Yahudi İspanyolcası İmla, Yazı Ve Alfabesi

İmla, Yazı ve Alfabesi
1492'ye kadarki Musevi İspanyolcasıMusevi İspanyolcasını orijinal yazısı olan Raşi yazısında kullanılan temel harfler, (sağdan sola),

60-70 yıldan beri pek kullanılmamaktadır


600'lü yılların başından 1492'ye kadar İspanyolca konuşan Musevilerin dilleri, o dönemin İspanyolcasıyla neredeyse aynı idi Sadece çok küçük üç fark barındırıyordu:

Dinle ilgili bazı terimler farklılık gösteriyordu

Örneğin İbranice Cumartesi anlamındaki "Şab(b)at" "(ש×?ת)" sözcüğü, Latince "Sabbatum" olmuş, oradan da İspanyolca'ya "Savado" (Modern: Sabado) diye geçmiştir Ancak, İspanya'da yaşayan Museviler, artık konuşmasalar bile, atalarının dili olan İbranice sözcüğün orijinalini kullanıp Xabat (oku Şabat) demişlerdir
İspanyolca Tanrı anlamına gelen "Dios" sözcüğü, Latince "Deus"'tan gelir ve tekildir Ancak sonundaki -s harfi, din adamlarınca çoğul sözcükle bağdaşmış Tanrı'nın tek olduğunu vurgulamak için sondaki -s'yi atarak "el Dio" sözcüğünü türetmişler ve zamanla Musevi topluluğuna bu sözcüğü kabul ettirmişlerdir


Konuşmaları genelde, bulundukları çağın 20-30 yıl öncesini yansıtıyordu (Sadece diğer topluluklarla kaynaşmayanlar)
Kendi aralarında yazarken "Raşi" veya "Solitreo" denen İbrani harflerinden türevlenen ancak bir nevi farklı olan bir yazı tipini kullanıyorlardı Ancak Hristiyan ve Müslümanlar için yazdıkları kitaplarda, küçük bir kesim, çağın kabul edilen Latin harfli yazısını kullanıyordu

1492 sonrası imla
1492'ye kadar İspanya'da çoğunlukla Raşi (kitap yazısı) ve Solitreo (el yazısı) denen yazıları kullanıyorlardı
İspanya'dan çok farklı topraklara dağılan Sefaradlar çoğunlukla yine Raşi ve Solitreo alfabeleri ile yazmışlardır Ancak bir çok bölgede de yerleştiştikleri bölgelerin yazılarını almışlardır Böylece Musevi İspanyolcası 1850'lere kadar, Arap, Bulgar (Kiril), Raşi/Solitreo ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır
1850'lerde Fransızca yolu ile ilk defa Latin harfleriyle tanışmışlardır
1850'den bugüne kadar, Yahudi İspanyolcası; Arap, Bulgar (Kiril), Eski İspanyol (Latin), Fransız (Latin), İbrani, İspanyol (Latin), Raşi/Solitreo, Türk (Latin) ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır
Bugün imla
Bugüne dek maalesef halen bir imla birliği sağlanamamıştır
1940'lardan sonra artık Arap, Kiril harfleriyle yazan neredeyse hiç kimse kalmamış, Türkiye Yahudileri Türk alfabesi ile yazmaya başlamış, Raşi alfabesi unutulmuş ve de İsrail'in kurulmasından sonra İbrani alfabesiyle de yazılmaya başlanmıştır
Bugün konuşanların çoğu İsrail'de yaşadıklarından, çoğunlukla İbrani alfabesi kullanılır
Diğer bir çoğunluk Türkiye'de yaşadığından, Türk alfabesi de sıklıkla kullanılır
Bir diğer grup Fransız alfabesiyle yazmaya devam etmektedir
Yazıyı belli bir standarta oturtmak açısından, Alliance Israelite Universelle, "Aki Yerushalayim" adlı, Latin harflerine dayalı bir imla geliştirmiştir Var olan (hemen hemen) her sesi bir harfe karşılık getirmek yoluyla hazırlanmıştır Bugün Şalom gazetesi ve El Amaneser eki, Musevi İspanyolcasını bu imla ile yazmaktadır Ancak her lehçe ve şivenin farklı sesletimleri mevcut olduğundan yine yazı birliği sağlanamamakta, daha kötüsü bugün süren yeniden canlandırma çalışmalarında, dili öğrenenlerin bir kelimeyi bir şive ile diğerini de başka bir şive ile telaffuz etmesine ve hatta böyle yazmasına yol açmaktadır

Aki Yerushalayim


Harf

Türkçe Karşılığı


A


aB


bCH


çD
d, yumuşak d (i´)


DJ


cE


eF


fG


g, yumuşak gH


kuvvetli hI


iJ


jK


kL


lM


mN


nO


oP


pR


rS


sSH


şT


tU


uV


vY


yZ


zMusevi dilleri

Afro-Asyatik



İbraniceler:

İbranice

Samarit İbranicesi

Yemen İbranicesi


Aramiceler:

Hulaula

Lişan Didan

Lişana Deni

Lişanid Noşan

Yahudi Aramicesi


Arapçalar:

Yahudi Arapçası

Yahudi Bağdat Arapçası

Yahudi Fas Arapçası

Yahudi Irak Arapçası

Yahudi Trablus Arapçası

Yahudi Tunus Arapçası

Yahudi Yemen Arapçası


Diğer:

Kayla

Yahudi Berbericesi

Hint-Avrupa



Cermen:

Yeşiviş

Yidiş

Yingliş


Roman:

İtalkian

Katalanik

Ladino (Haketia)

Lusitanik

Şuadit

Yahudi Aragoncası

Yahudi Latincesi

Zarfatik


Hint-İran:

Buhori

Cuhuri

Cidi


Diğer:

Knaanik

Yevanik

Türk



Karayca

Kırımçakça

Diğer



Kartveli:

Gruzinik


Dravid:

Yahudi Malayalamı Yahudilik Portalı


Kaynak : Wikipedia