Akarsu

AKARSU
Tanımı : Yeryüzünde belirli bir yatak boyunca akan sulara akarsu adı verilmektedir Yeryüzündeki sular sürekli bir dönüşüm halindedir Akarsular da bu dönüşümün bir parçasıdır Yağış halinde yeryüzüne inen sular, kar ve buzulların erimesi sonucu açığa çıkan sular akarsuları besleyen en önemli su kaynaklarından biridir Akarsuların, küçüklerine dere denir Büyüklerine ise çay, nehir denir

Akarsu ile ilgili tanımlar:
Kaynak : Akarsuyun ilk akışa geçtiği, sularının akmaya başladığı yere kaynak
denir
Ağız : Akarsuyun sularını denize veya göle boşalttığı yere ağız denir
Çığır : Akarsuyun kaynak ile ağız arasında kolları ile birlikte takip ettiği yola
çığır denir Üç bölüme ayrılmaktadır Kaynak kısmına yakın yerlere
yukarı çığır , ağız kısmına yakın yerlere aşağı çığır , ikisi arasında kalan
bölüme ise orta çığır denir
Havza : Bir akarsuyun kolları ile birlikte sularını toplamış olduğu tüm alana
havza ( akarsu ağı ) denir Akarsuyun denize ulaştırabilen havzalara açık
havza, ulaştıramayan havzalara ise kapalı havza denir
Su Bölümü Çizgisi : İki komşu akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra denir
Debi : Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen
suyun m3/ sn cinsinden miktarına debi denir
Rejim : Bir akarsuyun , sularının mevsimlere göre göstermiş olduğu alçalma ve
yükselme hareketlerine rejim adı verilir Akarsuyun sularında yıl
boyunca çok fazla bir değişiklik görülmüyorsa düzenli , mevsimlere göre
belirgin bir farklılık görülüyorsa düzensiz rejim adı verilir
Akarsuyun Akış Hızı
Akarsuyun akma hızına akış hızı denilmektedir Akarsu yatağının her bölümünde hız farklıdır Çünkü hızına etki eden faktörler sürekli değişir
Akarsuyun akış hızını etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1 Eğim
Akarsuyun eğim değeri ne kadar fazla olursa akış hızı o kadar artar Örneğin Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan akarsuların hızları fazladır
2 Su Miktarı
Akarsudaki su miktarının artması akarsuyun akış hızının artmasına neden olmaktadır
3 Yatağının Genişliği
Akarsuyun akmış olduğu yatağın genişlemesi suların daha geniş bir alana yayılmasına neden olduğu için akarsuyun akış hızında bir azalma görülür
4 Akarsuyun taşıdığı yük mitarı
Akarsuyun taşıdığı yük miktarının artması akarsuyun akış hızının azalmasına neden olmaktadır
5Bitki Örtüsü
Akarsuyun çevresinde bulunan bitki örtüsü suyu kendi bünyesine çekeceği için akarsuyun akış hızını etkiler
Akarsuyun Debisini Etkileyen Faktörler
Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyun m3/ sn cinsinden miktarına debi denir Devlet su işleri genel müdürlüğü tarafından akarsularımızın belirli yerlerine kurulan istasyonlar yardımı ile akarsuların içerisindeki su miktarı ölçülmekte ve değişimler kaydedilmektedir
Akarsuyun debisini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1Yağış miktarı
2Akarsuyun beslenme havzasının genişliği
3Bitki örtüsü
4Akış hızı
5Beslenme kaynaklarının çeşitliliği
6Sıcaklık koşulları
7Akarsu yatağının geçirimliliği
Yıllık yağış miktarı yüksek olan yerlerde akarsuların debileri yüksektir Örneğin Karadeniz bölgesinde akan akarsular, Dünyada da Amazon ve Kongo akarsuların debileri yüksektir
AKARSU REJİMİ
Akarsular bir yıl boyunca hep aynı seviyede akmaz Özellikle de iklimlerin etkisi ile seviyelerinde bir alçalma ve yükselme görülmektedir Akarsuların yıl içindeki seviye
Değişikliklerine akarsu rejimi adı verilmektedir Bir yerde akarsu rejimini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
a)yağış rejimi
b)akarsuyun beslenme havzasının genişliği
c)yağış şekli ( kar veya yağmur )
d)sıcaklık rejimi
e)bitki örtüsü
f)barajlar
A) Düzenli Rejime Sahip Akarsular
Dört mevsim yağış alan bölgelerde akarsuların su seviyesinde mevsimlere göre çok fazla bir değişiklik meydana gelmez, böyle akan akarsulara düzenli rejime sahip akarsular denir Ekvatoral iklim ve ılıman okyanusal iklimin görüldüğü bölgelerde akarsular düzenli bir rejime sahiptir Ülkemizde ise en düzenli rejime sahip akarsular Karadeniz bölgesinde akmaktadır
B) Düzensiz Rejime Sahip Akarsular
Yağışların mevsimlere göre dağılımının düzensiz olduğu yani bir mevsim yağış alan , diğer mevsimde ise kurak olan bölgelerde akarsuların taşımış oldukları su miktarı aylara göre değişmektedir Yağmur yağışının fazla olduğu bölgelerde yağmurlarla birlikte akarsuların sularında bir atış görülür Örneğin Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgeler Kar yağışının fazla olduğu bölgelerde ise karların yağdığı aylarda karların yağdığı dönemde akarsuyun suları azalır, karların erimeye başladığı ilkbahar aylarında akarsuların su seviyesi yükselir Örneği Doğu Anadolu Bölgesi
C) Karma Rejime Sahip Akarsular
Havzaları değişik iklim bölgelerine yayılmış büyük akarsuların rejimleri sularını toplamış olduğu iklim bölgelerine göre değişir Değişik rejimlerin bir arada görüldüğü akarsu rejimidir
Akarsular ,iklim koşullarına ve yağış rejimlerine göre dört ayrı gruba ayrılmaktadır
1Daimi akarsular : Yıl içerisinde seviye değişikliği olmakla birlikte bütün yıl hiç durmadan akan akarsulardır
2Mevsimlik akarsular : Yağışlı mevsimlerde yada karların erime dönemlerinde akışa geçen yağışlı devrenin sona ermesiyle kuruyan akarsulardır
3Geçici akarsular : Yağışla birlikte akışa geçen , yağışların sona ermesiyle akışı kesilen akarsulardır Bu akarsular genellikle sel karakterlidir
4Alojen akarsular : Yağışlı bölgelerden sularını topladıktan sonra kurak bir bölgeyi aşarak denize ulaşan akarsulardır Örneğin Nil nehri