Haritacılıkta Kullanılan Ölçü Birimleri Nelerdir

Haritacılıkta kullanılan ölçü birimleri

Haritacılıkta ölçü birimi olarak kullanılan uzunluk ve alan ölçü birimleri önceleri, her ülkede farklı büyüklüklerde hatta her ülkenin farklı yerlerinde de farklar göstermekteydi Her obje için farklı ölçü birimi kullanmanın dışında bunların kendi aralarında 10 luk olmayan bir sistemde büyüyüp küçülmesi bunlarla ilgili hesapları oldukça zorlaştırıyordu Toplumlar arasındaki ilişkilerin yoğunlaşması ile bu farklılıklar rahatsız edici boyutlara ulaştı ve gerek ticari hayatta ve gerek bilimsel alanda ortak bir ölçü birimi kullanma gereği kendiliğinden ortaya çıktı



1 metre, büyük bir yaklaşıklıkla ekvatorda yeryuvarı çevresi uzunluğunun kırk milyonda bir parçasının uzunluğuna verilmiş olan isimdir Fakat yeryuvarı için birbirinden az yada çok farklı boyutlar hesaplandığından yeryuvarının ekvatordaki çevresinin de tam değeri bilinmemektedir Metrenin değişmez bir değer olarak tanımlanması için bir dizi aşama yaşanmak zorunda kalınmıştır Özellikle gelişen teknoloji ile çok küçük büyüklüklerin önemli olduğu durumlarla karşılaşılmıştır Nihayet bu nedenlerle metre için 14 Ekim 1960 da Uluslararası Ölçüler ve Ağırlıklar Konferansında fiziksel bir tanım kabul edilmiştir Bu kabule göre 1 metre, Kripton gazı 86 izotopunun yaydığı ışına ait dalga boyu uzunluğunun 1 650 763,73 katı uzunluğa eşittir

Metrenin bu tanımına göre ülkemizde ve dünyada kullanılan diğer uzunluk kavramları aşağıdaki değerlere eşittir

1 m(metre)----10dm(desimetre)

1 m(metre)----100cm(santimetre)

1 m(metre)----1 000mm(milimetre)

1 m(metre)----1 000 000m (mikron ya da mikrometre)

1 dkm(dekametre----10m

1 hm(hektometre)----100m

1 km(kilometre)----1 000m-

1 (inch-inç)----2,54cm=25,4mm-

1 foot(ayak)----12inç=30,48cm

1 yard(yarda)-----3 ayak=91,44cm

1 kara(statute) mili----1760yarda=1609,344m

1 hand(el)----4inç=10,16cm

1 rod(perch ya da pole)-----5,5yarda=5,029m

1 chain(zincir)-----4rod=20,117m

1 deniz(nautical) mili------1852m



Yukarıda verilen ve bugün dünyada şu veya bu şekilde kullanılan uzunluk birimleri dışında ülkemizde geçmiş dönemlerde kullanılmış ve resmi belgelerde de bazen kullanım alanı bulan diğer uzunluk birimleri aşağıda gösterilmiştir

1 nokta----0,022cm

1 hat---12 nokta=0,264cm

1 parmak-----12 hat=3,158cm

1 mimari arşın------24 parmak

1 endaze-----0,65m=65cm

1 arşın-----0,68m=68cm

1 mimar arşını-------0,75768m=75,768cm

1 kulaç----1,895m

1 fersah-------5685m

1 berid-----22740m

1 merhale------45480m

Bir büyük ölçekli haritadan alınan s¢ uzunluk değeri ilgili haritanın ölçek faktörü (M) ile çarpılırsa, bu uzunluğun arazideki gerçek değeri bulunacaktır Fakat böylece bulunacak uzunluk ilgili uzunluğun eğik (bizzat kat edilmesi gereken) uzunluğu değildir Bulunan uzunluk değeri yatay düzleme indirgenmiş uzunluktur Bu anlamda gerçek uzunluk (iki nokta arasındaki arazide gidilmesi gereken yol) daha büyüktür Ayrıca haritadan alınan uzunluk değeri büyük ölçekli haritalarda en az ± 0,15-020M (mm) arasında hatalı alınır Örneklemek gerekirse 1: 1 000 ölçekli bir kadastro haritasından bir parselin kenarı haritadan yapılan ölçmelerle hesaplanırsa bu uzunluk arazideki değerinden yaklaşık en az 15-20cm az ya da çok bir değerde alınacaktır Ölçek 1: 5 000 olsaydı bu hata değeri en az 75cm olurdu Ölçek küçüldükçe projeksiyon deformasyonları da etkisini göstermeye başlayacağından, gerçek uzunluk değeri ile harita kullanılarak bulunacak uzunluk değeri arasındaki fark çok daha fazla olacaktır

Alan birimleri

Metrenin uzunlu birimi olarak kullanılması durumunda alan biriminin metrekare (m2) olarak seçilmesi kolaylaşmaktadır Bir metrekare alan büyüklüğü, kenar uzunlukları birer metre olan kare biçimli bir düzlem yüzey şeklin alanına eşit bir büyüklüktür 10 metrekarelik bir alan demek bir metrekarelik alan büyüklüğü olan düzlem yüzeyden bu yüzeye şu veya bu biçimde 10 adet sığdırılabiliyor, ya da alan olarak 10 misli büyük demektir

Yüzeylerin alan büyüklüklerini ifade etmek için kullanılan birimler aşağıda gösterilmiştir Burada temel alınan alan ölçüsü birimi şüphesiz metrekaredir(m2)



1 ar-----100 m2

1 dekar ya da 1 yeni dönüm-----10 ar =1 000 m2

1 hektar(1 hektometrekare)-----100 ar =10 000 m2

1 kilometrekare-----1 000 000 m2(=100 hektar)

1 cerit------10 000 m2(1 hektar)

1 büyük dönüm----2 720 m2

1 evlek-------229,688 m2

1 yeni evlek-----100 m2

1 eski dönüm---918,672 m2

1 yeni dönüm-----1 000 m2

Buradaki birim ifadelerinde “dek” kavramının 10 misli, “hek” kavramının 100 misli ve “kilo” kavramının 1 000 misline karşılık geldiğinin hatırlanması yararlıdır

Bir büyük ölçekli haritadan alınan f¢ alan değeri ilgili haritanın ölçek faktörünün karesi (M2) ile çarpılırsa, bu bölgenin arazideki gerçek alan değeri bulunacaktır Fakat böylece bulunacak alan, ilgili bölgenin eğik ziraat için kullanılabilir alanı değildir Bu alan yatay düzleme indirgenmiş alandır Bu anlamda kullanılabilir alan daha büyüktür Bina vb yapmak için ise yatay düzleme indirgenmiş alanın bilinmesi gerekir Ayrıca haritadan alınan alan değeri, büyük ölçekli haritalarda en az ± 0,0225M2-004M2(mm2) arasında hatalı alınır Örneklemek gerekirse 1: 1 000 ölçekli bir kadastro haritasından bir parselin alanı haritadan yapılan ölçmelerle hesaplanırsa, bu alan arazideki değerinden yaklaşık en az 005m2 az ya da çok bir değerde alınacaktır Ölçek 1: 5 000 olsaydı bu hata değeri en az 1 m2 olurdu Ölçek küçüldükçe projeksiyon deformasyonları da etkisini göstermeye başlayacağından gerçek alan değeri ile harita kullanılarak bulunacak alan değeri arasındaki fark çok daha fazla olacaktır