Koyunlarda Banyo, Kırkım Ve Yapağı

KOYUNLARDA BANYO, KIRKIM VE YAPAĞI

Bütün çiftlik hayvanlarına olduğu gibi koyunlara da birçok parazit musallat olur Zarar verir Koyunları zararlılardan korumanın yollarından bazıları da banyo yaptırmak ve kırkımdır

Bu dersimizde banyo ve kırkım yöntemlerini, faydalarını göreceğiz

BANYO NEDİR? NEDEN GEREKLİDİR?

Koyunları parazitlerinden kolayca kurtarmanın yolu banyodur Koyunları dış parazitlere (kene, pire, bit vs) karşı koruyabilmek için belirli zamanlarda banyo gerekmektedir Banyo işletmeye yakın bir yerde yapılmalıdır Yetiştiricinin durumu uygunsa banyoluklar yüzlek (sığ) ve derin banyoluklar diye ikiye ayrılmalıdır

Yüzlek banyoluklar ayak ve tırnaklarda görülen hastalık ve parazitlere karşı kullanılır Yapımı çok kolay ve pratiktir Taşınabilir yapılması daha uygundur Küçük işletmelerde su olukları yüzlek banyo olarak kullanılır Yüzlek banyonun 15 cm derinlik ve 50 cm genişlikte yapılması gereklidir

Derin banyoluklar , uzunluğu 5 metre, eni 80 cm, derinliği 1-1,5 metre olan çukurlardır Çimento ile sıvanarak su sızdırması önlenir Çıkış için bir yanı merdivenlidir Her iki tarafında koyunların toplanacağı bölmeler bulunur Banyolukların etrafında korkuluklar bulunur Banyonun tam orta kısmında bir bakıcının durabileceği genişlikte, yan korkuluk tahtalarında bir açıklık bırakılır

Banyoluklar su ile doldurulduktan sonra bir kovada eritilen paraziter ilaç, banyolukların içine bir yöne doğru dökülmek suretiyle yavaş yavaş güzelce karıştırılır


Resim 55: Banyo


Banyo yaptırılacak koyunların 12 saat öncesinden yemi kesilir Hayvanlar aç karnına banyoya sokulur Fakat 3 saat önce mutlaka su içirilmelidir Böylece hayvan banyonun ilaçlı suyunu içmez

Banyoluğun baş tarafına koyunlar toplanır Sonra teker teker banyoluğa bırakılır Bir baştan suya giren koyun, yüzerek öte baştan çıkar Orta yerde hayvanın başı bir çatal değnek ile suya bastırılır Böylece hayvanın başı dahil her yeri ilaçlı suyla ıslanmış olur Banyodan çıkan koyunların suyu ayrı bir bölmede süzüldükten sonra, ağıla alınırlar İyice kuruduktan sonra da meraya çıkarılabilir Banyo sonunda hayvanlar parazitten temizlendikleri gibi , yapağıları da her türlü pislikten arınmış olurlar

Çoban köpekleri de mutlaka aynı banyoda banyo yaptırılmalıdır
Yılda, biri ilkbaharda ve biri de sonbaharda olmak üzere 2 defa banyo yaptırmak gerekir

KIRKIM NEDİR? NE AMAÇLA VE NASIL YAPILIR?

Kırkımdan amaç bol verim alarak ve temiz ürün sağla***** daha karlı koyunculuk yapmaktır
Bu amaca varmak için; hayvanın tutulmasından, yapağının sarılmasına kadar tecrübe ve bilgi isteyen kırkım, bu işi bilen kişiler tarafından yapılmalıdır
Şimdi kırkımın ne olduğunu, nasıl yapıldığını dikkatle izleyerek öğrenelim

Kırkım ; koyun üzerinden yapağıyı makas , kırklık veya makine ile kesme işlemine verilen addır

Yapağı ; koyunlardan gömlek halinde çıkarılan kirli kıl örtüsüne denmektedir Bir koyundan alınan yapağının tümüne gömlek veya tulum denmektedir

Yün ; yapağının yıkanmış temizlenmiş haline verilen isimdir Tops ise yıkanmış yünden taranarak iplik yapılmak üzere kalın halat şeklinde hazırlanmış ve yumak haline getirilmiş ipliklerdir

İster yün olsun, ister yapağı olsun, iyi bir kırkım ister İyi bir kırkım yapmak için şunlara dikkat edilmelidir:

• Kırkım zamanını iyi seçmelidir

• Kırkım hazırlığı yapılmış olmalıdır
• Kırkım titizlikle ve dikkatli yapılmalıdır,
• Kırkımdan elde edilen gömlekler iyi muhafaza edilmelidir

KIRKIM ZAMANI

Kırkım, Türkiye'de iklime bağlı olarak farklı aylarda veya mevsimlerde yapılır Kırkım zamanı, öncelikle iklim koşulları, yetiştirme işleri ve koyunun yetiştirme yönüne bağlıdır Yapağı gömleğindeki yağı salgılanmadan (koyun terlemeden) , kolay kırkım yapılamaz Makas veya makine koyun üzerinde zor hareket eder Onun için belirli bir sıcaklık olmadan ve koyunlar terlemeden kırkım yapılamaz

Hava devamlı yağmurlu ve soğuk veya çok sıcak olduğu gün ve aylarda kırkım yapılmaz Özellikle doğum, emiştirme ve sağım zamanında da sağmal koyun kırkımı yapılmaz Bunlardan başka kırkım için kırkımcıların kolay bulunabileceği mevsimi gözlemek gerekir Türkiye'de kırkım genelde Nisan - Haziran ayları arasında yapılmaktadır Anadolu'nun bazı bölgelerinde, bazı ırklarda Eylül ayında olmak üzere 2 kırkım da yapılmaktadır

KIRKIM HAZIRLIKLARI

Kırkım makas ile yapılacaksa ağızları iyice bilenmelidir Kırkım eğer elektrikli makine ile yapılacaksa, kırkımdan önce makine parçalanır Bıçakları bilenir, makine parçaları deterjanlı su ile temizlenir ve sonra yağlanmaları yapılır Esasen bu işlemler her sene kırkım öncesi ve sonrası yapılmalıdır


Resim 56: Kırkım titizlikle ve dikkatle yapılmalıdır



Kırkım yeri beton veya sert toprak olabilir Toprak zemin üzerinde kırkım yapılmaz Bunun üzerine büyükçe bir branda serilip , yapağının temiz elde edilmesi sağlanmalıdır Mümkün olduğu takdirde duvar dibinde ağaçtan (tahta döşemeli) bir kırkım yeri hazırlanmalıdır

Kırkılacak koyunlar bir gün öncesinden aç bırakılmalı ve kırkım sırasında hayvanların ani hareketlerinden kaçınılarak bağırsak düğümlenmesi gibi durumlara karşı hassas davranılmalıdır

Kırkıma, önce koçlardan başlanır Koçu sıra ile kısırlar, erkek ve dişi toklular ve sağmal koyunlar izler Kırkıma başlamadan önce, kırkım yerine getirilen koyunların kuyruk etrafındaki kirli ve gübreli yapağıları (çakıldak) yardımcı çoban tarafından kırkılması gerekir Bunun için kırkımdan 5-10 dakika evvel 8-10 koyun tutulup, usulüne uygun olarak yere yatırılır Yere yatan koyunların çaprazlamasına ayakları bağlanıp çakıldakları kesilir Bu işlemler yapılırken koyunların kırkım öncesi terletilmesi yapılarak makinanın koyun derisi üzerinde daha rahat ve hızlı çalışması sağlanır Aksi taktirde makine, toz ile sertleşmiş gömlekte kolay yürümez ve hayvanın derisi kesilir

Sürü içindeki koyun, asla yapağısından tutulmamalıdır Genel olarak arka ayaklarından, boynundan, baş ve böğründen baston yardımı ile tutularak omuzları üzerine, yere yatırılmalıdır


KIRKIM YÖNTEMLERİ :

Makasla kırkım :
Koyunlar yatırılır ve ayakları çapraz olarak bağlanır Ortalama olarak usta bir kırkıcı, günde 60 koyunu kırkabilir Makas ile kırkımda yapağı parçalar halinde makasın iki bıçağı arasına sıkıştırılarak kesilir

Makasla kırkıma genel olarak sırttan (kaburga) başlanır, önce bir taraf daha sonra öbür taraf kırkılır

Makas ile kırkılan koyunun vücudu düzgün değildir Yapağının bir miktarı koyun üzerinde kalır Bu yöntemde koyun derisi, makine ile kırkıma oranla daha fazla kesilmektedir

Makine ile kırkım:
Diğer bir kırkım yöntemi de Makinayla yapılan kırkımdır Kırkımın makinayla yapılması daha yararlıdır Bakınız makinayla yapılan kırkım ne gibi yararlar sağlamaktadır

• Makina ile, yapağı deriye yakın yerden kesilir, dolayısıyla yapağı verimi artar
• Kırkım daha çabuk biter
• Kırkım düzgün olur
• Deri yaralanması pek az olur

Resim 57: Makinalı kırkım

Makina ile kırkım da kullanılan kırkım makinaları, berber saç kesme makinalarının büyük tipleridir Bu yöntemle kırkımda yapağıya zarar vermeden kolay kırkım için, koyunu nasıl tutmak gerektiğini, makine kullanma tekniğini bilmek gerekir Bu yöntemde önce koyun kıç üstü oturtularak göğüs bölgesinden kırkıma başlanır Sonra karın altı ve etrafı açılır Ardından ön ve arka bacaklar kırkılıp, en son sırt ve boyun kırkılarak kırkım tamamlanır Kırkılan koyunlar gölge bir yerde dinlendirilir

Kırkım hayvanın yapağısı kuru iken yapılmalıdır Banyodan sonra ıslak veya nemli iken yapağı kırkılmaz Kırkılırsa , nemli gömlek çok çabuk bozulabilir Kırkım sırasında deri ve meme uçlarında kesikler olmamalıdır Kesik yerlere hemen tentürdiyot sürülmelidir

Kırkım süresince makine tarağında toplanan yağlı ve toz karışımının temizlenmesi için 40 o C sodalı su kullanılmalıdır

KIRKILAN YAPAĞILAR NASIL MUHAFAZA EDİLİR?

Kırkılan yapağı gömleği bir iki defa silkelenip kaba kirleri döküldükten sonra temiz bir yere serilerek havalandırılır Serilme işleminin tel kafesler üzerinde olması daha uygundur Eğer nemi varsa iyice kuruyuncaya kadar serili bırakılır

Havalandırılan gömleğin etek ve bacak kısmındaki çakıldaklar da alındıktan sonra, gömleğin sağ ve sol yanları ortada birleşecek şekilde katlanır Bundan sonra arkadan başlamak suretiyle öne doğru kıvrılır Böylece, omuz bölgesi görünen dış kısımda olur Sarılan gömlekler fazla sıkılmadan çapraz olarak bağlanır Bağlanan gömlekler renklerine göre ve koç, koyun, toklu, kuzu gibi cinslerine göre ayrılır Her biri temiz ve rengi çıkmayan çuvallara konur



Resim 58: Kırkılmış yapağılar

Çuvallar fazla bastırılmamalıdır Böylece hava alması sağlanır Yerden 10-15 cm yükseklikteki tahta ızgaralar üzerine istif edilir Çuvallar üst üste fazla yığılmamalı ve üzerleri bastırılmamalıdır

İstif yerleri kuru, temiz, aydınlık ve havadar olmalıdır Küf ve güvelere karşı önlem alınmalıdır Farelere karşı da mücadele edilmelidir