Mayoz Bölünme (Fen Ve Teknoloji 8.sınıflar)

Mayoz bölünme (Fen Ve Teknoloji 8sınıflar) Mayoz Bölünme bir diploit ökaryotik hücrenin bölünerek genelde gamet olarak adlandırılan haploit hücrelere bölündüğü hücresel bir süreçtir Gamet hücresinde kromozom sayısının azalmasıyla sonuçlanan "mayoz", Yunanca'da "daha küçültmek" anlamına gelen meioun kelimesinden gelmektedir



Mayoz Bölünme eşeyli üreme için gereklidir ve bu yüzden eşeyli üreyen tek hücreli organizmalar da dâhil tüm ökaryot hücrelerde görülür Özellikle Bdelloid rotiferlerin içinde bulunduğu birkaç ökaryot mayoz yeteneklerini kaybedip partenogenezle ürerler Mayoz eşeysiz mitotik bölünmeyle üreyen arkealarda ya da prokaryotlarda meydana gelmez

Mayoz sırasında kromozom içinde paketlenmiş olan uzun DNA segmentlerinden oluşan diploit üreme hücresinin genomu DNA replikasyonundan sonra iki bölünme geçirerek gamet olarak adlandırılan haploit hücreleri oluştururlar Her gamet kromozomların bir setini ya da orjinal hücrenin genetik içeriğinin yarısını içerir Oluşan bu haploit hücreler diğer cinsin haploit hücreleriyle ya da döllenme sırasında yeni bir hücre olan zigotu oluşturmak için birleşebilirler Bu yüzden mayozun bölünme mekanizması döllenme sırasında birleşen iki genom ile eşteş bir olaydır çünkü her ebeveynden gelen kromozomlar mayoz sırasında genetik rekombinasyona uğrarlar Dolayısıyla her gamet ve sonuç olarak her zigot kendi DNA'sında kendine özgü bir iz/tasarım taşıyacaktır Diğer bir değişle, mayoz ve eşeyli üreme genetik varyasyonu oluşturur

Mayoz, kromozomların yeniden dağılımını gerçekleştirmek için mitoz sırasında gerçekleşen aynı biyokimyasal mekanizmaları kullanır Mayoza özgü birçok özellik bulunmaktadır Bunlardan en önemlisi homolog kromozomlar arasında meydana gelen eşleşme ve genetik rekombinasyondur

Mayozda da mitozda olduğu gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olarak adlandırılan dört evre vardır Bu evreler arada interfaz olmaksızın peş peşe iki kez gerçekleşir ve sonuçta dört yavru hücre meydana gelir Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en büyük farka profazda rastlanır Mayoz bölünme iki aşamada gerçekleşir Bu aşamalar, Mayoz-1 ve Mayoz-2 olarak adlandırılır

İnterfaz
Bölünmeye hazırlık evresidir Mitozdaki interfaza benzemekle birlikte hücrelerin mitozdaki gibi büyüklüklerinin ve hacimlerinin artması gerçekleşmez

Profaz I
DNA ipliklerinin kısalıp kalınlaşmaya başlaması ile başlar Bu evre sınırları kesin olmayan 5 evreye ayrılıp incelenir Bu evreler;

• Leptoten: Kromozomların mikroskopla seçilebildikleri andan itibaren başlar İki eş kromatin birbirine sarılı halde bulunur Ayrıca kromatinler üzerinde kromomer denilen ve koyu boyanan bölgeler fark edilir
• Zigoten: Biri anneden diğeri babadan gelen ve birbirlerine benzeyen homolog kromozomlar yan yana gelerek eşleşmeye başlarlar Bu eşleşme bir uçtan diğer uca doğru devam eder Bu evrede her biri iki kromatin taşıyan iki kromozomun yan yana durmasıyla sanki canlı n sayıda kromozom taşıyormuş görülür Görülen bu yapıya "tetrat" denir
• Pakiten: Homolog kromozomların eşleşmesi tamamlanır ancak kromozomlar kısalmaya devam eder Ayrıca bu evrede mitozdan farklı olarak tetratlar arasında genetik madde alışverişi olur Buna crossing-over denir Bu olay homolog kromozomların birbiri üzerine çakışan (kiyazma "chiasma") kısmında gerçekleşir
• Diploten: Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır Dört kromatin için iki sentromer vardır Tetrat'taki homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlar Ancak kiyazma bölgelerinde ayrılma olmaz ve kiyazmalar uca doğru kaymaya başlar
• Diakinez: Kromozomlar son halini alır Çekirdekçik kaybolur Çekirdek zarı parçalanır

Metafaz I çift ikiz kromotid ihtiva eden homolog kromozomlardaki her bir kromozomun hücrenin ekvator tablasına hareket etmesine karşılık, mayoz bölünmede ekvator tablasında yer alan kromozomlar 2 homolog kromozom çifti halindedir, Her birinde ikişer hibrid kromotid bulunmaktadır

Anafaz I

Bu evrede tetratlar ikiye ayrılarak kutuplara giderler Anne ve babadan gelen kromozomlar rasgele olarak birbirlerinden ayrılırlar (özelliklerimizin bazılarının anadan bazılarının babadan geçmesinin nedeni) Bu evrede kromozom sayısı indirgendiğinden kutuplara taşınan yani yavru hücrelere geçecek olan kromozom sayısı vücut hücrelerinin kromozom sayısının yarısı kadardır

Telefaz I

Hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomlar uzayıp incelmeye başlar Etraflarında çekirdek zarı oluşur Sitoplazmanın boğumlanmasıyla da haploid sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre oluşur

Buraya kadar geçen olaylar mayoz-I olarak adlandırılır Bundan sonra mitozdakinin aksine arada interfaz evresi olmaksızın profaz-II'nin başlamasıyla [mayoz-II] başlar Mayoz-II mitoz bölünmenin hemen hemen aynısıdır Hücrelerdeki haploid kromozom sayısı korunarak profaz-II, metafaz-II, anafaz-II ve telofaz-II gerçekleşerek mayoz bölünmenin sonunda n kromozom sayısına sahip 4 yavru hücre meydana gelir

Hayvansal hücrelerde: Çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra sitoplazma ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşmuş olur

Bitkisel hücrelerde: Oluşmuş olan iki çekirdekli hücrenin ortasında bir orta lamel (ara lamel) oluşur ve hücre duvarına kadar ulaşır Dolayısıyla birbirine bitişik iki hücre oluşur

Mayoz II
Profaz II

Birinci bölünmenin telofozı ile ikinci bölünmenin arasında bir dinlenme devresi olmadan çekirdek zarı parçalanır Birinci iğ iplikçiklerinin doğrultusuna dik yeni iğ iplikçikleri oluşur

Metafaz II

Her yavru hücrenin haploid (n) kromozomu ekvatoral düzlem üzerinde dizilir Bu evrede kromozomlar ikili görülür

Anafaz II

Ekvatoral düzlem üzerinde dizilmiş olan diatlar sentromerlerinin uzunlamasına bölünmesiyle birbirinden ayrılırlar Her kromatin anafaz kromozomu halinde kutuplara çekilir

Telofaz II

Kromozomların helezonları açılır, dolayısıyla görünmez olurlar Çekirdek zarları oluşur sitoplazma bölünür Böylece bir hücreden 4 tane haploid hücre meydana gelir

Sitoplazma bölünmesi

Hayvansal hücrelerde: Çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra sitoplazma ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşmuş olur
Bitkisel hücrelerde: Oluşmuş olan iki çekirdekli hücrenin ortasında bir orta lamel (ara lamel) oluşur ve hücre duvarına kadar ulaşır Dolayısıyla birbirine bitişik iki hücre oluşur

Mayoz bölünme sonucunda n kromozomlu 4 hücre (gamet)oluşur