Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi

Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi

Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi Kurtuluş Savaşı

Tarih 1919 - 1921
Ermenistan ile 25 Temmuz 1920-7 Kasım 1920 Bölge Sonuç Gümrü Antlaşması
Moskova Antlaşması
Kars Antlaşması Taraflar Ermenistan DC Gürcistan DC Rusya SFC
ESSC
GSSC TBMM Kumandanlar Kanayan Karabekir

[göster]

Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi Oltu – Sarıkamış – Kars – Gümrü
Artvin ve Ardahan'ın alınması – Ahıska ve Ahılkelek'in alınması
Batum Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı sırasında 1919 - 1921 yılları arasında Türk Ermeni Savaşı (24 Temmuz - 7 Kasım 1920) dahil olmak üzere, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da açılan savaş cephesi


Geçmişi

I Dünya Savaşı'nda, Kafkas Cephesi'nin açılması üzerine Ermenilerle Ruslar işbirliğine yönelmişler ve Rusların kışkırtmalarıyla Türkleri katletmeye başlamışlardır Rusya’da ihtilal gerçekleşince Ruslar, Doğu Anadolu’da işgal ettikleri yerleri Türklere bırakarak geri çekildiler Bu arada merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kuruldu (28 Mayıs 1918) Ruslar çekilirken daha Türk ordusu bölgeye ulaşmadan Ermeniler, Rusların yerini aldı ve doğu Anadolu’nun kendilerine ait olduğunu ileri sürüp, Gümrü, Iğdır, Arpaçay ve Aras’a kadar ilerlediler



I Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve bölgede bulunan Türk 3'ncü Ordusu'nun 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi gereğince Kafkasya'yı boşaltması sonucu Kafkaslar'da, Ermenistan başta olmak üzere Gürcistan, Azerbaycan ve NahcivanArdahan, BatumAcara Şura Hükûmeti, Kars-Oltu-Sarıkamış-Kağızman bölgelerinde ise Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti kuruldu Ancak bu iki hükümet 3 ay sonra İngilizler tarafından dağıtıldı Bu olaydan sonra bölgenin Ermeni saldırılarına karşı savunulması, karargahı Erzurum'da bulunan 15'nci Kolordu tarafından sağlandı Cumhuriyetleri kuruldu Bu boşaltma sırasında muhtemel Ermeni saldırı ve tecavüzlerine karşı da Türk halkını korumak maksadıyla bölgesinde





10 Ağustos 1920 Sevr Antlaşması hükümlerine dayanarak Büyük Ermenistan'ı kurmak isteyen Ermeni tedhiş hareketleri sonunda bölgedeki durum giderek gerginleşti İtilaf Devletleri, Akdeniz ve Karadeniz’e çıkış kapıları olacak ve sınırları Wilson tarafından çizilecek Büyük Ermenistan düşünü gerçekleştirmek için Sevr Antlaşması’na bir madde koydular

Savaş düzeni

Bu cephede bulunan Türk 15'nci Kolordusu dört tümen ile süvari ve topçu alaylarından oluşmaktaydı Muharip personel sayısı, 13000 kişi idi Ermeniler ise toplam 12 alaydan oluşan dört tümene sahiptiler Muharip personel mevcutları; 15000 idi Ancak doğudaki kuvvetlerimize karşı kullanabilecekleri mevcut 10000 kişi kadardı
Cephe hattı Osmanlı-Rus Savaşı (1878-78) sonrasındaki Osmanlı-Rus sınırını olan Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit olarak belirlenmişdi

TBMM Hükûmeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasındaki savaş

Kars'tan göç eden Ermeni sakinleri





Kurtuluş Savaşı başlamadan önce Doğu Anadolu'nun Ermenilerin eline geçmesine mani olmak için Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla bir örgüt kurulmuştu Bu kuvvetler Ermenilerle Oltuda çatışma aline girmişlerdi
TBMM Hükümeti artan Ermeni sorunlarına ve yayılmacılığına son vermek amacıyla 20 Eylül 1920'de bölgede bir askeri harekat yapılmasına karar verdi 15 Kolordu Komutanı Musa Kâzım Karabekir'i tam yetkiyle Doğu Cephesi Komutanlığına atadı



29 Eylül 1920'de saldırıya geçen Kâzım Karabekir kuvvetleri, birkaç gün içerisinde Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit hattını aşarak Drastamat Kanayan komutasinda Ermeni kuvvetleriyle catışmaya girdi İlk cephe Oltu Muharebesi oldu Daha sonra Simon Vratsian ve Artashes Babalian komutasinda olan Ermeni Gucleriyle Sarıkamış Muharebesi (1920) ve Kars Muharebesi yapıldı Kars'ın doğusuna çekilen Ermeniler bolşevik Rusyadan ve ABD'den yardım istedi Bolşevik Rusya bu kafkasyayı kendi nüfüz alanı olarak gorduğunden dolayı ve Turk Kurtuluş Savaşı'nı desteklediği için yardım etmeyi reddetti ABD'den de olumlu yanıt alamayan Ermeniler, işgal ettikleri Erzurum, Kars, ve çevresini Kazım Karabekir kuvvetlerine bıraktı ve bugünkü Ermenistan'ın batısına çekildi Barış antlaşması imzalanmamışdı
Kazım Karabekirin kuvvetleri Ermeni birliklerini daha ileri giderek Gümrü'ye kadar takip etti Burada Gümrü Muharebesi yapildi Yenilen Ermeniler barış istedi

Gümrü Antlaşması

Kâzım Karabekir Gümrü Antlaşması imza töreni öncesinde




Barış isteğini kabul eden TBMM Hükümeti 2 Aralık 1920'de Ermenistan'la Gümrü Antlaşmasını imzaladı Antlaşmaya göre Batum, Sarıkamış, Kars, Ağrı, Erzurum, Artvin, Oltu ve çevresi TBMM Hükümetine bırakılırken savaş esnasında Kazım Karabekir kuvvetlerinin eline geçen Gümrü kenti ise Ermenistan'a bırakıldı Ayrıca, Mondros sonrasında Ermenistan'a bırakılan Kulp(Tuzluca)kazası da TBMM hükümetinin kontrolüne kaldı Gümrü Antlaşması'na Göre:

• Sevr Antlaşması'nın geçersiz olduğu Ermenilerce de benimsenmiştir
• Ermeniler Doğu Anadolu'daki her türlü isteklerinden vazgeçmişlerdir Büyük Ermenistan kurma girişimleri sona ermiştir
• 1878'de elden çıkan Kars ve çevresi Türk topraklarına katıldı
• Gümrü Antlaşması TBMM'nin uluslararası alanda ilk siyasi başarısıdır
• Misak-ı Milli'nin doğu sınırları kısmen de olsa belirlendi
• Halk üzerinde ordu ve meclisin güveni artmıştır

• SAVAŞLARDOĞU CEPHESİ
  
  
  
  
  
  2 Kasım 1914'te Rus kuvvetlerinin Kars'a doğru taarruzuyla cephede savaşlar başladı 6/9 Kasım 1914'te Ruslarla Köprüköy savaşı yapıldı Ruslar yenilince biraz geri çekildiler 22 Aralık 1914'te Başkomutan Vekili Enver Paşa'nın çetin kış şartlarını rağmen Sarıkamış civarında Ruslara karşı yaptığı harekatta 3 Ordu'ya mensup askerlerden çoğu donarak şehit oldu 60000 şehit verildi

1915 yılı baharında Ermenilerle birleşerek güçlenen Rus birliklerinin taarruzu başarılı oldu Ruslar, Van ve Malazgirt'i aldılar 22 Temmuzda başlayan karşı taarruzla Van ve Malazgirt 25/26 Temmuz 1915'te kurtarıldı




1916 yılında Grandük Nikolas, Rus kuvvetlerinin başkomutanı olunca, Ruslar Kafkasya'daki kuvvetlerini artırarak taarruza geçtiler 16 Şubat 1916'da Erzurum düştü Trabzon'a da bir kolorduyla ilerlediler 3 Ordu, Kemah-Refahiye-Tirebolu hattına çekildi Mart 1916'da Bitlis, Muş, Van, Hakkari de Ruslar tarafından işgal edildi Hükümet, Çanakkale Bölgesinde bulunan 2 Ordu'yu Kazım Karabekir komutanlığında doğu cephesine kaydırdı 10 Mart 1916'da atama emrini alan Mustafa Kemal, Edirne'den Diyarbakır'a kaydırılan 16 Kolordu'nun komutanı olarak, 15 Mart 1916'da Doğu Cephesinde göreve başladı 7/8 ağustos 1916'da Muş ve Bitlis Ruslardan kurtarıldı Yıl sonuna kadar Ruslarla savaşa devam edildi




1917 yılında Rusya'da iç karışıklıklar başladı Ekim 1917'de Bolşevikler devrimle yönetime el koydu Yıl boyunca Rus birlikleri işgal ettikleri topraklardan çekildiler 18 Aralık 1917'de Ruslarla Erzincan Mütarekesi yapıldı Mütarekeden sonra Rus kuvvetleri Doğu Anadolu'yu tamamen terk etti 1917 kışı, hem Türkler hem de Ruslar için güç şartlarda geçti Soğuk ve hastalıklar sebebiyle iki tarafta ağır kayıplar verdi Daha sonra 3 Mart 1918'de Brest Litovsk anlaşamsı yapılarak Kars, Ardahan ve Batum'un Osmanlı İmparatorluğu'na bırakılması saptandı




Rus birliklerinin geri çekilmesi üzerine, savaş sırasında kurulmuş bulunan Ermeni taburları Türk halkına saldırdı 3 Ordu Ermeni çeteleriyle savaşmak zorunda kaldı Ermeni kuvvetleri bozguna uğratılarak Nisan 1918 sonuna kadar, Kars, Ardahan, Batum kurtarıldı ve Gümrü'ye girildi

DOĞU CEPHESİ

Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir Paşa

A) DOĞU CEPHESİ
a) Ermeni Meselesi

Fatih zamanında İstanbul'da Ermeni Patrikliği kurulmuştur
Osmanlı'da Ermeniler, Millet-i Sadıka diye anılmıştır
Ermeni Meselesi ilk kez Berlin Antlaşması'nda ortaya çıkmıştır (1878)
Ermeniler amaçlarına ulaşabilmek için Taşnak ve Hınçak cemiyetlerini kurmuşlardır
Ermeniler 19yy sonlarında Van, Erzurum, Bitlis ve Sason civarında ayaklanmışlardır
Ermeniler, IIAbdülhamid'e suikast düzenlemişler, fakat başarılı olamamışlardır (1905)
1915'te Ermeniler Van ve Sivas'ta katliam yapmışlardır
1915'te Tehcir Kanunu çıkarılmış ve Ermeniler Suriye'ye göç ettirilmiştir
General Harbord, Doğu Anadolu ile ilgili bir rapor hazırlamış, raporda Ermeniler'in yaşadıkları Osmanlı topraklarında Türk nüfusundan fazla olmadığı açıklanmıştır
24 Eylül 1920'de Ermeniler saldırıya geçmiş, Türk Ordusu Misak-ı Milli sınırlarına kadar ilerlemiş ve Kars Zaferi kazanılmıştır

Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

Ermeniler'in isteği üzerine Gümrü Antlaşması imzalanmıştır Antlaşmaya göre:
1 Kars, Sarıkamış, Iğdır, Kağızman Türk Devleti'ne verilecek
2 Doğu sınırı, Aras Nehri ve Çıldır Gölü'ne kadar uzanacak
3 Ermenistan Hükümeti, Sevr Barış Antlaşması'nı tanımayacak
4 Ermenistan, TBMM'nin aleyhine çalışmayacak
5 Türkler'e saldırıda bulunan Ermeniler dışındakiler isterlerse 6 ay içinde Türkiye'ye dönebilecekler

Önemi:

Ermenistan TBMM'yi tanıyan ilk devlettir
Türk Devleti'nin ilk siyasi başarısıdır
Türk ordusu ilk başarısını Doğu'da Ermeniler'e karşı kazanmıştır
Kurtuluş Savaşı'nda kurtarılan ilk yer Kars'tır
Mondros'taki sınırlar ilk kez aşılmıştır
Batı ve Güney Cephesi güç kazanmıştır
Rusya'nın 5 Aralık 1920'de Ermenistan'ı işgal etmesiyle Gümrü Antlaşması uygulanamamıştır

b) Gürcistan'la İlişkiler

Gürcistan'la Batum Antlaşması imzalanmıştır (23 Şubat 1921) Buna göre,
Batum, Artvin, Ardahan Türk Devleti'ne bırakılmıştır