Afyon'da Cumhuriyet Öncesi Eğitim Ve Eğitim Kurumları

Afyon'da Cumhuriyet Öncesi Eğitim ve Eğitim Kurumları
Afyon'da Cumhuriyet Öncesi Eğitim ve Eğitim Kurumları
Afyonkarahisar çevresinin Türkler tarafından fethiyle beraber eğitime büyük önem verilmiştir Nitekim Alâaddin Keykubat'ın 1231-1233 yılları arasında kalenin dışarısında öncelikle medrese ( Hisarardı-Alâaddin Medresesi) yaptırması bunu göstermektedirAynı zamanda, kalenin tamiratından sonra kalenin ve medresenin açılışına, IAlâaddin Keykubat'ın bizzat katılmasıyla birlikte naipler, amirler ve bilginler içerisinde Mevlâna Celâleddin-i Rumî'nin de bulunması, buraya verilen önemin yanında bir kültür merkezi oluşturma hedefine de işaret etmektedir

Afyonkarahisar'da XVyüzyılda eğitim, sanat ve kültür hayatında önemli gelişmeler olmuştur Bu yüzyılda yapılan Gedik Ahmet Paşa, Umur Bey ve Kasım Paşa Külliyeleri bu gelişmenin birer gösterge-leridir Bunlardan sadece Gedik Ahmet Paşa Külliyesinde medrese öğrencilerinden başka kırk kadar görevlinin hizmet verdiği, külliye imaretinde, gelip geçen, ihtiyacı olan herkese yemek dağıtıldığı göz önüne alındığında bu külliyelerin kapasitesi bize yeterli bir fikir verecektir

Osmanlı eğitim yapısının esas unsurunu okullar oluşturmaktadır Okulların bizzat devlet tarafından yaptırılmayıp padişahlar, sadrazamlar, vezirler gibi devletin üst kademesinde yer alan kişiler ve ulemadan ve halk arasındaki maddî gücü iyi olan şahıslar tarafından yaptırıldığı görülür Genellikle okulu yaptıran şahıslar, bu müessesenin ebediyyen faaliyet göstermesine yönelik olarak okulun her türlü ihtiyacını karşılayabilecek gelir kaynakları tahsis ederlerdi Okul yaptırıldıktan sonra okulun bakım ve onarımı ile ilgili masraflar ile okulda çalışan görevlilerin maaşları, okuldaki öğrenciler dahil, yemek ve barınma masrafları vb gibi okulla ile ilgili bütün masraflar için yeterli gelir kaynakları vakfedilirdi Böylece eğitim-öğretim için devlet hazinesinden para harcanmadan hizmetler sürdürülürdü Osmanlılarda Tazminat'ın ilânına kadar olan bütün taşra vilâyetlerinde olduğu gibi Afyonkarahisar'da da okullaşma olarak sıbyan mektepleri ile orta dereceli medreseler karşımıza çıkmaktadır Tazminat'tan sonra Avrupaî tarzda modern okullar olarak ara mektebi, ibtidaî, rüştî, idadî ve darülmuallimîn okullarının açıldığı; bunun yanı sıra, eski usûl mekteplerinin de 1924 yılına kadar eğitim verdikleri görülmektedir

Cumhuriyet'in ilânından sonra 1924 yılında eski usûl sıbyan mektepleri ve medreseler kapatılmış, diğer okullarda modernleşme çalışması başlatılmıştır

Okul denince ilk olarak ilköğretimin yapıldığı "sıbyan mektepleri" akla gelmektedir Afyonkarahisar'da da XVyy'da 3, XVIyy'da 2, XVIIyy'da 9, XVIII ve XIX yy'larda 5'er, XXyy başlarında 10 olmak üzere toplam 34 sıbyan mektebi açılmıştır Karahisar-ı Sahip merkez kazada, 1898 yılında 13 sıbyan mektebi bulunmaktadır 1900 yılı başlarında Afyonkarahisar'a gelen Mehmet Ziya Efendide 13 sıbyan mektebi olduğunu haber vermektedir

İbtidaî mektepler, sıbyan mekteplerinin yanı sıra Avrupaî tarzda eğitim vermek üzere açılan ilkokullardır Afyonkarahisar'da ibtidaî olarak XIX yüzyılda 8, XX yy başlarında 12 mektebin açıldığı anlaşılmaktadır Afyonkarahisar şehir ve köylerinde 1329-1330/ 1913-1914 öğretim yılında mevcut olan ibtidaî mektep sayısı 43'tür Bunlardan 28'i hükümet ile maarife, 4'ü vakıflara, 9'u köy halkına ve 2'si şahıslara aittir 1913-1914 öğretim yılında 5 erkek, 1 kız özel mekteb-i ibtidaî bulunmaktadır Karahisar-ı Sahib Livası'nda 1913-1914 öğretim yılında bütün ibtidaî mekteplerde toplam 3917 öğrenci bulunmaktadır Öte yandan, bu okullara hazırlık olmak üzere Afyonkarahisar'da (1917) ilk ana mektebi eğitim vermektedir

Osmanlı eğitim siteminde en önemli yeri işgal eden eğitim kurumu ise medreselerdir Afyonkarahisar'da ilk medrese Alaaddin Keykubat döneminde açılmıştır 1528 tarihli bir kayda göre, Karahisar-ı Sahib merkez kazada hepsi orta dereceli olmak üzere Ahmet Paşa Medresesi,Hisarardı, Alaaddin Feyzullah Paşa ve Ot Pazarı Medreseleri bulunmaktadır Sonraki yüzyıllarda yeni medreseler açılmış ve bu okullar kapanıncaya kadar çeşitli dönemlerde Afyonkarahisar'da 43 medrese eğitim-öğretim faaliyetinde bulunmuştur 1914 yılında Karahisar-ı Sahib merkezinde 21 medresede ki 317 öğrenci kayıtlıdır Medreseler 16 Mart 1924 tarihli kanun ile kapatılarak tarihe karışmıştır

Yukarıda bahsedilen okulların dışında XIXyüzyılın ikinci yarısında Batı tarzı Rüşdiye, İdadî, Sultanî ve Dârü-l Muallimîn-ı İbtidaiyye gibi okullar açıldığı görülmektedir 1869 Maarifi Umumiye Nizamnamesi ile bin haneli her kasabada rüşdiyelerin üstünde, sultanîlerin altında, eğitim süresi 3 yıllık bir orta eğitim kurumu olarak idadî mekteplerin açılması öngörülmüş olup, buna göre Karahisar-ı Sahib Erkek Rüşdiyesi 31 Ağustos 1895 tarihinde H1311/M1313 beş yıllık idadîye çevrilmiştir Okulun bu tarihte açıldığı İdadî Müdürlüğü mühründen de anlaşılmaktadır İdadî şimdiki Afyon Lisesinin bulunduğu binaya ise 1916-17 yılında taşınmıştır Diğer idadî, 1918 yılında Namık Kemal İlköğretim Okulunun alt bahçesinde bulunan bir binada açılmıştır Bu idadînin ne zaman kapandığı tespit edilememiş olup, söz konusu binaya 1947 yılında vilâyetçe verilen bir kararla Namık Kemal Okulu taşınmıştır 1869 Nizamnamesinde, vilâyet merkezlerine sultanîlerin açılması öngörülmüştür Beş yıllık olan Afyonkarahisar İdadîsi, 1921-1922 öğretim yılında 9 sınıflı sultanîye, 1930 yılnda da liseye dönüştürülmüştür