Çanakkale Deniz Harekatları Harekatlar

Harekatlar




HMS Acnopus 12 inçlik topuyla Osmanlı müstahkem mevkiini top atışına tutarken


Birleşik donanmanın harekat planı dört aşamalıydı: Birinci, ikinci ve üçüncü aşamalarda dış, orta ve merkez tahkimatlar yok edilerek mayın hatları temizlenecek, son aşamada ise kalan mayın hatları temizlenerek donanma Marmara'ya girecekti İlk aşamaya 19 Şubat'ta başlandı
19, 25 ve 28 Şubat Harekatları
Birleşik Donanmanın plana uygun ilk harekatı 19 Şubat 1915 günü, Dış Tahkimatın imha edilmesine yönelik olarak Birleşik Donanmanın 12 gemisiyle (Inflexible, Agamemnon, Queen Elizabeth, Vengeance, Albron, Cornwallis, Irresistible, Triumph, Suffren, Bouvet, Charlemange ve Gaulors) yapılmıştır
Sabah 09:15'te başlayan harekatın ilk bölümünde hedef olan Ertuğrul, Seddülbahir, Kumkale ve Orhaniye tabyaları, menzilleri kısa olduğu için karşılık verememiştir Saat 14:00 dolaylarında gemiler ilerleyerek 5-7 kmden atışa geçince Osmanlı tabyaları karşılık vermeye başlamış, üç saat kadar süren çatışmada Birleşik Donanma gemilerinden çoğu hafif isabet almışlardır Osmanlı tarafında, toplar tahrip olmamış, 4 şehit, 11 yaralı kayıp verilmiştir Havanın kararması üzerine saat 17:30'da donanma geri çekilmiştir
Bozan hava sebebiyle bir sonraki saldırı ancak 25 Şubat 1915 günü başlatılmıştır Önceki denemenin deneyimiyle hareket eden Birleşik Donanma'nın sekiz zırhlısı, ilerleyen saatlerde Osmanlı toplarının birer birer ateşi kestiğini görünce ileri çıkarak ateşe devam etmişlerdir Gemiler, savaşın sonunda Osmanlı Dış Tahkimatını oluşturan dört tahkimattaki tüm topları imha etmişlerdir Osmanlı tarafının topların yanı sıra kaybı 13 şehit ve 19 yaralıdır
Queen Elizabeth ve iki zırhlı, 26 Şubat günü Boğaz'dan 23 km içeri ilerleyerek Merkez Tahkimatı uzak mesafeden ateş altına almaya başladı Dardanos ve Mecidiye tabyalarındaki uzun menzilli topların karşılık vermesi üzerine geri çekildiler Aynı gün her iki yakadaki Dış Tahkimat bölgesine birer bölük İngiliz askeri çıkartıldı Bu birlikler tabyalardaki sağlam kalan malzemeyi tahrip etmeyi amaçlıyorlardı Gelibolu'da küçük çaplı bir çatışmanın ardından bu amacı gerçekleştirdiler Ancak Anadolu yakasında Osmanlı piyadesinin taarruzu buna fırsat vermedi Böylece 26 Şubat tarihinde Amiral Carden'in planının ilk aşaması tamamlanmış, Dış Tahkimat tümüyle imha edilmişti
Amiral Carden, 28 Şubat 1914 günü Orta Tahkimat bölgesine taarruz için emir vermiştir Harekatın bu bölümü donanma için daha güç olmaktadır Bu bölgedeki toplar hareketlidir ve yerleri saptandığında ateşi keserek yer değiştirebilmektedirler Savaş gemilerine karşı ateş açmamakta, beklemekte, mayın tarama gemileri ortaya çıktığında ateşe başlamaktadırlar Sahte tahkimatlardan duman salınması, tam da bu toplar ateşe başladığında yapılmaktaydı Görece küçük çaplı olan bu toplar savaş gemileri üzerinde etkili olamasa da mayın tarama gemilerini rahatlıkla etkisiz hale getirebilmekteydiler Gece de devam eden topçu düellosunda her iki taraf ışıldaklar kullanmaktaydı Osmanlı ışıldakları, toplar gibi, ateş yemeye başladığında kapanıyor ve yer değiştiriyordu
Son harekat planı
Savaşın geldiği noktada Rumeli yakasında Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu yakasında Kumkale ve Orhaniye tabyaları, yani Boğaz'ın dış tahkimatı tahrip edilmiş durumdaydı
14 Mart'ta İngiliz Deniz Bakanı Churchill, Amiral Carden'e gönderdiği telgrafta, Boğazın mutlaka mayınlardan arındırılması gerektiğini vurgulamaktadır Amiral Carden cevabi telgrafında, son ve kesin taarruzun 17 Mart'ta yapılacağını belirtmiş, ancak savaşta bozulan ruhsal sağlığının tamamen iflas etmesi üzerine 16 Mart 1915 günü görevden çekilmiştir Churchill, yeni Akdeniz Filo Komutanlığı'na Amiral de Robeck'i atamış, önceki planın da "derhal" uygulanması emrini vermiştir Amiral de Robeck, Çanakkale Müstahkem Mevkii'nin Merkez Tahkimatı'nın ağır toplarını imha etmeyi, bu kesimdeki mayınları temizleyerek Boğazı donanmanın geçişine açmayı amaçlayan planı 18 Mart sabahı uygulamaya koymayı kararlaştırmıştır Bu arada Boğazın en dar yeri olan Çanakkale ile Kilitbahir'e birkaç tabur gücünde asker çıkarılması da gündemdedir Esasen bu en dar yerden 7 km kadar güneyine kadar Boğazda 800 metreden çok daha geniş bir alan, şimdiden mayından arındırılmış durumdadır
Nusret Mayın Gemisi ve 11 mayın hattı




Nusret mayın dükücü gemisi (Türkiye Cumhuriyeti 30 kuruşluk posta pulu)



Nusrat Mayın Gemisi

Müstahkem Mevkii Komutanlığı, Boğaz'a bir saldırının kademeler halinde yapılacağını, ilk kademeyi oluşturan gemilerin cephanesi bitince geri çekilerek yerlerini ikinci kademe gemilere bırakacaklarını doğru olarak tahmin edebiliyordu Geri çekilen gemilerin de Çanakkale Boğazı'nın en geniş yeri olan Erenköy önlerindeki koyda (Karanlık Liman) dönüş manevrası yapacakları düşünülmüş ve Merkez Tahkimat bölgesindekilere ek olarak bu rota üzerine de bir mayın hattı öngörülmüştü Nusret Mayın Gemisi, İttihat ve Terakki Partisi üyesi Albay Cevat komutasında bu limana 8 Mart 1915 sabahı 05:00 dolaylarında toplam 26 mayını gizlice dökmüştür Onbirinci hattı oluşturan bu mayın hattı, Orta Tahkimat bölgesine, sahile yakın olarak, kıyıya paralel dökülmüş, bulunmamaları için ters yerleştirilmişlerdir Nitekim daha sonra bu mayınlar savaşın gidişatını etkileyen ve muhtemelen İtilaf Devletleri'ni deniz harekatından caydıran en büyük etken olmuştur
18 Mart 1915 Harekatı








Queen Elizabeth









Agamemnon









Lord Nelson (önde) ve Agamemnon









Inflexible











Bouvet









Suffren









Vengeance









Irresistible











Albion









Ocean









Majestic









Prince George











Swiftsure









Triumph









Canopus









Cornwallis







18 Mart 1915 perşembe sabahı Alman pilot Yüzbaşı Serno'nun uçağı Çanakkale Boğazı açıklarında bir keşif yapmış, Boğaz yönünde 19 zırhlı ve kruvazörün savaş düzeni ile ilerlediklerini rapor eder Pilot Cemal Bey'in uçağından gelen rapor da bunu doğrular Bu bilgiler üzerine Çanakkale Müstahkem Mevkii derhal ***** başı yapmıştır
Amiral de Robeck, bombardımana katılacak ağır gemilerini plana uygun olarak üç grup halinde düzenlemişti Birinci tümen (filo), kendi yönetimindeki en güçlü dört İngiliz zırhlısından oluşuyordu (Queen Elizabeth, Lord Nelson, Agamemnon, Inflexible) Görevleri, A Hattı olarak belirlenen 13 km gibi uzak bir mesafeden Osmanlı Merkez Tahkimatını bombardıman altına almak ve izleyen gruplara ön destek oluşturmaktı İkinci Tümen, Fransız amiral komutasında dört Fransız zırhlısıdır Birinci grubun taarruzundan sonra B Hattı olarak tanımlanan çizgiye ileri çıkarak söz konusu tahkimatı 5-6 km mesafeden bombalayacaklardır Üçüncü tümen ise kendi içinde üç gruba ayrılmış 10 İngiliz zırhlıdan oluşmaktadır: Vengeance, Irresistible, Albion, Ocean birinci ve ikinci tümen gibi yanyana saf tutacaklar; Majestic, Prince George, Swiftsure, Triumph yanlardan ileri çıkan koruma görevi üstlenecek; kalan iki gemi ise (Canopus ve Cornwallis) geride yedek olacaktır
Bunlar harekata katılan yüksek tonajlı zırhlılardır Bunların yanı sıra mayın tarama gemileri ile kruvazörler ve destroyerler de harekata destek vereceklerdir Amiral de Robeck, 12 km genişlikte ve 7-8 km uzunluktaki bir manevra alanında, 4'ü Fransız 12'si İngiliz olmak üzere 16 zırhlı, 4 kruvazör, 14 destroyer, 7 denizaltı, 21 mayın tarama gemisi ve çeşitli destek gemilerinden oluşan 100 parçalık bir donanmayla harekata girişmiştir

18 Martta Savaş Hattı Gemileri

Gri arka plan: Ağır hasar aldı, Kırmızı arka plan: Battı


1 İngiliz A Hattı
Queen Elizabeth
Agamemnon
Lord Nelson
Inflexible



2 Fransız B Hattı
Gaulois
Charlemagne
Bouvet
Suffren



3 İngiliz B Hattı
Vengeance
Irresistible
Albion
Ocean



Koruma Gemileri
Majestic
Prince George
Swiftsure
Triumph



Yedek Gemiler
Canopus
Cornwallis








Seyit Onbaşı Anıtı






Fransız zırhlısı Bouvet 'nin batışı (18 Mart 1915)






Sir Roger Keyes, de Robeck, Sir Ian Hamilton, General Braithwaite


18 Mart 1915 sabahı saat 10:30'da Agamemnon komutanlığında 1 filo, A hattını oluşturarak ve arkadan 2 filo tarafından desteklenerek Boğaza girdi İlk İngiliz hattı saat 11:00'den itibaren yaklaşık 13000 metreden tabyalara top atışına başladı Saat 11:15'te Üçüncü Tümenin kanat gemilerinden Triumph zırhlısı, Orta Tahkimat kesimine ateş açtı Birinci tümen gemilerinden Oueen Elizabeth Anadolu Hamidiyesi, Agamemnon Rumeli Mecidiyesi, Lord Nelson Namazgah ve Inflexible da Rumeli Hamidiyesi'ni hedef almışlardı Donanmanın toplam 506 topuna karşılık savunmada sadece 150 top vardı Menzili yetmediği için tabyalardan karşılık verilemedi
Yarım saat süren bombardıman ardından, öğlen sularında ikinci tümendeki Fransız gemileri de ileri çıktı ve tabyaların, özellikle de hareketli olanların menziline girdiğinde karşı ateş başladı Bu aşamada Kepez'den karşıya olan ilk mayın hattının temizlenmesi planlanmasına rağmen buraya yanaşılamamıştı bile
Saat 12:30'da 2 filo (Fransız B hattı) öndeki A hattının iki yanından geçerek ön hattı oluşturdular Bu arada gemiler ilerleyerek Çanakkale ve Kilitbahir tabyalarının da menziline girmiş, ateş altında kalmışlardı Fransız Gaulois, su kesiminin altından isabet alıp hafif yana yatmıştı Agamemnon ise 12 isabet alıp geri çekildi Inflexible'ın taretlerinden biri parçalandı, güvertesinde yangınlar başladı Saat 12:27'de atış kontrol kulesi parçalanıp ateş yönetimiyle taretlerin bağlantısı kesildi Queen Elizabeth'in cephane ambarı isabet alarak vinçler tahrip oldu Fransız Bouvet, Rumeli Mecidiyesi'nin ateşi altında sancak tarafına yatmıştır Yine Fransız Suffren zırhlısı 14 dakikada 14 isabet almıştır
Birleşik Donanmanın ağır gemileri ciddi hasarlar görmekte ise de savaş Osmanlı tarafı aleyhine devam etmektedir Modern gemilerin ateş yenileme hızı Osmanlı toplarından bir hayli fazladır Öte yandan donanmanın toplam 276 namlusuna, Osmanlı tarafında 78 namlu karşılık vermektedir *****ların etkinlik farkı bir yana namlu sayısı olarak her Osmanlı topuna karşı Birleşik Donanma'nın ortalama 3,5 namlusu vardır Saat 13:45 dolaylarına kadar süren çatışmada Osmanlı toplarının bir kısmı yıkıntılar altında kalmış, bir kısmı da aşırı ısınmadan dolayı şişip ateşi kesmişti, Osmanlı tabyaları yokedilemeseler de geçici olarak susturulmuştu
Ateşin azaldığını gören Amiral de Robeck saat 13:25'te 3 filonun ve onlara ilaveten koruma hattındaki Majestic ve Swiftsure gemilerinin öne gelerek 2 filo gemileri ile yer değiştirmesi, mayın tarama gemilerinin destroyerlerin korumasında ileri çıkarak mayın hatlarında açılan koridoru derinleştirmeleri emrini verdi Emri alan 2 tümenin Fransız gemileri, 3 tümene yer açmak üzere Karanlık Liman açıklarında geniş bir çark hareketiyle geri manevraya giriştiler
Bu manevra esnasında Erenköy körfezine giren gemiler Nusret'in mayınlarıyla karşılaştılar Zaten sancak tarafına yatmış durumdaki yaralı Bouvet saat 13:54'te bu mayınlardan birine çarparak 14:10'da sulara gömülürken 600 denizci öldü Ağır hasarlı olarak geri çekilmekte olan Inflexible saat 16:00 sıralarında Bouvet'nin battığı noktada mayına çarptı ve 60 denizci öldü Bu arada Irresistible da mayın ve top yarası alarak terkedilmişti De Robeck ağır hasarlı geminin yedeklenerek çekilmesini istedi ama sular çok sığdı Nihayet 18:00'de Ocean da dümeni parçalanarak çaresiz kaldı ve terk edildi Gaulois, Suffren, Agamemnon ağır, Charlemagne ise hafif hasarlıydı
İlk mayın hatlarını bile temizleyemeden bu duruma düşen Birleşik Donanma büyük bir panik yaşadı ve saat 17:45'te de Robeck geri çekilme emri verdi Donanma hızla boğazı terkederek Bozcaada'ya doğru çekilirken terk ederek geride bıraktıkları Irresistible ve Ocean gece karanlığında battı

Kaynak : Wikipedia