Tüketici Hakları

• TÜKETİCİ HAKLARI

Konuya girmeden önce tüketicinin tanımını yapmak gerekir Tüketici nedir? Tüketici
mal ve hizmeti alıp kullanan kişidir Tüketici aldığı mal ve hizmetin kötü ürün olması durumunda tüketici hakları araya girer Yani tüketicinin hakları tüketicinin kaklarını istismar edilmesi durumunda ortaya çıkar Örneğin, bir ayakkabı aldık bu durumda para karşılığında mal almış bulunmaktayız Yani tüketici konumundayız Eğer aldığımız mal ayıplı ve kusurlu ise o zaman tüketici olarak ortaya haklarımız girer

• Tüketici Hakları Tarihçesi

Batılı kaynaklar tarafından 1800 yıllarda ABD’de başladığı kabul edilen bir görüşe göre
ilk kez 1502 Bursa kanunnamesi ile Osman coğrafyasında kendini gösteren tüketici hareketinin günümüzdeki en son ifadesi 1985 tarihli Birleşmiş Milletler evrensel tüketici hakları bildirgesidir
Tüketiciyi korumaya yönelik ilk yasal düzenlenme İngiltere’de 1972 tarihli gıda ve ilaçları
karşılaştırılması kanunundur Daha sonra bunu takip eden ABD’deki yasalardır
Bizim kültürümüzde ise tüketici her zaman gözetilmiştir Bunun en güzel örneği ahilik
teşkilatıdır Ahilik teşkilatı esnafların tüketici koruyup korumadığı konusunda denetlemektedir Bunun en güzel örneği dilimize giren “pabucu dama atılmaktır” Bu sözün dilimize girmesinin nedeni yapılan bir denetleme esnasında Bağdat’taki bir esnafın iyi mal satmadığı tespit edilmiş ve ceza olarak pabucu bir haftalığına dükkanın damına atılmış Bunu gören halk ise kimin iyi mal satıp satmadığını anlarmış Bizim kültürümüzde müşteri velinimet olarak görülmüş hakları daima gözetilmiştir Daha sonra bu güzel adet kalkmış ve müşteri istismar edilmeye başlamış ve müşterinin aldatılması yoluna gidilmiştir Dinimiz ise müşterinin korunmasına yönelik emirler vermektedir Alışverişlerinizde dosdoğru olun tartıda hile yapmayın gibi emirlerle tüketicinin korunmasına çalışmıştır
Türkiye’de ise tüketicinin korunmasına yönelik çalışmalar gönüllü kuruluşlar aracılığıyla yapılmıştır Bunların başında tüketici koruma dernekleri gelir Bu konudaki yasal düzenleme ise tüketicinin korunması konusundaki kanundur Bu kanun 23021995 tarih 4077 sayılı kanun ile kabul edilmiştir 2003 yılında yapılan tüketici sürecinin tüm süreçlerinde tüketiciler örgütler aracılığıyla hazır bulundular ve katkı sağladılar

• Tüketici Hakları Kavramı

Tüketici hakları tüketicinin alışverişle ortaya çıkan haklarıdır Tüketici hakları malın
kalitesinde söz verilen süreye kadar dayanıp dayanmamasından tüketicinin isteğinin karşılayıp karşılamaması durumunda ortaya çıkar Eğer tüketici aldığı mal ayıplı ve kusurlu ise tüketici mal aldığı yere gidip satıcıdan:
ØAldığı malı geri vererek parayı alabilir
ØAldığı malı yenisi ile değiştirmesini isteyebilir
ØMaldaki ayıbın giderilmesini isteyebilir
ØAyıp oranında maldan indirim yapılmasını isteyebilir
Tüketici yukarıdaki haklardan herhangi birsini isteyebilir Tüketici bu haklarını malın
teslim tarihinden itibaren 15 gün içerisinde ya da maldaki ayıp gizli ise iki yıl içersinde yukarıdaki haklarını talep edebilir Tüketici hakları bunlarla sınırlı kalmayıp taksitli satışlarda ve kapıdan satışlarda garanti belgesi satışlarda hakları vardır
Taksit sayışlarda ne gibi haklar vardır?
Öncelikle tüketiciye yapılan sözleşmenin örneği verilmelidir Malı satış fiyatı toplam borç miktarı ödeme tarihleri gibi bilgilerin verilmesi gerekir Tüketici borçlarını vadesinden önce ödediği takdirde faiz miktarından indirim yapılması zorunludur
Kapıdan satışlardaki haklar nelerdir?
Kapıdan satış yapılması halinde satıcının tüketiciye cayma bildirim belgesi vermelidir Bu belge 7 gün içinde hiçbir gerekçe göstermeden malı geri verebileceği ve parasını geri alabileceğine dair taahhüt hükmündedir
Garantili satışlardaki haklar nelerdir?
Satıcı garanti belgesini doldurup tüketiciye vermelidir Bir arza çıkmışsa tamiri mümkün değilse mal değiştirilir Garanti süresi en az bir yıl olmalıdır
Yukarıdaki haklar yerine getirilmezse tüketicinin yapması gerekenler?
Bu isteklerin yerine getirilmesi için tüketici sorunları hakem heyetine gidilebilir Bu heyetler her valilik ve kaymakamlık bünyesinde kurulmuştur Sadece bir dilekçe ile ya da aldığı malın faturası ile başvurulabilir Başvuruda hiçbir masraf alınmamaktadır Bu heyetin verdiği karar bağlayıcı olmaz ise ya da tüketici karartı beğenmez ise tüketici mahkemelerine dava açabilir Bulunduğu yerin asliye hukuk mahkemesine dava açabilir Davada hiçbir harç alınmamaktadır Davayı açmak için dava dilekçesi ve malla ilgili fiş ve fatura veya garanti belgesi eklenerek başvurabiliriz

• Evrensel Tüketici Hakları

Tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını korumak aydınlatmak zararlarını
temin etmek çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemler almak ve tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konudaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlemeleri teşvik etmek amacıyla çıkarılan 4077 sayılı tüketicinin korunması hakkındaki kanun 08031995 tarihi ve 22221 sayılı resmi gazetede yayınlanmış ve bu kanun ile uluslar arası tüketici birlikleri örgütü tarafından ilan edilen 8 hak Türk tüketicisine de tanınmış oldu

• Temel İhtiyaçların Karşılanması Hakkı

İnsanın insan olmaktan doğan ve hayatını devam ettirebilmesi için gereken asgari ihtiyaçlarını karşılayabileceğini belirten bu hak tüketicinin en temel hakkıdır İnsan temel haklarını şöyle sıralayabiliriz
ØFizyolojik ihtiyaçlar (açlık susuzluk)
ØGüvenlik ihtiyaçları (güven duyguları)
ØSosyal ihtiyaçlar (ait olma sevilme)
ØBenlik ihtiyacı (saygınlık başarı)
ØKendini geliştirme ihtiyacı (ünlü bir bilim adamı olmak gibi)

• Güvenlik ve Güven Duyma Hakkı

Bu hak tüketiciye sunulan mal ve hizmetlerin tüketicinin hayatını ve sağlığını normal
şartlar altında tehlike düşürmeyecek derecede güvenilir ve kaliteli olmasını ifade eder

• Bilgi Edinme Hakkı

Bu hak tüketicinin satın alacağı mal ve hizmetin ne olduğunu ne işe yaradığını ne kadar
dayanacağını herhangi bir aldatmaya fırsat verilmeksizin açık bir şekilde bilmesidir Tüketiciye verilen bilgilendirme hizmeti piyasadaki diğer mallarla mukayese etmesini sağlar

• Seçme Hakkı

Tüketicinin alacağı mal ve hizmeti seçme hakkını ifade eder Bu sebeple tüketiciye
alternatif mal ve hizmetler sunulmalıdır Tüketicinin temel hakları arasında yer alan seçme hakkı kapsamında rekabetçi fiyatlar ve karşılaştırabileceği diğer mal ve hizmetler tüketiciye sunulmalıdır

• Sesini Duyurma Hakkı

Tüketicinin kendisi hakkında alınan kararlara tüketici örgütler aracılığıyla doğrudan ya da
dolaylı bir biçimde katlamalarıdır Örgütlü bir tüketici grubunun sesini ilgili mercilere duyurmada şansı oldukça fazladır

• Tazmin Edilme Hakkı

Tazmin edilme hakkı ayıplı bir mal satın alan ya da kendisine noksan bir hizmet sunulan
tüketicinin bu mal ya da hizmet dolayısıyla uğradığı zararı giderilmesi ve genel anlamda haklarının korunması amacıyla gerekli yasal tedbirlerin alınması ve etkin bir şekilde uygulanmasıdır Eğer tüketicinin aldığı mal kusurlu ise bazı yasal hakları vardır bunlar gerçekleşmez ise tüketici hakem heyeti ya da tüketici mahkemelerine gidilebilir Bu mahkemeler tüketici haklarını korumaya yöneliktir

• Eğitilme Hakkı

Tüketicinin eğitimi bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme ihtiyaçlarını karşılamak
ve Pazar etkilenme gücünü arttırmayı hedef alan eğitim ve bilgilendirme yatırımı olarak tanımlanabilir Eğitim programlarını temel amacı tüketiciye ihtiyaç duyduğu bilgileri nerede ve nasıl bulacağını bilgiyi nasıl değerlendireceğini ve kullanabileceğini öğretmektir

• Sağlıklı Bir Çevreye Sahip Olma Hakkı

Yaşama hakkının temel şartlarından birini oluşturan ve vazgeçilmez nitelikte olan temel
tüketici haklarından birisi de sağlıklı bir çevrede yaşamaktır Ülkemizde de çevreyle ilgili gelişmeler uluslar arası gelişmeler ile paralel bir seyir takip etmiştir 1982 anayasasının 56 maddesinde ve 4077 sayılı tüketicinin korunması hakkındaki kanunun 18 ve 19 maddelerinde de tüketicinin çevre sağlığı açısından korunması hükümlerine yer verilmiştirbunlar ek olarak tüketicinin şikayeti hakkında söz edebiliriz Tüketicinin şikayet hakkı herhangi bir olumsuzlukla karşılandığında olumsuzluğu giderilmesi için ilgili kurumlara ya da yetkili makamlara müracaat etme hakkını içermektedir

• Tüketiciyi Koruyan Örgütler ve İşlevleri

Adından da anlaşılabileceği gibi tüketiciyi anlaşılacağı gibi tüketiciyi koruyan örgütlere
tüketici örgütleri denir Bunların gayesi tüketiciyi üreticilere karşı korumak ve haklarını tanzim edilmesini sağlamak bunların başlıca görevleridir 4077 sayılı kanuna göre tüketici örgütleri üçe ayrılmıştır
1Tüketici Konseyi
Tüketicinin sorunlarının ihtiyaçlarını ve çıkarlarının korunmasını sağlamak sorunların
tüketici lehine çözümlenmesi için çaba harcayan kurumlardır
2Tüketici sorunları Hakem Heyeti
İli ve ilçe merkezlerinde tüketiciler ile satıcılar arasında çıkan uyumsuzlukları çözmek
için kurulmuştur
3Tüketici Mahkemeleri
Tüketici ile üretici arasındaki uyuşmazlıkları çökurumlardır
4Tüketici sorunları Hakem Heyeti
İli ve ilçe merkezlerinde tüketiciler ile satıcılar arasında çıkan uyumsuzlukları çözmek için kurulmuştur
5Tüketici Mahkemeleri
Tüketici ile üretici arasındaki uyuşmazlıkları çözen mahkemelerdir
·Tüketicinin Korunmasında Basın ve Yayının Önemi
Tüketicinin haklarını canlı ve önemli yer tutan diğer bir öğe ise basın ve yayındır
Basın ve yayın tüketiciyi malların gerçek fiyatları ile ilgili bilgi verir ve onun fazla para ödenmesini önler Reklamlar aracılığıyla alışverişe çıkan haklarını izleyiciye aktarır Bunun en güzel örneğini TRT 3’deki reklamlarda görmekteyiz Burada Erman ERMANTOROĞLU tüketici haklarını söylemektedir Tüketiciyi korumanın silahla ve diğer yollarla değil yasayla olacağını anlatmaktadır Bunun yanında gazeteler de tüketicileri aydınlatmak ve sorunlarına çözüm bulmak amacıyla tüketici köşeleri oluşturulmakta ve tüketiciler bilinçlendirilmektedir Bunun yanı sıra basın ve yayında tüketiciyi yanıltıcı reklamlarda görmek mümkündür Buna karşı ise tüketiciler RTÜK e şikayet edebilirler