![]() |
Bütçe Çeşitleri |
![]() |
![]() |
#1 |
yesimciwciw
|
![]() Bütçe Çeşitleri1) TÜRK BÜTÇE SİSTEMİ 1 ![]() ![]() A-BÜTÇE KAVRAMI ‘Bütçe’ kelimesi, Latince kökenlidir ve ‘çanta’ veya ‘torba’ anlamına gelen ‘bulga’ kelimesinden türemiştir ![]() ![]() ![]() ![]() İngiltere’de bütçe görüşmelerinin başlayacağı gün, Maliye Bakanı, içinde devletin yıllık gelir ve giderlerinin yazılı olduğu belgelerin bulunduğu çanta ile parlamentoya gelirdi ve bu belgelerin parlamento üyelerine sunulmak üzere çantanın açılmasına, ‘opening the budget’ denirdi ![]() ![]() Bugün dahi İngiltere’de Maliye Bakanı’nın bütçeyi parlamentoya sunuş konuşması, eskiden beri olduğu gibi, yine ‘opening the budget’ olarak ifade edilmektedir ![]() ![]() 1 ![]() ![]() ![]() Halen yürürlükte bulunan ‘1927 tarihli ve 1050 sayılı Genel Muhasebe Kanunu’nun bazı maddelerinde yine muvazene-i umumiye tabiri yer almaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() B-BÜTÇENİN TANIMI Bütçe kavramını, önce genel olarak, daha sonra ekonomik ve hukuki açılardan aşağıdaki gibi tanımlamak mümkündür ![]() Genel olarak bütçe, devletin gelir ve giderlerini gösteren bir belgedir ![]() ![]() ![]() ![]() Bütçenin hazırlanması, uygulanması ve sonuçlandırılmasına ilişkin esasları düzenleyen 1050 sayılı Genel Muhasebe Kanunu’nun 6 ![]() ![]() Bütçenin en önemli özelliği, devletin gelecek bir yıl içinde yapacağı giderleri ile bu giderleri karşılayacak gelir tahminlerini göstermesidir ![]() ![]() ![]() Bütçenin bir başka önemli özelliği ise yürütme organına, devlet adına harcama yapma ve kamu gelirlerini toplama yetkisini vermesidir ![]() ![]() Yürütme organı, bütçe kanunundan doğan yetki çevresinde devleti, kamu gelirleri bakımından alacaklı, kamu giderleri bakımından ise borçlu duruma sokabilmektedir ![]() Bütçenin bazı temel özellikleri dikkate alındığında, bu özellikleri ifade eden kavramların başındaki harfe izafeten ‘bütçenin 4-T prensibi’nden söz edilir ![]() ![]() Buna göre, bütçe gelecek bir döneme ilişkin, devletin gelir gider tahminlerini gösterir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() C-BÜTÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ VE BÜTÇE HAKKI Devletin, varlığını ve görevlerini sürdürebilmesi mali araçlarla mümkün olmaktadır ![]() ![]() Kamu gelirlerinin devlet hazinesinde toplanması ve buradan kamu hizmetleri için harcanması, devletin ülke ve toplum üzerindeki egemenlik hakkının doğal bir sonucudur ![]() Bütçe, devletin gelecek belirli bir dönemde yapacağı harcamalar ile bu harcamalar için sağlanacak finansman kaynaklarını gösteren önemli bir mali araçtır ![]() ![]() Öte yandan, bütçenin gelişimi devletin yönetim şeklindeki değişikliklerden de etkilenmiştir ![]() ![]() ![]() Halkın vergi yükünün artırılmasına karşı gösterdiği tepki sonucu İngiltere’de 1215 yılında Kral John’a kabul ettirilen Magna Carda (Büyük ferman ) ile vergi toplamak parlamentonun iznine bağlandı ![]() Daha sonra, 1688 yılında gerçekleştirilen ihtilali müteakip kabul edilen Bill of Rights (Haklar Kanunu ) ile vergi ve benzeri gelirlerin ancak parlamentonun onayı ile toplanabileceği prensibi tekrarlanmış ve önceden sadece kamu giderleri için kabul edilmiş olan bu ilke genişletilerek, kamu giderlerini de kapsamına almıştır ![]() Bu suretle devletin gelir ve giderlerinin idaresi, o devletin halk temsilcilerinden oluşan parlamentosuna, yani yasama organına verilmiş oldu ![]() ![]() Bütçe hakkı, vergi ve benzeri gelirlerle kamu harcamalarının çeşit ve miktarını belirleme ve onaylama hakkıdır ![]() ![]() Tarihi gelişim sürecinde bütçe hakkının gelişmesinin, başlıca üç aşamada tamamlandığını söylemek mümkündür ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() İkinci aşama giderlerin parlamento tarafından tasdikidir ![]() ![]() ![]() Gelir ve giderlerin parlamento tarafından onaylanması suretiyle milletin rızasına dayandırılması hakkının elde edilmesinden sonraki aşama, gelir ve gider dengesinin belirli bir süre için geçerli olmasıdır ![]() ![]() ![]() ![]() 2-BÜTÇENİN FONKSİYONLARI Devlet, toplumun ortak ihtiyaçlarını gidermek ve diğer kamu hizmetlerini görmek için yapacağı harcamaları ve bu harcamaların nasıl finanse edileceğini bütçe ile tespit eder ![]() ![]() Bütçenin toplum hayatının çeşitli yönlerini ilgilendiren değişik fonksiyonları vardır ![]() ![]() A-BÜTÇENİN İKTİSATİ FONKSİYONU Bütçenin İktisadi fonksiyonu; devletin, temel iktisadi hedeflere ulaşmak için bütçeyi etkili bit araç olarak kullanmasını ifade eder ![]() Büyüme, tam istihdam ve fiyat istikrarı ile gelir dağılımında adaletin sağlanması gibi temel iktisadi hedeflere ulaşılmasında devletin kullandığı araçların başında kuşkusuz bütçe politikaları gelir ![]() ![]() Devlet, hazırladığı bütçe ile milli gelirin önemli bir kısmını vergi ve benzeri yollardan toplayarak, bunları kamu harcaması yoluyla tekrar ekonomiye aktarır ![]() ![]() Devlet başka toplumsal ve yarı toplumsal mal ve hizmetlerin üretimi için gerekli olan kaynakların temini olmak üzere, piyasa ekonomisinin çeşitli nedenlerle yetersiz kaldığı alanlara gerekli olan kaynakları, bütçe vasıtasıyla tahsis eder ![]() ![]() Öte yandan devlet, piyasa ekonomisi çerçevesinde gerçekleşen gelir dağılımına bütçe politikası ile müdahalede bulunabilir ![]() ![]() Ayrıca, piyasada tam istihdam ve fiyat istikrarının sağlanması için yine bütçe imkanlarından yararlanmak mümkündür ![]() ![]() ![]() B-BÜTÇENİN HUKUKİ FONKSİYONU Bütçenin hukuki fonksiyonu, kamu harcamalarının yapılması ve kamu gelirlerinin toplanması kurallarını belirleyen bir kanun oluşturur ![]() Bütçe ile yasama organı yürütme organına gelecek bir dönem için kamu gelirlerinin toplanması ve kamu harcamalarının yapılması yetkisini vermektedir ![]() ![]() ![]() ![]() Bütün bu işlemler, tamamen hukuki düzenlemeler çerçevesinde yapılmaktadır ![]() ![]() Bütçe, kamu idari birimlerin işlemlerini de düzenleyici bir fonksiyona sahiptir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() C-BÜTÇENİN SİYASİ FONKSİYONU Bütçenin siyasi fonksiyonu, ülkeyi yöneten siyasi iktidarların topluma yaptıkları vaatleri bütçe imkanları vasıtasıyla yerine getirebilmelerini ifade eder ![]() Kamu yönetiminin işleyişi bütçe ile mümkün olur ![]() ![]() ![]() Yasama organının bütçeyi görüşmesi sırasında, hükümet hazırlamış olduğu tasarıyı yasama organına karşı savunur ![]() ![]() Yasama organının bütçeyi görüşüp onaylama yetkisini elinde bulundurması aynı zamanda yürütme organını bütçe vasıtasıyla denetlemesi anlamına da gelir ![]() ![]() ![]() ![]() Yasama organının yürütme organı üzerindeki üstünlüğü bütçe vasıtasıyla bir kez daha ortaya çıkmış olmaktadır ![]() ![]() ![]() D-BÜTÇENİN DENETİM FONKSİYONU Bütçenin denetim fonksiyonu, kamu hizmeti veren kuruluşların, bütçe ile kendilerine verilen ödeneklerle hizmet amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirildiklerinin denetlenmesini ifade eder ![]() ![]() ![]() ![]() 3-BÜTÇE TEORİLERİ Bütçenin fonksiyonlarında zaman içinde meydana gelen gelişmelere paralel olarak, ülke ekonomisinde arzu edilen temel amaçlara ulaşmada devlet bütçesinin nasıl kullanılması gerektiği hususundaki görüşlerde de değişmeler olmuştur ![]() Bu şekilde ortaya çıkan başlıca bütçe teorileri aşağıdaki gibidir ![]() A-KLASİK BÜTÇE TEORİSİ Klasik iktisat teorisine dayanan klasik bütçe teorisi, dar hacimli bir devlet bütçesini savunmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() Klasik bütçe teorisine göre, kamu harcamalarının ve kamu gelirlerinin gösterildiği devlet bütçesi, her yıl mutlaka denk olmalıdır ![]() ![]() ![]() Klasik iktisatçılar, sadece bütçe açıklarına değil, bütçe fazlasına da karşıdırlar ![]() ![]() ![]() B-DEVRİ(KONJONKTÜREL)BÜTÇE TEORİSİ Devri bütçe teorisi, devlet bütçesinin, ekonomideki devri hareketlerdeki olumsuzlukları (konjonktürel dalgalanmaları ) en az seviyeye indirecek bir şekilde hazırlanmasını ifade eder ![]() ![]() ![]() Konjonktürel genişlememin en üst seviyesinde, milli gelir ve istihdam en üst noktaya ulaşır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Devri bütçe teorisi, 1929 Büyük İktisat Buhranından sonra ortaya çıkmıştır ![]() ![]() ![]() Devri bütçe teorisi, ekonominin refah döneminde, bütçe fazlası politikası izlemesini, buna karşılık durgunluk döneminde ise, açık bütçe politikası izlemesini öngörür ![]() ![]() ![]() C-TELAFİ EDİCİ BÜTÇE TEORİSİ Telafi edici bütçe teorisi, ekonomide özel kesim harcamalarının azalması sonucunda ortaya çıkan eksik istihdam durumunun giderilerek, ekonominin yeniden tam istihdamda dengeye kavuşması için, eksik olan özel kesim harcamalarının kamu harcamaları ile telafi edilmesidir ![]() Bu teori, ekonomide üretimin düşmesi, işsizliğin artması ve buna bağlı olarak da milli gelirin gerilemesi ile ortaya çıkan soruların çözülmesinin ancak kamu harcamalarının artırılması ile mümkün olacağı esasına dayanmaktadır ![]() Telafi edici bütçe teorisi, Keynes’in 1929 İktisat Buhranına İlişkin görüşlerinden hareketle ortaya atılmıştır ![]() ![]() Ekonomide eksik istihdamın söz konusu olduğu durumlarda, devletin kamu harcamalarını borçlanma ya da para basımı yoluyla finanse etmesi, enflasyona neden olmadan ekonominin tam istihdamda denge seviyesine ulaşmasını sağlar ![]() ![]() ![]() D) MİLLİ BÜTÇE Milli bütçe, bir ülkede, kamu ve özel sektörle birlikte tüm ekonomik birimlerin gelir ve gider tahminlerini gösteren bütçedir ![]() Milli bütçenin hazırlanmasındaki amaç, devletin uyguladığı ekonomi politikalarının etkilerini ölçmek, uygulanan politikalarda görülen sapmaları düzeltmek ve ortaya çıkan sonuçların değerlendirilmesine imkan sağlamaktır ![]() Milli bütçe, yıllık milli gelir hesaplarının sonuçlarını veren milli muhasebe kayıtlarını da yansıtır ![]() ![]() ![]() ![]() 4) BÜTÇE İLKELERİ Bütçe ilkeleri, bütçenin hazırlanması, görüşülüp onyalanması, uygulanmnası ve denetlenmesi ile ilgili olarak göz önünde bulundurulması gereken kuralları ifade eder ![]() ![]() Bilim adamları tarafından ortaya atılan bütçe ilkeleri, bütçenin hazırlık ve uygulama sürecinde uyulması gereken ideal esasları kapsamaktadır ![]() ![]() A) GENELLİK İLKESİ Bütçenin genellik ilkesi, devletin tüm gelir ve giderlerinin, olduğu gibi, yani gelir ve giderler birbirine mahsup edilmeksizin bütçede yer almasıdır ![]() Genellik ilkesini iki yönden ele almak mümkündür ![]() ![]() ![]()
__________________
|
![]() |
![]() |
![]() |
Cevap : Bütçe Çeşitleri |
![]() |
![]() |
#2 |
yesimciwciw
|
![]() Cevap : Bütçe Çeşitleri1) GAYRİSAFİ BÜTÇE USULÜ Gayrisafi bütçe usulü, kamu hizmeti sunan kamu kuruluşlarının hem gelirlerinin hem de giderlerinin olduğu gibi, yani birbirine mahsup edilmeden bütçede yer almasıdır ![]() Bütçede yer alacak gelir ve giderlerin iki tür gösteriliş biçimi vardır ![]() ![]() ![]() Geçmiş dönemlerde uygulanmış olan safi bütçe usulünün bir başka işleyiş tarsı da şu şekilde idi: Belirli bir yörede yapılacak giderler, aynı yöreden elde edilecek gelirlerden mahsup edilerek gelir fazlası ya da gider fazlası biçiminde devlet bütçesinde yer alırdı ![]() Gayrisafi bütçe usulünde ise, gelir ve giderler olduğu gibi eksiksiz olarak, yani birbirinden mahsup edilmeden bütçede gösterilir ![]() ![]() ![]() Safi bütçe usulünün en önemli sakıncası, gelir ve giderlerin gerçek miktarının bilinmesini önlemesidir ![]() ![]() ![]() Buna karşılık, gayrisafi usulde gelirler ve giderler, olduğu gibi bütçede gösterildiğinden, yani gelirin arkasına gider, giderin arkasına gelirin gizlenmesi söz konusu olmadığından, safi usulde sözü edilen denetim güçlüğü sakıncası ortadan kalkmaktadır ![]() Türk bütçe sisteminde de gayrisafi usul benimsenmiş bulunmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() 2) BELİRLİ GELİRLERİN BELİRLİ GİDERLERİ AYRILMAMASI (Adem-i tahsis=Tahsis yapılmaması) İLKESİ Genellik ilkesinin bir diğer anlamı ise, belirli kamu gelirlerinin belirli giderlere ayrılmamasıdır ![]() ![]() ![]() Kamu gelirlerinin tamamı, bütün kamu hizmetleri için kullanılır ![]() ![]() Ülkemizdeki bütçe uygulamalarında genel olarak bu ilke benimsenmiş olmakla birlikte bazı önemli istisnalara da rastlamak mümkündür ![]() ![]() B) BİRLİK İLKESİ Bütçede birlik ilkesi, devletin tüm gelir ve giderlerinin tek bir bütçede toplanmasını ifade eder ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bütçede birlik ilkesi, özellikle klasik görüşlerin hakim olduğu dönemlerde savunulmuştur ![]() ![]() ![]() Klasik görüşlerin hakim olduğu dönemlerde, bütçede birlik ilkesine uymak son derece koyadı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bugün katma bütçeler, özerk bütçeler, kamu iktisadi teşebbüslerine ait özel bütçeler, döner sermaye bütçeleri ile bütçe dışı hesap ve fonlar bütçede birlik ilkesinden önemli derecede sapmaları teşkil eden örneklerdir ![]() ![]() C) AÇIKLIK VE ALENİLİK İLKESİ Açıklık ilkesi, bütçede yer alan gelir ve gider tahminlerine ilişkin bilgilerin, gerek yasama organı üyeleri, gerekse bütçe hakkında kamuoyunda bilgi edinmek isteyen kişiler bakımındın açık ve anlaşılır şekilde düzenlenmesini ifade eder ![]() Aleniyet ilkesi ise, bütçenin içeriği ve bütçe görüşmeleri ile ilgili olarak kamuoyunun kitle iletişim vasıtıları ile bilgilendirilmesini ifade eder ![]() Sadece uzmanların ve uygulayıcıların değil, aynı zamanda toplum fertlerinin de giderlerin çeşitli kamu hizmetlerine ayrılan miktarları ile gelirlerin mahiyeti ve kaynakları hakkında doğru bir fikir edinebilmeleri açıklık ilkesine uyulması ile mümkün olur ![]() Yine bu ilkesinin gereği olarak, bütçenin hazırlık aşamasından başlanarak, uygulanması ve sonuçlarının alınmasına kadar yapılan tüm işlemlerle ilgili bilgi ve belgelere hakkında halkın bilgi sahibi olması maksadıyla gerekli düzenlemeler yapılır ![]() ![]() Ülkemizde, her yıl bütçenin görüşülüp onaylanma süreci basın yayın organları yanında radyo ve televizyon aracılığı ile de arıntılı olarak kamuoyuna yansıtılmaktadır ![]() ![]() ![]() Öte yandan bütçenin uygulunması ve sonuçlandırılması işlemleri de kamuoyuna açık tutulur ![]() ![]() Açıklık ilkesinin önemli bir istisnası, “örtülü ödenek” uygulamasıdır ![]() ![]() ![]() D) DOĞRULUK İLKESİ Bütçenin doğruluk ilkesi, bütçede yer alan tüm bilgilerin gerçeği yansıtmasını ifade eder ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Zamanımızda bütçe hazırlıklarına, önce giderlerin tespiti ile başlanmakta, daha sonra gelirler tahmin edilmektedir ![]() ![]() ![]() Bütçenin denklik ilkesi, doğruluk ilkesine uymakla gerçekleştirilir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() E) ÖNCEDEN İZİN İLKESİ Önceden izin ilkesi, devlet bütçesinin yasamna organının onayı olmaksızın yürürlüğe giremeyeceğini ifade eder ![]() ![]() ![]() Gerek anayasa, gerekse bütçenin hazırlık ve uygulanmasına ilişkin çeşitli hükümleri içeren genel muhasebe kanunu, bütçenin uygulamaya konulmadan önce yasama organınca onaylanması sureti ile gelirlerin tahsiline ve giderlerin ödenmesine imkan tanımaktadır ![]() Yasama organının onayından geçtikten sonra mali yılmasışnad itibaren yürürlüğe konulan bütçede mali yıl içinde yapılması gereken değişiklikler için yine bu ilkeye uyulması gerekir ![]() ![]() F) GİDERLERDE TAHSİS (Ayırma) İLKESİ Giderlerde tahsis yada ödenek ayırma ilkesi, çeşitli kamu hizmetlerine bütçe ile verilen parasal sınırın üzerinde bir harcama yapılamayacağını ifade eder ![]() Herhangi bir kamu kuruluşuna tahsis edilen ödenek, bu kuruluş tarafından istenilen şekilde kullanılamaz ![]() ![]() ![]() 1) Nitelik yönünden ayırım Nitelik yönünden ayırım, ödeneklerin bütç ekanunu ile ayrıldığı amaç doğrultusunda kullanılmasını ifade eder ![]() ![]() 2) Nicelik yönünden ayırım Nicelik yönünden ayırım ise, bütçede yer alan ödenek miktarının üzerinde harcama yapılamayacağını ifade eder ![]() 3) Zaman yönünden ayırım Zaman yönünden ayırım ilkesi, bütçe kanunu ile verilen ödeneklerin, kullanım süresinin bütçe kanununun süresiyle sınırlı olmasını ifade eder ![]() ![]() ![]() ![]() Bütün bunlardan anlaşıldığına göre, giderlerde tahsis ilkesi gereğince, bütçe ile verilen ödeneklerin, yasama organının öngördüğü miktar, yer ve zamanla sınırlı olarak kullanılması gerekmektedir ![]() G) YILLIK OLMA İLKESİ Bütçenin yıllık olması, bütçenin uygulama süresinin bir yıl olmasını ifayder eder ![]() Bütçe kanunu ile yasama organı tarafından yürütme organına verilen izin ve yetkinin süresi genellikle bir yıldır ![]() ![]() H) DENKLİK İLKESİ Denklik ilkesi, bütçede yer alan gelir ve gider rakamlarının birbirne eşit olmasını ifade eder ![]() ![]() ![]() Bütçenin denklik ilkesi, doğruluk ilkesi ile yakından ilgilidir ![]() ![]() ![]() Hükümetler, hazırladıkları bütçe tasarılarını genellikle denk olarak yasamna organının onayına sunarlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 4) BÜTÇE SİSTEMLERİ Bütçe, kamu yönetiminde, belirlenen hedeflere ulaşmak için kullanılan araçların en etkilisidir ![]() ![]() ![]() Kamu yönetimindeki gelişmelere paralel olarak bütçe sistemlerinde de önemli gelişmeler olduğunu görüyoruz ![]() ![]() ![]() A) GELENEKSEL BÜTÇE SİSTEMİ Bütçe sisteminin ilk şekli geleneksel ya da klasik bütçe sistemi olarak nitelendirilmekteydir ![]() ![]() ![]() ![]() Geleneksel bütçe sisteminden beklenen görev, kamu harcamalarının yasama organınca onaylandığı biçimde gercekleştirilmesini sağlamaktır ![]() ![]() ![]() ![]() B) MODERN BÜTÇE SİSTEMİ Devletin ekonomik hayatta üstlendiği fonksiyonların gederek artmasına paralel olarak ekonomik politikaların en etkili araçlarından biri olan bütçe sisteminde de büyük gelişmeler olmuştur ![]() İlk olarak birinci dinya savaşının arkasından 1929 büyük iktisat buhranı ve nihayet ikinci dünya savaşının ortaya çıkardığı şartlar, devletin iktisadi hayat içerisinde daha etkin görev olmasına neden olmuştur ![]() ![]() Kamu harcamalarının giderek artması, yapılan harcamaların etkinlik ve verimlilik yönünden de ele alınması hususunu gündeme getirmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() 1) Performans bütçe sistemi Performans bütçe sistemine, “iş bütçesi” ya da “başarı bütçesi” de denir ![]() sistemi, 1912 yılında ABD de kamu harcamalarında verimliliğin artırılması amacıyla geliştirilmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() 2) Program bütçe sistemi Program bütçe sistemi, ilk olarak 1963 yılında ABD de uygulanmıştır ![]() sistemi, performans bütçe sisteminin gelişmiş bir şeklidir ![]() Program bütçe sistemi, çeşitli fonksiyonlara ayrılan kamu hizmetlerinin, bütçede öncelik sırasına göyre programlanması esasına dayanır ![]() ![]() Program bütçe, kamu yönetiminin belirlenen amaçlarına ulaşmak için mevcut kaynakların alternatif programlar arasında tahsisinde, yöneticiler tarafından rasyonel kararların alınmasına imkan sağlayan bir bütçe tekniğidir ![]()
__________________
|
![]() |
![]() |
Konu Araçları | Bu Konuda Ara |
Görünüm Modları |
|