*Mayalar*

Maya uygarlığının görkemli yükselişi ve çöküşünün perde arkası, uzun yıllardır akademisyenlerin kafasını kurcalıyor Ulaşılan son nokta, Maya uygarlığının ihtişamını "Doğan Ateş" adlı bir savaş beyine borçlu olduğu yönünde Ama yıkımına belli bir kişi veya tek bir sorun yol açmadı Kısacası, her şey ters gitti



Maya uygarlığının kaçınılmaz sona mahkûm ihtişamı, güney Meksika ve Orta Amerika yağmur ormanlarının şekillendirdiği bir sahnede yeşerdi Klasik Maya uygarlığı, bu topraklarda altın çağını yaşadı Bu makalede önce, klasik-öncesi kökleri 3000 yıl öncesine uzanan bir kültürün gelişim evrelerini belirlemek amacıyla yeni bir kanıtı ele alıyoruz Bu kanıt, muhteşem bir saltanatın hüküm sürdüğü ve Palenque Kralı Pakal'a ait ölüm maskesi gibi şaheserlerin yaratıldığı yeni bir çağı başlatan olayın, bir savaş beyinin Orta Meksika'dan bu topraklara ulaşması olduğuna işaret ediyor Ama her çıkışın bir inişi var Ve bizim öykümüzün son bölümü de Klasik Maya uygarlığının çöküşünü hızlandıran "doğal ya da insan kaynaklı" felaketler dizisini gözler önüne seriyor


Sorguçlu Ev


Fotoğraf : Simon Norfolk, Conaculta'nın izniyle, INAH (Meksika)


Yucatán Yarımadası'ndaki Uxmal kenti, diğer Klasik Maya merkezlerinden çok sonra da gelişmeyi sürdürdü Çatısındaki sorgucu andıran süslemeleriyle dikkati çeken Güvercinler Evi, 9 yüzyılda güneydeki Maya kentleri felaketle boğuşurken inşa edildi


YÜKSELİŞ


Savaşçı Hükümdar


Yabancı, kurak mevsimin cangıldaki patikaları kurutup, orduların geçmesine izin verecek kadar sertleştirdiği bir dönemde bölgeye ulaştı Askerleri ile birlikte Maya kenti Waka'ya girdi; tapınakları, pazar yerlerini ve geniş meydanları geçti Sadece bu güç gösterisinden değil, aynı zamanda çok uzaklardaki bir imparatorluk kentinin gösterişli giysileri, savaşçıların tüylerle bezenmiş başlıkları, mızrakları ve aynalı kalkanlarından da etkilenmiş olan kent sakinleri, şaşkınlıktan ağızları bir karış açık, öylece kalakalmış olmalıydı


Çok eski dönemlere ait yazıtlar günün tarihini 8 Ocak 378, yabancının adını ise Doğan Ateş olarak veriyor Doğan Ateş, günümüz Guatemala topraklarındaki Waka'ya, Meksika'nın dağlık bölgelerindeki büyük bir gücün elçisi olarak gitti

İzleyen onlarca yılda adı, Maya toprakları boyunca dikilen anıtlara kazındı Ve ondan kalan mirasla Mayalar beş yüzyıl süren bir altın çağ yaşadı

Görkemli Tapınak


Fotoğraf : Simon Norfolk, Conaculta'nın izniyle, INAH, Mexico


Savaşçılar Tapınağı, güneydeki kentlerin düşmesinden çok uzun bir süre sonra, 1000 yılının ardından bir ticaret merkezi olarak zenginleşen kuzey Yucatán'da yer alan Chichén Itzá'da egemenlik mesajı veriyor Tapınağın içindeki duvar resimleri, ticari malların kara ve deniz yoluyla iletilmesini betimliyor Dıştaki kare sütunlarda ise tüylerle süslü başlıklar giymiş, silahlı figürler görülüyor


ÇÖKÜŞ


Ölümcül Rekabet


800 YILINDA BİR GÜN, sakin Maya kenti Cancuén bir kasırgayla altüst oldu Kral Kan Maax felaketin yaklaştığını biliyor olmalıydı ki, 200 odalı sarayının yollarına alelacele eğreti siperler ördürdü Ama tamamlamak için yeterli zamanı olmadı


Saldırganlar kentin eteklerini hızla aştı ve Cancuén'in ritüellerin yapıldığı kalbine akın etti Saldırının hızı, günümüzde dahi belirgin Yarım kalmış inşaat alanları, yıkık dökük taş yığınlarıyla dolu Yarısı yontulmuş anıtlar patikaları doldurmuş Kap kacak, saray mutfağına saçılmış bir halde


İstilacılar 31 kişiyi rehin aldı Rehinelerin kalıntılarıyla birlikte bulunan mücevher ve süsler; kraliyet ailesi üyeleri, olasılıkla Kan Maax'ın uzak akrabaları ya da daha önce fethedilen diğer kentlerden gelmiş soylu misafirler olduklarını gösteriyordu Rehineler arasında kadın ve çocuklar da vardı; kadınlardan ikisi hamileydi Rehinelerin tümü sarayda ritüellerin yapıldığı avluya götürülerek bir bir öldürüldü


Katillerin kim ya da neyin peşinde olduğu bilinmiyor Görünüşe göre ganimet peşinde değillerdi Yeşimden yapılma yaklaşık 3600 parçaya el sürülmemiş; saraydaki ev eşyaları ve Cancuén'in dev mutfağındaki seramikler olduğu gibi bırakılmıştı Ama son birkaç yıldır bazı kanıtları gün ışığına çıkaran arkeologlara göre istilacıların mesajı açıktı Vanderbilt Üniversitesi'nden arkeolog Arthur Demarest, "Cesetleri sarnıca koyarak kuyuyu zehirlediler," diyor Ayrıca Cancuén'in taş anıtlarındaki tüm tasvirlerin yüzlerine hasar verdiler ve heykelleri yüzüstü devirdiler "Alan, ritüele uygun olarak yok edilmişti"


Taştaki Süs


Fotoğraf : Simon Norfolk, Conaculta'nın izniyle, INAH (Meksika)


Yucatán'da yer alan Kabáh, bir sacbe (taş geçit) ile bağlandığı Uxmal'in süslü mimari tarzını paylaşıyor En ünlü anıtı olan Maskeler Sarayı, uzun burunlu yağmur tanrısı Chac'ın 260 betimlemesini taşıyor Bu kıraç alanda birçok yapıda yinelenen bu motif, olasılıkla yağmur toplamak için kullanılıyordu Burunlar ise kutsal tütsüyü koymak için kullanılıyor olabilir


Süpergüç


Fotoğraf : Simon Norfolk, Guatemala Kültür ve Spor Bakanlığı, Guatemala


Tikal'in, Kuzey Guatemala'daki yağmur ormanından yükselen Büyük Jaguar Tapınağı'nın kalıntıları, hâlâ kentin eski hükümdarlarının görkemini yansıtıyor Erken dönem Maya kent devletlerinin en büyüklerinden biri olan Tikal, Orta Meksika'dan gelip 16 Ocak 378'de bu topraklara ayak basan istilacı ordunun ilk hedefiydi İzleyen beş yüzyıl boyunca Tikal, Maya dünyası genelinde müttefikleri ve düşmanlarıyla bir süpergüç haline geldi