve dikitler kireç taşı(kalker)

c Organik Tortul Kayaçlar:Bitki kalıntılarının hayvan iskelet ve kabuklarının birikip katılaşmasıyla oluşurÖrnek:Tebeşir mercan kalkeri petrol

3 Metamorfik(Başkalaşım) Kayaçlar:
Magmatik ve tortul kayaçların yerin derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basınç altında eski özelliklerini kaybederek yeni özellikler kazanmasıyla oluşurBaşkalaşım kayaçlarının oluşumunda sıcaklık ve basınç en önemli etkenlerdir
Üstte bulunan tabakaların ağırlığı ve depremsel hareketler sırasında yer kabuğunun derin kısımlarında kayaçlar büyük basınç altında kalırBu nedenle sıkılaşır ve sertleşir yoğunluğu artar rengi koyulaşır parlaklaşır
İçinde az miktarda fosil bulunurKalker(kireç taşı) başkalasmasından mermerkömürün başkalaşmasından elmas granitin başkalaşmasından gneis çam reçinesinin başkalaşmasından kehribar kilin başkalaşmasından fillat(yaprak taşı) oluşmuştur

*Sert kayaçların bir çoğu tabakalı değildirYumuşak taşlar tabakalıdır
*Elmas değerli bir taştırÇok sert olduğundan cam kesmede kullanılır
*Mermerler inşaatlarda heykel ve süs eşyası yapımında kullanılır

KAYAÇ DÖNGÜSÜ:
Bütün kayaçlar yer şekillerinin oluşumunda ve gelişiminde etkilidirYer şekilleri milyonlarca yıldan beri sürekli bir değişim göstermektedir ve bu değişim sonsuza kadar devam edecektir
Kayaçlar da erime soğuma katılaşma çökelme kristalleşme ve başkalaşım gibi faktörlerin etkisiyle sürekli değişir birbirine dönüşür
Magmatik kayaçlar zamanla aşınır ırmaklarla denize taşınırDeniz diplerinde tortul kayaçları oluşturur Yer kabuğunun hareketleri tortul kayaçları sıkıştırırBöylece başkalaşım kayaçları oluşurBasınç azalırsa başkalaşım kayaçlarının dış kısmındaki maddeler erir magmayı meydana getirir Magma yeryüzüne yakın yerlerde soğur magmatik kayaçları oluşturur
Bu dönüşüme KAYAÇ DÖNGÜSÜ denir

MADENLER VE TEKNOLOJİ
Yerkabuğu minerallerden oluşurİçinde metal bulunan minerallere filiz denir Çevremizde ekonomik değeri fazla olmayan taşlar vardırAma bazı taşlar çok nadir bulunur
Ekonomik anlamda değeri olan mineral ve kayaçların tümüne birden maden adı verilir Madenlerin çok bulunduğu yer katmanları maden yataklarıdırTürkiye zengin maden yataklarına sahip bir ülkedir
Madenler çok eski çağlarda ve özel şartlarda oluşmuşturTeknolojide hammadde olarak kullanılırlar Günlük hayatta kullandığımız çeşitli araç ve gereçler madenlerden yapılır
Fosil yakıt adı verilen petrol kömür ve doğal gaz gibi enerji kaynakları da yeraltından çıkarılır

KÖMÜR; jeolojik zamanlarda var olan bitkilerin yerkabuğunun hareketleri sırasında kayaçlar arasında sıkışıp sıcaklık ve basınç etkisi ile değişmesinden oluşan bir fosil yakıttırKömürün ana maddesi karbondur Antrasit linyit taş kömürü torba kömür gibi çeşitleri vardırTaş kömürünün damıtılması ile kok kömürü hava gazı ve katran elde edilir

PETROL; ölü hayvan ve bitki artıklarının deniz dibinde ve bataklıklarda sıkışarak değişmesi ile oluşurKoyu renklidirSudan hafif bir maddedirPetrol sondajlarla yeraltından çıkarılırRafineri adı verilen arıtım evlerinde temizlenirBuralarda arıtılan petrolden benzin mazot gaz yağı fuel oil asfalt ağır yağlar ve petrol gazları elde edilir
Petrol kömür ve doğal gazın asıl kaynağı Güneş’tir

BAZI MADENLER VE KULLANIM ALANLARI:
Demir:Dayanıklığı fazla sert olmasına rağmen kolay işlenen bir madendirİnşaatlarda çelik üretiminde ve ev eşyaları yapımında kullanılırÇok eski zamanlardan beri insanlar tarafından bilinir
Alüminyum:Hafif ve iyi iletken olan bir madendirTencere otomobil çamaşır makinesi yapımında enerji nakil hatlarında kullanılır
Bakır:Kolayca şekil alabilen ve iyi iletken bir maddedirElektrik endüstrisinde ev ve süs eşyaları yapımında kullanılırBronz elde etmede de bakırdan yararlanılır
Nikel:Dayanıklığı çok fazladırUçak motorlarında kullanılır
Gümüş: Süs eşyası yapımı ve fotoğrafçılıkta kullanılır
Titanyum:Dayanıklı ve hafiftirUçak gövdelerinin yapımında kullanılır
Altın:Mücevher yapımında dişçilikte ve elektronikte kullanılır
Platin:Araç egzozlarında petrol rafine işlemlerinde ve tıpta kullanılırPlatin insan vücuduna en kolay uyum sağlayan maddedir
Madenler yeryüzünün jeolojik zamanlarında oluştuklarından tekrar oluşmaları olanaksız gibidirBu nedenle madenleri endüstrileştirmeye çalışmalıyızHurda demir bakır alüminyumları toplayıp yeniden değerlendirmek gerekir

FOSİLLER
Fosiller çok eski zamanlarda yaşamış ve taşlaşmış bitki ya da hayvan kalıntılarıdırSoyu tükenmiş bitki ve hayvanlar hakkında fosiller bize bilgi verirGenellikle tortul kayaçların içlerinde bulunurlar Fosiller çoğu zaman bitki ve hayvanların kemik diş kabuk odunsu bölüm gibi sert olan dokularından oluşurCanlıların fosilleşmesi için çok uzun bir zaman gerekirCanlı organizma ölünce çürümeye ayrışmaya başlarYumuşak bölümler çabuk çürürKabuk diş kemik gibi sert bölümler çürümeye karşı daha dayanıklıdır
Canlının fosilleşmesi için çürümeden gömülmesi gerekirBu gömme işi tortul kayaçlar tarafından yapılır
Fosilleri inceleyen bilim dalına PALEONTOLOJİ bu işle uğraşan bilim adamlarına da PALEONTOLOG denir
Genç fosiller kayaçların üst tabakalarında eski fosiller alt tabakalarında bulunurGünümüzde bulunan en eski fosiller 35 milyar yaşındadır ve basit hücreli canlılara aittir
Fosiller kayaçların yaşı hakkında bilgi verir
FOSİL
Fosillerin Öğrettikleri:
* Tortul kayaçların yapısı ve yaşı hakkında bilgi verir
* Bugün yaşamayan soyları tükenmiş canlılar hakkında bilgi verir
* Canlıların zamanla olan değişimi hakkında bilgi verir
* Canlıların yaşadığı çevreyi incelemesine yardımcı olur
* Dünyadaki geçmiş yaşamları ve değişen çevre şartları hakkında bilgi verir

TOPRAK ÇEŞİTLERİ ve EROZYON
Yeryüzünün en önemli doğal kaynaklarından birisi de topraktırToprak içinde pek çok canlıyı barındırır
Toprak rüzgar yağmur sıcaklık değişimleri ve canlıların etkisi ile kayaların parçalanıp ufalanmasıyla oluşurBesin ve yaşam kaynağıdırYapısında hava su organik maddeler inorganik maddeler ve çeşitli mikroorganizmalar bulunur

EK BİLGİ:
Organik Madde:Bitkilerden hazır olarak alınan maddelerdirİnsan ya da hayvanlar tarafından üretilmezler
İnorganik Madde: Doğadan alınan canlılar tarafından üretilmeyen maddelerdir
Toprak Oluşumuna Etki Eden Faktörler:
a İklim:Toprağın oluşumunda sıcaklık ve yağış çok etkilidir
b Yeryüzü Şekilleri:Yeryüzünün düz veya engebeli olması topraktan suyun sızmasında etkilidr
c Bitki Örtüsü:Bitki atıkları toprak oluşumunda etkilidir
d Zaman:Kayaçların çözünmesi belli bir zamanı gerektirir
Toprağın en üst tabakasında bitki ve hayvan artıkları bolca bulunurİçinde organik ve inorganik maddelerin bulunduğu bu üst katman en verimli katmandır
Orta tabaka mineralleri ve farklı çözünen maddeleri içerir
Toprağın alt tabakasında ana kayalardan kopmuş inorganik maddeler bulunur
Toprak renk yapı gözeneklilik ve derinlik bakımından farklılıklar gösterir

TOPRAK ÇEŞİTLERİ:

1 KUMLU TOPRAK:İri tanecikli gevşek yapılı ve kolay işlenen bir toprak çeşididirSu tutma kapasitesi az olduğundan sulama gerektirirBu da besinlerin yıkanıp gitmesine sebep olurBesin bakımından fakirdirKavun karpuz patates tarımı için uygundur

2 KİLLİ TOPRAK:Küçük taneciklidirYarıdan fazlası kildirAğır topraklar olduğundan işlenmesi zordurSu tutma kapasitesi yüksektirKuruduğu zaman sertleşirBaşka toprak çeşitleri ile karıştırılırsa tarıma uygun hale gelirHeykel ve seramik yapımında kullanılır

3 KİREÇLİ TOPRAK:Beyaza yakın bir rengi vardırÇürümenin çabuk olması yüzünden bitki çürüntüleri kalın bir tabaka oluştururSuyu geçirmezBuğday pancar yonca tarımına uygundur

4 HUMUSLU TOPRAK:Siyah renklidirIsı ve suyu kolay emerİçinde canlı kalıntıları olduğu için tarıma en elverişli topraktırBaklagiller bu toprağı sever
EROZYON: Akarsular sel rüzgar buzul dalga gibi etkenlerle toprağın verimli kısmının bir yerden diğer bir yere taşınması olayına erozyon denirErozyon olan yerlerde yoprak bitki örtüsü bakımından fakirleşirAyrıca ağaç kesimi aşırı otlatma tarım faaliyetleri eğimli yerlere tarla yapılması yetersiz veya fazla sulama da erozyon oluşumuna etki eder
Erozyondan Korunmak İçin;
* Çıplak araziler ağaçlandırılmalı
* Eğimli yerlere teraslama yapılmalı
* Eğimli araziler eğime dik olarak sürülmeli
* Otlaklarda erken ve aşırı otlatma yapılmamalı
* Mevcut bitki örtüsü korunmalı
* Barajların çevresinde ağaçlandırma ve teraslama yapılmalı
* Toprağın yanlış kullanılmaması için çiftçiler bilinçlendirilmeli
* İnsanlarda çevre bilinci geliştirilmelidir

EK BİLGİ: Erozyon tuzluluk şehirleşme ve kumul oluşumları sonucunda verimli tarım toprağı kaybedilirKumul rüzgarın taşıdığı maddelerin bir yerde birikmesi ile oluşurKumul çölleşmeyi getirir
Tarım arazileri fazla sulanırsa topraktaki tuzlar çözünür ve bitkilerin büyümesini engeller
Yeryüzündeki sular eğimli ve ağaçsız alanlarda heyelana (toprak kayması) neden olur
Bu nedenle ağaç dikimini ve ormanları çoğaltmalıyızÇünkü ağaçlar kökleri ile toprağı tutar

YERALTI ve YERÜSTÜ SU KAYNAKLARI

A Yeraltı Suları:
Yeryüzüne yağış halinde inen sular geçirgen olmayan kaya ya da kil katmanı gibi yerlerde birikerek yeraltı sularını oluştururTürkiye yeraltı suları bakımından zengindirYeraltı sularından içme ve sulama alanında yararlanılır
Yağış miktarı
Yağış türü
Zeminin geçirimliliği
Arazinin eğimi
Bitki örtüsü gibi etmenler yeraltı sularının beslenmesinde rol oynar
Taban suyu geçirimli topraklardan aşağılara sızarak geçirimsiz iki tabaka arasında depolanmasıyla oluşurTaban suları bazen yeryüzüne kadar çıkar
1 Kaynak:
Yeraltı sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı yerlere kaynak denirMemba göze pınar adı ile de anılırKaynak sularının bazıları sıcak bazıları da soğuktur
- Sıcak Su kaynakları: Bu kaynaklar ile fay hatlarının dağılımı paralellik gösterirSuları yeraltından gelir ve sıcaktırİçlerinde madensel tuz ve mineraller bulunur Çeşitli hastalıkların tedavisi içğin kullanılırÖzelliklerine göre kaplıca ılıca çermik maden suyu içme suyu gibi adlar alır
- Soğuk Su Kaynakları: Yüzey sularının fazla derine inmeden tekrar yeryüzüne çıkmasından meydana geldikleri için suları soğukturYağışarla beslenirler ve sularının soğukluğu yıl içinde değişiklik gösterir
Yeraltı suları geçirimsiz tabakalar arasında sıkışarak basınçlı bir özellik kazanabilirBu durumda geçirimsiz tabakalar sondajla delinirSu fışkırarak yeryüzüne çıkarBuna artezyen denirBuralara çakılan kuyulara da artezyen kuyusu adı verilir
Yeraltı suları içme kullanma ve sulama amacı ile kullanılırKaynak ve kuyuların bulunduğu bölgelerde yerleşim yeri kurulması sakıncalıdırÇünkü hayvan dışkıları kanalizasyon suları çeşitli atıklar bu sulara karışarak kirlenirKirli suların kullanımı sağlık açısından zararlara yol açar

2 Jeotermal
Bu sular magmaya yakın yerlerden ısınarak yeryüzüne çıkarİçinde erimiş durumda mineral ve madenler vardırBu yüzden şifalı sulardır(kaplıca ılıca gibi)Sağlık amaçlı olarak kullanılırlarDenizli’nin Sarayköy ilçesinde elektrik üretimi amaçlı kullanılır
Jeotermal kaynaklar;
* Elektrik elde etmede
* Kimyasal madde ve mineral üretiminde
* Merkezi ısıtmada
* Kaplıca amaçlı
* Mineral içeren içme suyu üretiminda kullanılır

3 Maden Suyu:
İçinde bol miktarda erimiş halde mineral bulundururKaynak sularından farklıdırMaden suları sindirim ve boşaltım organlarının düzenli çalışmasına yardımcı olur

B Yerüstü Suları:
Yeryüzünün 3/4 ‘ü sularla kaplıdır Yağan yağmur ve kar sularının bir kısmı yeraltına süzülürken bir kısmı da yeryüzünde kalarak yerüstü sularını oluştururOkyanuslar denizler göller ve akarsular yerüstü sularına örnektir
En derin ve en geniş sular okyanuslardır
Karalar arasında kalan boğaz ve kanallarla okyanuslara bağlanan su birikintileri denizdir
Irmakların getirdiği su miktarı buharlaşma derecesi iklim kuşağı denizlerin tuzluluk oranını etkiler
Dört yanı karalarla kaplı olan su birikintilerine göl denir
Bir yatak içinde arazinin eğimine uyarak akan sular da akarsu olarak adlandırılırEn küçük akarsu deredirDereler birleşerek çayları çaylar birleşerek ırmakları (nehir) oluştururIrmaklar da deniz ya da gölleri meydana getirir
Su taşkınlarına engel olmak elektrik elde etmek ve sulama yapmak amacı ile akrsuların üzerine baraj yapılırAkarsuyun önüne set çekilerek baraj yapılırSetlerin gerisinde biriken su kütlesine de baraj gölü denirYurdumuzda pek çok baraj vardırAtatürk Keban Hirfanlı Karakaya en önemli barajlarımızdır
Yağış eriyen kar ve buz suları kaynak suları yerüstü sularının oluşumunu etkiler

DOĞAL ANITLAR
Yerkabuğunun oluşum süreci içinde akarsuların aşındırma taşıma ve biriktirmesi ile meydana gelen peri bacaları traverten mağara şelale göl gibi yeryüzü oluşumları özel korumaya alınmış ağaçlar Doğal Anıtlardır
- Doğal anıtlar çok uzun bir süreçte oluşmaktadır
- Doğal anıtlar tüm insanlığa aittir
- Doğal anıtlar korunarak gelecek nesillere aktarılması gereken değerlerdir

TRAVERTEN:
Yeryüzüne çıkan suların buharlaşması ile suyun içinde bulunan kalkerli ve kireçli maddeler çöker travertenler oluşurPamukkale Bursa ve Antalya’da travertenler vardır

PERİ BACALARI:
Yamaçlardaki nispeten sert ve yumuşak olmayan tabakalar altlarındaki yumuşak kısımları sel sularına karşı korurlarBöylece yamaçta sivri kuleleri bacaları andıran ve üzerinde şapka gibi koruyucu sert tabakadan oluşmuş şekiller meydana gelirPeri bacalarının oluşumunda sel ve akarsular doğrudan rüzgar ise dolaylı olarak etkide bulunurÜrgüp ve Nevşehir arasında geniş bir bölgede peri bacaları vardır

MAĞARALAR:
Karstik bölgelerde tabana sızan sular zamanla çatlakları genişletir ve yeraltı boşlukları oluşurYeraltı sularının mağara tavanlarından damlaması ile kireç taşı çökelirTavanda kireç taşı çökelmesiyle sarkıt tabanda kireç taşı birikmesi ile de dikitler oluşur
Burdur İnsuyu Mağarası Antalya Karain Mağarası Alanya Damlataş Mağarası Mersin Narlıkuyu Mağarası ve İstanbul Yarımburgaz Mağarası önemli mağaralarımızdır
Doğal anıtların tarihi ve estetik değeri vardır Bu nedenle turizm açısından çok önemlidirler

Yer kabuğunda meydana gelen geniş alanlı alçalma ve yükselme hareketlerine epirojenez denir
Bir yerde epirojenik hareketlerin olabilmesi için izostatik dengenin bozulması gerekir
İzostatik denge: Katı haldeki yer kabuğunun sıvı haldeki Manto üzerinde batmadan kalabilmesine denir
İzostatik Dengeyi Bozan Faktörler:
1)Karalarda aşınmanın, denizlerde birikmenin fazla olması,
2)İklim değişmeleri,
3)Dağ oluşumu hareketleridir
Epirojenez yer yüzünü en uzun sürede şekillendiren iç kuvvettir

Epirojenez sonucunda;
1)Jeoantiklinal (Kıta) ve jeosenklinal (okyanus) meydana gelir
2)Deniz ilerlemesi (Transgrasyon) ve deniz gerilemesi (Regrasyon) meydana gelir
Türkiye’de epirojenez sonucunda , Anadolu yarım adası yükselirken; çevresindeki Akdeniz ,Ege, Karadeniz çanakları ile Ergene havzası çökmektedir
Dünya üzerinde ise İskandinavya yarımadası yükselirken , Almanya ve Hollanda çökmektedir
Deniz ilerlemesinin görüldüğü yerde akarsuyun ağız kısmı deniz suları altında kalır Akarsuyun enerji potansiyeli azalır ve biriktirme yapar Deniz gerilesi var ise akarsuyun yatak eğimi artar ve aşındırma gücü artar
Eğer bir yerde akarsu vadisi deniz içinde de devam ediyorsa; deniz ilerlemesinden bahsedilebilir Kıyı şekilleri yüksekte veya kara içlerinde kalmış ise deniz gerilemesi olmuştur

YER YUVARLAĞININ YAPISI ve YER ŞEKİLLERİNİN OLUŞUMU

1) Yer Yuvarlağının yapısı: – Yer yuvarlağının yapısı; güneş sisteminin ve evrenin oluşumu ile açıklanabilir 15 milyar yıl önce evren çok
yüksek sıcaklık ve yoğunluktaki bir yapıdan, patlama sonucunda oluşmuştur
2) Yer Kabuğunun yapısı: – Yer, zamanla soğumaya başlamıştır Ve yerin iç kısmı ise hala sıcaktır Yer soğumaya başladıkça yeryüzü yavaş yavaş şekillenmiştir
- Yer yüzünden yerin içine doğru inildikçe her 33 metrede 1 C sıcaklık artmaktadır
- Yer kabuğu dünyayı dıştan kuşatan bir tabakadır Taş kürenin en üst katını oluşturur
- Yer kabuğunun alt katmanı ise bazalt birleşimindeki taşlardan oluşmuştur Bu yapıya sima denir

YER KABUĞUNUN MALZEMELERİ (KAYAÇLAR) :
1) Püskürük Taşlar :
a)İç püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısımlarından tıkanarak soğumasıyla oluşan taşlardır (Granit)
b)Dış püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısmından yeryüzüne çıkması ve soğuması ile oluşur (Bazalt ve andezit)
2) Tortul taşlar : Diğer yüzüne dış güçler tarafından getirilen maddelerin tortulanmasıyla (Üst üste birikmesiyle) oluşur İçerisinde yer yer fosiller bulunur
a) Mekanik tortullar : Dış güçlerin etkisiyle getirilen çakıl, kum, kil gibi malzemelerin yeryüzünün çukur yerlerine birikmesiyle oluşur (Kum taşı, kıl taşı)
b) Kimyasal tortullar : Suda erimiş halde bulunan minerallerin suyun geçtiği yere çökelmesi veya tortulanması ile oluşurlar (Kireç taşı, alçı taşı)
c) Organik tortular : Hayvan, bitki gibi canlı kalıntılarının üst üste birikip katılaşması ile oluşan taşlardır (Tebeşir)
3) Başkalaşmış taşlar : Tortul ve püskürük taşları yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak değişikliğe uğraması ile oluşur (Mermer oluşumu)

YER YUVARLAĞININ İÇ YAPISI
- Yer yuvarlağının dış kısmını oluşturan katı tabakanın altında manto denilen bölüm yer alır Manto, yer çekirdeğinin örtüsü durumundadır
-Yer küre hacminin %80’nini manto oluşturur
-Mantodan sonra yer yuvarlağının iç kısmını çekirdek oluşturur
-Çekirdekte sıcaklık 4500 C bulur
-Mantonun katı olan üst bölümü yer kabuğu ile birlikte taş küre olarak adlandırılır
-Taş küre levha denilen büyük parçalar halindedir

JEOLOJİK DEVİRLER
- Dünyamız şimdiki biçimini alıncaya değin değişik evrelerden geçmiştir Birbirinden farklı bu evrelerden her birine jeolojik zaman denir
-Jeolojik zamanlar dört tanedir ve yaklaşık 570 milyon yıl sürmüştür Bu dönemde oluşan tortul taşlar, o dönemde yaşayan canlıların fosillerini içerir

İÇ ve DIŞ KUVVETLER
-Enerjisini yerin içinden alan kuvvetlere iç kuvvetler denir (dağ oluşumu, kıta oluşumu ve volkanizma dır)
-Enerjisini güneşten alan kuvvetlere ise dış kuvvetler denir (akarsular, rüzgarlar, dalgalar)
-İç ve dış kuvvetler birbiriyle sürekli mücadele halindedir
-İç kuvvetler yeryüzünün kabartılarını meydana getirirken; dış kuvvetler ise bunları aşındırarak ortadan kaldırmaya ve seviyesine yakın az engebeli düzlüklere (peneplen) dönüştürürler
- Dış kuvvetlerin yer yüzünün yüksek kesimlerinin aşındırmasıyla elde ettiği malzemeler yer yüzünün çukur yerlerinde (okyanus, deniz) biriktirmesi ile jeoseklinaller oluşur Bunların kalınlığı binlerce metreyi bulur

Yer kabuğunun hareketleri
- Yer kabuğu bir bütün değildir Çatlaklardan ve kırık boşluklardan oluşur Yer kabuğu bir birinden ayrı parçalardan oluşur Bu her bir parçaya levha denir
-Bu levhalar manto üzerinde yüzer haldedirler Yaklaşık yılda 1-2 cm hareket ederler

DAĞ OLUŞUMU ve TÜRKİYE’DE DAĞ OLUŞUMU

1) Dağ Oluşumu :
-Okyanus ve deniz diplerinde biriken kalın tortul tabakalar (jeosenklinal) kıtalarının levha birbirine yaklaşması sonucu yan basınçlara maruz kalırlar
- Bu yan basınçlar sonucunda jeosenklinal eğer esnek yapıdaysa kıvrılarak yükselir ve yer yüzünün kıvrım dağlarını oluşturur (Toros dağı)
-Jeosenklinal eğer sert yapıdaysa veya önceden yükselmiş kıvrım dağları tekrar yan basınçlara maruz kalırsa kırılma olur Yükselen bölümlere horst, alçakta kalan kısımlara ise grabent denir Yüksekte kalan horstlar dağı oluştururken, alçakta kalan kısımlar, daha sonra akarsuların gelişmesiyle ovaları oluşturur (Ege bölgesi kıyı kesimleri Burada yer alan boz dağlar kırılma sonucu oluşan horstlardır Bu dağlar arasında bulun ve üzerinde aynı isimli akarsıların geçtiği bakırçay, bmenderes , ovalarında birer çöküntü (grabent) alanlarıdır)

2) Kıta Oluşumu : – Yer kabuğunun geniş tabanlı alçalma ve yükselme hareketleridir Bu alçalma ve yükselme hareketleri çeşitli biçimlerde olabilir
- Kıtaların yükselmesi sonucunda su seviyesi geri çekilir Bu olaya denizlerin çekilmesi yani reogresyon denir Tam tersi durumuna da transregsiyon denir

3) Volkanizma :
- Yer kabuğu altındaki kızgın mağmanın yer kabuğunun çatlak ve kırık yerlerinden yeryüzüne çıkmasına denir
- Bu sırada yeryüzüne katı gaz ve akıcı maddeler çıkarır (karbondioksit, taş, kaya)
- Lavların üst üste birikmesiyle zamanlar volkanik dağlar meydana gelir (KAğrı, Tendirek, Nemrut vb)
- Volkan küllerinin yıllık birikmesiyle tüf tabakaları oluşur

4) Deprem :
- Yerkabuğunu oluşturan katmanların yerlerinden oynamalarıyla hissedilen sarsıntılardır
- Oluşumlarına göre yerel depremler ve tektonik depremler olarak ikiye ayrılır
- Yerel depremler kısa sürede ve dar alanda etkili olan yıkıcı etkileri az olan sarsıntılardır
- Tektonik depremler daha şiddetli etkili alanı daha fazla dolayısıyla tahrip gücü daha fazla olandır