Adıyaman Ve İlçeleri

Genel Bilgiler

Adıyaman İli Türkiye'nin Güneydoğuanadolu Bölgesinin batı ucunda Orta Fırat bölümü içinde yer alır Toroslar'ın güneydoğu uzantıları üstünde yer alan Adıyaman ilinin Kuzeyinde Malatya ili (Pütürge, Yeşilyurt ve Doğanşehir ilçesi), Batıda Kahramanmaraş ili (Merkez ile Pazarcık ilçesi), Güneybatıda Gaziantep (Araban ilçesi), Güneydoğuda Şanlıurfa ili (Siverek, Hilvan, Bozova ve Halfeti ilçeleri), Doğuda ise Diyarbakır ili (çermik ile çüngüş ilçesi) bulunmaktadır
Merkez ilçe dahil 9 ilçesi ile 406 köyü vardır İlçeleri Merkez, Besni, çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Samsat, Sincik ve Tut ilçeleridir Adıyaman ili 370 25' ile 380 11' kuzey enlemi, 370 ve 390 doğu boylamı arasında yer alır Adıyaman ilinin yüzölçümü 7 614 km2 , göller ile 7871 km2 olup, rakımı 669 m dir
Yüzölçümü : 7614 km2
Nüfus : 810260
Trafik Kodu : 02
İlçeler
Adıyaman Merkez :
Konum itibariyle de ilin merkezi bir yerinde yer almıştır Kuzeyinde çelikhan ilçesi ve Malatya ilinin Doğanşehir ilçesi, doğusunda Kahta ilçesi, güneydoğusunda Samsat ilçesi ve Atatürk Baraj gölü ile güneyinde Fırat nehri, Urfa ilinin Bozova ilçesi ve batısında da Besni İlçesi ile Tut İlçesi yer alır
Yüz ölçümü 1702 Km, yüksekliği ise 669 mdir
Adıyaman İli daha önceleri sadece kale ( Hısn-ı Mansur Kalesi ) etrafında iken bilhassa, il merkezi olduğu 1954 yılından itibaren süratle gelişmiştir
İlçe merkezinde doğu batı istikametinde çizilerek çizilecek bir çizgi ilçeyi yaklaşık olarak ikiye böler Bu çizginin kuzeyi dağlık, güneyi ise ovalıktır Ova, güneydeki Fırat nehri ve Atatürk Barajı göl kıyısına kadar devam eder Kentin birkaç kilometre kuzeyinden itibaren kuzeye doğru gittikçe yükselen dağlık alanlar başlar Güneydoğu torosların bir bölümü olan bu dağlar doğu batı istikametinde uzanır Yüz ölçümünün üçte birinden fazlasını oluşturan kuzeyindeki dağlık alanlarda yayla iklimi hüküm sürer
Besni
Mö5000 yılına uzanan tarihi ile Güney Doğu Anadolunun eski yerleşim merkezlerinden birisi olarak dikkati çeken Besni, aynı zamanda da çok hareketli sanayi ve eski ticaret kenti oluşu ile tanınır Bunda Halep Ticaret Yolu üzerinde oluşu kadar, savunmaya son derece elverişli yapısı ve muntazam bir kaleye sahip oluşunun büyük bir payı vardır Sulak ve ormanlık arazi varlığı ile çekiciliğini her dönemde canlı tutmuştur Bu yüzden Cennete Eş manasına gelen Bethesna, Bihicti, Bisni gibi isimlerle söylene gelmiştir
Yavuz Sultan Selim Mısır seferi sırasında Besni yöresini Dulkadiroğulları'nın yönetimine bırakmıştır 1521'den sonra, Dulkadiroğulları'nın Osmanlılara katılması ile Besni de Osmanlı Devletinin Malatya sancağına bağlı bir kaza olmuştur Cumhuriyet döneminde Malatya'ya bağlı bir ilçe iken, Gaziantep'e (1926), tekrar Malatya'ya (1933), Adıyaaman'ın 1954'te il olması ile de ona bağlanmıştır
Besni Kalesi:
İlçenin yaklaşık 2 km güneyinde olan kale, üç tarafı sarp kayalıklarla çevrili sivri bir tepenin üzerinde kurulmuştur Kaleye yalnızca güneyden dik bir yamaçtan çıkılması mümkündür Savunmaya çok elverişli olan Besni Kalesi, mancınıkları ve diğer yapı kalıntılarıyla hala dimdik ayaktadır Kalenin kuruluş tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte 13 yyda Memluklerin hakimiyeti zamanında (1923) Besni Kalesi sağlamlaştırılır
Kalenin ortasında bir kuyu bulunmaktadır Batı kesiminde bir anıtı andıran karşı karşıya yapılmış iki büyük yapır vardır Halk arasında çifte Mancınık adı verilen bu iki mancınık arasında esirlerin asılarak düşmana gösterildiği ve gözdağı verildiği rivayet edilmektedir
İlçenin Tarihi ve Trustik Yerleri :
Eski Besni ören Yeri
Kurşunlu Camii
Sofraz Anıtları
Kızılin Köprüsü:
Dikilitaş (Sesönk)
Dolmenler
çelikhan
çelikhan ilçesi'nin, doğusunda Sincik, batısında Malatyanın Doğanşehir ilçesi, güneyinde Adıyaman merkezi, kuzeyinde Malatya ili Yeşilyurt ilçesi ile çevrilidir
çelikhan İlçesi Adıyamana 56, Malatyaya 95 km dir Malatya-Adıyaman arasında bulunan Güneydoğu Torosların devamı olan yüksek dağların arasın da kurulmuş bir ilçedir Rakımı , ilçe merkezi 1388 m dir İlçenin yapısı dağlık ve engebelidir İlçenin yüksek dağı Akdağ olup rakımı 2700 m yüksekliktedir En önemli akarsuları Bulam ve Abdulharap çayıdır Abdulharap çayı üzerin de çat barajı kurulmuştur
çelikhan, Adıyaman yöresinde olduğu gibi Hitit, Asur, Pers, Makedonya, Seleukos, Roma ve Bizans devletlerinin egemenliği altında kalmıştır Hz ömer zamanında Arapların eline geçmiş ve Keysuna bağlanmıştır 949 yılında tekrar Bizanslılar tarafından alındıysa da 1071 yılında Malazgirt Zaferinden sonra çelikhan yöresi Malatya ve Adıyaman illeriyle beraber Selçukluların eline geçmiştir 1391-1389 yıllarında Yıldırım Beyazıt komutasındaki Osmanlılar bu bölgeyi Memlük beylerinin elinden almış ancak bir kaç yıl sonra bölge Timur ordularının egemenliğine girmiştir 1516 yılında yapılan Koçhisar Savaşı sonunda bölge Yavuz Sultan Selim tarafından Dulkadiroğulları'non Osmanlı'ya katılmasıyla Osmanlı topraklarına dahil olmuştur
1954 tarihinde Malatya iline bağlı İlçe olarak kurulan çelikhan daha sonra 14 Haziran 1954 tarih ve 6418 sayılı kanunla Besni, Gerger, Gölbaşı ve Kahta ilçeleriyle birlikte kurulan Adıyaman iline bağlanmıştır

İlçe halkı geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır Ancak yörenin engebeli oluşundan ötürü tarıma elverişli alanları oldukça sınırlıdır Bununla birlikte, tütün, hububat, meyvacılık ve sebze tarımı yapılmaktadır
Yörede turizm yönünden çelikhan-Adıyaman karayolunun 5 kmde Beypınarı mesire yeri, ilçe merkezinde Zerban Suyu, Pınarbaşı Kasabası'nda Havşeri Pınarı ve Mestan, Recep çayı, Jari Yaylası, Koyunpınarı yaylası ve çat Barajı bulunmaktadır
Gerger
Adıyamanın kuzeydoğusunda yer alan Gerger in yüzölçümü 702 Kmdir Kuzeyinde Malatya nın Pötürge ilçesi; doğusunda Diyarbakır ın çüngüş ve çermik ilçesi ve Şanlıurfa nın Siverek ilçesi; güneyinde Kahta; batısında Sincik İlçeleri ile sınırdır İlçenin doğu ve güney sınırını Fırat Nehri üzerinde yapılan Atatürk Baraj Gölü çizmektedir
Deniz seviyesinden yüksekliği 770 Mdir İlçe, tümüyle dağlık bir bölgede kurulmuşturEn yüksek noktası Kımıl Dağı 2250 M Yüksekliğindedir Kürdek, Hacı Bazı ve Kımıl önemli dağlarıdır çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz çeşme yaylaları ilçe sınırlarındadır Ayrıca Güngörmüş ve Gürgenli Köyleri nin arasında Kara Göl isminde bir göl bulunmaktadır
Gerger ilçesinde bulunan yaylalar çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz çeşme yaylalarıdır İlçenin 5 km uzağında Eskikent Köyü'nün kuzeyinde Murfan mağaraları da bulunmaktadır
İlçe sınırlarında bulunan önemli akarsular, başta Fırat nehri olmak üzere Demirtaş çayı ile çifthisar çayıdır
İklimi; kışları soğuk, yazları sıcak ve kuraktır Bu özellikleri ile Akdeniz iklimi ve kara iklimine sahiptir
Gerger Kalesi
Gerger İlçesinin Oymaklı köyündeki kale, Roma döneminde inşa edilmiş, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde surlar, kale kapıları ve tonozlu yapı grupları eklenerek kullanılmıştır Kalıntılarının büyük bölümü günümüzde de ayaktadır
üç girişi bulunan Yukarı Kale'nin 1 kapısı yanında kayalardan oyulmuş merdivenler, koridorlar ve mezarlar bulunur 3 kapı çevresinde Kral Samos ve torunu I Antiochus tarafindan yazdırılan altı kitabe bulunmaktadır Kalenin üst kısımlarında yapı temelleri, burçlar; alt kısımlarında su sarnıçları ve evlere ait kalıntılar bulunmaktadır Aşağı kalede Orta çag'a ait İslam yapı temelleri olduğu bilinmekle birlikte, kalıntıları iyi durumda değildir Yine kayalardan oyulmuş merdiven ve koridorlar, su sarnıçlarına ait kalıntılar bu bölümde de bulunmaktadır Aşağı Kale'nin batı surlarına dışarıdan bakıldığında kayalara oyulmuş Kral Samos'a ait bir rölyef görülmektedir Dört metre yüksekliğindeki rölyefte Kral Samos tören giysileri üzerinde *****larla kuşanmış ve sağ elini ileri doğru uzatmış olarak ayakta tasvir edilmiştir
Gölbaşı
Adıyaman a 63 Km uzaklıkta olan Gölbaşı İlçesi, Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadoluyu, Doğu Anadoluya bağlayan Gaziantep-Malatya karayolu ile Adana-Malatya demiryolu yönünde yer almaktadır
Gölbaşında tarihi yapı olarak, Harmanlı Kasabası Göksu üzerindeki Paşa Köprüsü, Köristan (Yaylacık) Köyü'ne 16 kmuzaklıktaki Göksu üzerindeki Vicne Köprüsü ve Altınlı Köprüsü bulunmaktadır Bunlardan Altınlı Köprünün yapım tarihi kesin olarak bilinmemelktedir Bu köprü üç kemerli olup, taşları harç kullanılmadan sıkıştırma suretiyle yapılmıştır Köprü ayaklarında sulara karşı korunmak amacıyla koni şeklinde mahmuzlar yapılmıştır Ayrıca Nasırlı Köyü'nde, köyün ilk kuruluş yeri olan Mendede'de bir höyük (Mendede Höyüğü) bulunmaktadır Kız Kapan'da su sarnıçları, basamaklarla çıkılan mağaralar bulunmaktadır çevrede çok sayıda cam, ok demirleri, çanak ve çömlek kalıntılarına rastlanmıştır Köyün güneyinde 2 km uzaklıkta çardak veya Gölün Başı Mağarası adı verilen yerdeki mağarada, öküz başı rölyefi bulunmaktadır Buraya Musa Gediği mevkii de denilmektedir Ayrıca, köyün kuzeyinde Kırk Bayır denilen yerdeki mağaralarda mezarlara rastlanmıştır
Gölbaşı, Belören'de tarihi kalıntılar bakımından zengin bir yerleşim merkezidir Köyün 6 km kadar batısında eski yerleşim yeri olan Heyik mevkii bulunmaktadır Buranın tarihi bir şehir olduğu , dükkan olması muhtemel kalıntılardan, yine buradaki mezar kalıntılarından anlaşılmaktadırTaşlar doğal halindedirBelören'in kuzeyinde 5 km uzaklıktaki etrafı surlarla çevrili Keykubat Kalesi bulunmaktadır Kale, Roma harcı ile yapılmıştır Yine Belören'in Beldenin güneyine 5 km uzaklıkta, Kent denilen yerde taş mimari parçalar ile mezar kalıntıları bulunmaktadır Belören'in güneyinde, 2 kmuzaklıkta Peri önü mevkiinde de bir höyük vardır Buranın da eski bir yerleşim yeri olduğu bilinmektedir Ayrıca Gölbaşının kuzeyinde yer alan çataltepe köyündeki Köristan veya Kölisten, denilen yerde dağın üzerindeki kalıntının ne olduğu kesinlik kazanamamıştır Bu kalıntıların yel değirmeni veya bir kiliseye ait olduğu söylenmektedir
çataltepe Köyü'nün güneybatısında Kara Mağara denilen doğal mağaranın üzerinde 1 m çapında ve 2 metre derinliğinde tahıl saklama veya şarap kuyuları olduğu söylenen kalıntılarla karşılaşılmıştır Ayrıca burada kilise ve ev kalıntıları bulunmaktadır Bunlar da burasa bir yerleşim olduğunu açıkça göstermektedir Bunun yanında Belören'in 4 km uzaklığında 4 küçük mağaradan oluşan küçük kaya, 1,5 km uzaklığında İllez Kani, Kaba öğüt denilen ören yerleri ile Höyük mevkii ve Tilki Kalası bulunmaktadır Burada çok sayıda mimari taşlara, keramiklere ve sarnıçlara rastlanmıştır Beş Tepe Mevkiindeki bulunan mağarada, nişlere ve Roma harcına benzer harçla yapılmış kalıntılara rastlanmıştır Bu bölgede yapılacak arkeolojik araştırmaların, karanlıkta kalmış bazı noktaları aydınlatacağı da açıktır
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Paşa Köprüsü, Köristan (Yaylacık) Köyü'ne 16 kmuzaklıktaki Göksu üzerindeki Vicne Köprüsü ve Altınlı Köprüsü bulunmaktadır
Kahta
Kahta, medeniyetlerin doğuş yeri olan Mezopotamyaya yakınlığı nedeniyle tarih süreci içerisinde sayısız medeniyetlere ev sahipliği yapmış önemli bir yerleşim merkezidir MöVII yüzyılda Asur, VIyüzyılda Pers, IVyüzyılda Makedon ve Seleukos egemenliğinin
1516 yılında Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı hakimiyetine girerek önce Dulkadirli Emaretine, Kanuni zamanında ise sancak merkezi haline getirilen Samsata bağlanarak Zülkadiriye Eyaletine (Maraş) bağlanır
Kahta Cumhuriyet döneminde Malatyaya bağlı bir ilçe olarak yapılandırılır Cumhuriyetin ilk yıllarında yer değiştirerek eski Kahtanın 26 km güneyindeki şimdiki yerine taşınır İlçemiz 1954 yılında Adıyamanın il olması ile birlikte Adıyamana bağlanmıştır
İlçe Merkezinin yerleşim yeri ova üzerindedir İlçenin kuzey bölgesi dağlık olup, bu bölgede köyler tarım arazisi dışına, yamaçlara kurulmuştur Güney bölümündeki köyler ise ova içerisindedir
Kahta adının nereden geldiği yolunda kaynaklarda pek bilgi olmamakla beraber, tarihte, Orta Asyada ötüken ve Karakurum yakınında Kahta isimli bir kentin varlığı göz önüne alınırsa Kahta isminin Orta Asya kökenli bir isim olduğu sonucu çıkarılabilir Kahta isminin Persçede Dağın Eteği anlamına geldiği ve Komagenelilerden önce bölgede hakim olan Persler tarafından kullanıldığı , bu adın da eski yerleşim yerinin konumundan kaynaklandığı anlaşılmaktadır
İlçenin Tarihi ve Turstik Yerleri :
Kahta İlçesi sahip olduğu tarihi, kültürel ve doğal zenginlikler nedeniyle önemli bir turizm merkezi konumundadır özellikle Kommagene Medeniyetinden kalan tarihi miras, kültür turizmi için dünyanın en önemli kaynaklarından birini teşkil etmektedir İlçenin önemli tarihi, kültürel ve doğal zenginliklerini arkeolojik kültür varlıkları ve ören yerleri oluşturmaktadır 2206 metre yükseklikteki Nemrut Dağı tepesinde bulunan Kral Antiochosun anıt mezarını ziyarete gelenler, güneşin gizemli doğuşunu ve batışını seyretmektedirler
Nemrut Dağı (Antiochosun Anıt Mezarı Dev Heykeller),
Arsemia (Eski Kale),
Eski Kahta Kalesi (Yeni Kale),
Cendere Köprüsü (Roma Köprüsü),
Karakuş Tümülüsü (Kadınlar Anıt Mezarı)
Şeytan Köprüsü,
Kıran Köprüsü (Değirmenbaşı Köprüsü),
Han Yeri (Burmapınar),
Yassıkaya ören yeri
Samsat
Eski adı Samusata - Sumaysat olan Samsat yörede tarihi en eski olan yerleşim yerlerinden birisidir 1392de Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı devletine bağlanır 1401de Timur tarafından tahrip edilir 1516da Yavuz Sultan Selim tarafından tekrar Osmanlılara katılır Osmanlı yönetiminde eski önemini kaybeder ve sancak merkezi olur
Gittikçe küçülen Samsat, Cumhuriyetin kurulmasıyla bucak merkezi olur, 1960da ilçe merkezi haline getirilir ve Adıyaman iline bağlanır
Samsat ilçesi Atatürk Barajı Göl suları altında kalmasından dolayı 05031988 tarihinde eski yerleşim yerinden tahliye edilmiş ve 21041988 tarihli 3433 sayılı kanunla merkezi değiştirilerek bu günkü yerine taşınmış bulunmaktadır
Günümüzde yapılan arkeolojik araştırma ve kazılarla eski Samsat ve civarında eski dönemlere ait saraylar, su kemerleri, kaleler ve benzeri yapılar, kıymetli eşyalar bulunmuştur Bu eserlerden bir kısmı Adıyaman müzesinde sergilenmektedir
İlçe Adıyaman ilinin güney-doğu kesiminde yer almakta olup, yüz ölçümü 338 km2 dir
Sincik
İlk çağlarda Sincikin de içinde bulunduğu Adıyaman ve Kahta yöresinde bir çok devlet egemenliği kurulmuştur Hititler, Hurriler ve Mitaniler Mö 1600 1000 yıllarında bu yöreye hükmetmişlerdir Mö 69 MS 72 senelerinde bu yörede kurulan Kommagene Krallığından sonra Sincik ve çevresine Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu daha sonra Selçuklu ve Osmanlı Devleti bu yöreye hakim olmuşlardır 1954e kadar Malatya İline bağlı bir nahiye olan Sincik; 1954 ten sonra Adıyamanın İl olması ile Kahta İlçesine bağlı bir köy iken 1990 yılında ilçe statüsüne kavuşmuştur
Sincik İlçesi Adıyaman İlinin 70 Km kuzey doğusunda yer almaktadır Kuzeyde Malatya, Kuzey Doğusunda Pütürge, Doğuda Gerger, Güneyinde Kahta, Güney Batısında Adıyaman ve Batıda çelikhan ile çevrili olup, 1325 metre rakımlıdır İlçe rakımı güneyden kuzeye doğru artmaktadır Sincik dağlık ve dağınık araziye sahip olup, Güney Doğu Toros dağlarının güney kesimindeki dağ ve tepelerden oluşmaktadır Sincik in en yüksek dağı kuzeydeki Türk Dağıdır Sincikte bozkır iklimi özellikleri vardır İlçede kışlar çok soğuk ve kar yağışlı yazlar ise çok sıcak ve kurak geçer Yazlar sıcak olmasına rağmen rakım yüksek olduğundan kısmen bir serinlik hakimdir Sincik te Kıran çayı, Aksu çayı ve Yarpuzlu (Birimşe) çayı bulunmaktadır
Tut
Tut, Güneydoğu Torosların eteğinde kurulmuş çok eski bir yerleşim merkezidir Güney ve Batı sınırı Göksu akarsuyu, doğu sınırı ise Şovak suyu ile çevrilidir
Tut ve çevresinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır Kaşlıca ve Sürmen yöresinde Tarihi eserlere rastlanmaktadır Kurulan deresi yanında Ernişdere adında bir kale, bucağın batısında yer alan Sürmen de ev kalıntıları, yatak yerleri ve mezarlar vardır Ernişderede derenin sarp yerlerinde görülen su arkı ile Tut tan Kaşlıca ya doğru uzanan Gül Harığı yörenin eskiden oldukça kalabalık bir yerleşim birimi olduğunu göstermektedir
İlçenin çamlıca Mahallesinde yer alan tarihi Vijne Köprüsü, bugünde ayakta kalan görkemli yapısıyla eski dönemlerin kervan katarlarına Uzun dönem hizmet vermiştir Göksu üzerinde halen görülmeye değer bir tarihi eser olarak duran bu köprüye benzer iki adet köprünün önceki yıllarda sel ve doğal nedenlerle yıkıldığı bilinmektedir
Vijne Köprüsünün bir benzeri ise halen hizmet veren tarihi Şebker köprüsüdür Bu köprü, İlçenin Tepecik Köyü ile Adıyamanın merkez Şerefli köyünü birbirine bağlayan yüzyıllarca ayakta kalmayı başaran önemli bir tarihi yapıdır Şebker köprüsü, Şebker çayının dar ve kayalık bir kısmına oturtulmuştur Yapılışındaki bu teknik sayesinde köprü, bugüne kadar ayakta kalmayı başarmıştır
Bugünkü Tut İlçesinin 1560 senesine ait Kanuni Sultan Süleyman döneminin tahrir defterindeki kayıtlara göre önemli bir yerleşim birimi olduğu anlaşılıyor Söz konusu tahrir defterindeki kayıtlarda, Tut yerleşim biriminin Şeyh Abdurrahman Erzincani vakfı olduğu belirtilmektedir
İlçedeki Tarihi ve Turistik Yerler :
Ulu Cami
Salah Cami
Musalla Cami
Kaşlıca Kalesi
Malkayısı,
Memekli Mağara
Geyik Mağarası
Tum Tumu Mağara
Şovak Köprüsü

Kaynak: adiyamankulturturizmgovtr