Şanlıurfa El Sanatları Çulculuk (Semercilik-Palancilik)

Şanlıurfa EL SANATLARI ÇULCULUK (SEMERCİLİK-PALANCILIK)

Şanlıurfa EL SANATLARI ÇULCULUK (SEMERCİLİK-PALANCILIK)


At ve merkep gibi binek hayvanları üzerine atılan semerlere Urfa'da "Palan", bu sanatla uğraşanlara da "Çulcu" (Palancı) denilmektedir Eskiden deve üzerine atılan ve "Havut" denilen deve palan¬ları da bu sanat koluna girmekte, bu işle uğraşan¬lara "Havutçu" denilmekteydi Deve neslinin git¬tikçe tükenmekte olması, Havutçuluk sanatının gü¬nümüzde tamamen kaybolmasına neden olmuştur

30-40 yıl öncesine kadar At, Eşek ve Deve gibi hayvanların binek ve yük taşıyıcı olarak Urfa'da önemli bir yeri vardı Tarlalardaki ürünler deve kervanları ile kente getirilirdi Tarlada el ile biçilen buğday sapları devenin Havut'u üzerinde "Şelte" yapılarak (toparlanıp bağlanarak) harman yerine getirilir, bu işle uğraşanlara "Şelteci" denilirdi


Şehir merkezine yakın taş ocaklarından kesilen taşlar, merkeplerin sırtında şehre getirilirdi Ayrıca kamyonlarla şehrin belli yerlerine yığılan kumlar, merkeplerin "Sırga" larında inşaat alanına taşınırdı Şehir içerisinde her çeşit yük taşımacılığı da "Eşek Hamalları" ile yapılırdı Çulcular ayrıca yük hay¬vanlarına "Palan" yanında "Sırga" denilen ve pala¬nın üzerine atılarak iki yana sarkan geniş cepleri bulunan örtüler de dikmekteydiler


Günümüzde taşımacılığın motorlu araçlarla ya¬pılması, taş ocaklarına yollar yapılarak taşların trak¬törlerle kente ulaştarılması neticesinde at, eşek ve deve gibi hayvanlar önemini yitirmiş, dolayısıyla "Çulculuk" zenaatı 3-5 dükkân dışında hemen he¬men terkedilmiştir

Mevlevihâne'nin doğusunda yer alan ve "Çulcu Pazarı" denilen çarşıdaki 25-30 dükkânda çalışan çulcu esnafı 30-40 yıl önce çarşıyı tamamen terkederek "Kürkçü Pazarı" na taşınmıştır Bu sanat günü¬müzde Çulcu Pazarı'ndaki 3-5 dükkânda yaşatılmaktadır

PALAN'IN YAPILIŞI:


Hayvanın sırt büyüklüğüne göre makasla tek parça keçe kesilir Keçe üzerine "alt tavla" denilen çul biçilir Üst üste konulan keçe ve çul üç yandan çuvaldızla kıl ip kullanmak suretiyle dikilir "Puş" denilen uzun buğday sapları ağız kısmında doldu¬rularak "yan demiri" denilen aletle bastırılır ve "ba¬lık süreceği" denilen aletle düzeltmesi yapılır Buğday sapları avuç içersini kavrayacak şekilde deste yapılarak bükülüp sarılır Buna "balık sar¬ması" denir Semerin ön kısmına ve arka kısmına birer adet balık sarma dikilerek semere eger görü¬nümü verilir

Semerin üzerine "Palas" denilen kıl dokuma, cicim veya kilim türünde örtüler dikilir Buna "üzleme" (yüzleme) denilmektedir Semerin önüne ve arkasına hayvanın karın altından ve kuyruk al¬tından geçen "kolan" denilen, bir kat keçe ve bir kat palas'tan oluşan bağlayıcı şeritler dikilir Uç kısım¬ları demir kulplu olan bu şeritler palanın (semerin) diğer tarafına dikilen halkalara bağlanarak semerin hayvanın sırtından kaymaması sağlanır

Dikiş sırasında, özel imal edilmiş iri çuvaldızlar, avuç içersine takılan ve "kepenek" denilen bir alet yardımıyla semere batırılabilmektedir

Çulcular; semer, havut ve sırga yapımı yanında Şanlıurfa evlerinde kullanılan "sap yastık"ları da imal ederlerdi

Havut Müslüm, Nuri Gözel, Bedir Ağdaş, Mustafa Karadaş, Halil Şirpak ve Nakşi Usta, adları bilinen en eski çulcu ustalarıdır Günümüzde ise bu sanat, Ahmet Karadaş, Mehmet Parmaksız ve Nabi Temel adlarındaki ustalar tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır

Şanlıurfa EL SANATLARI ÇULCULUK (SEMERCİLİK-PALANCILIK)



Balık Sarma: Buğday saplarının deste yapılıp bükülmesi

Balık Süreceği: Buğday saplarını semerin içersine itmeye yarayan alet

Havut: Deve semeri

Palan: At ve merkep semeri, çul

Palan Çuvaldızı: Semer dikmede kullanı¬lan 15 cm uzunluğundaki iri çelik iğne

Palas: Kıldan dokunan bir tür yaygı

Puş: Uzunca buğday sapı

Sırga: At ve merkebin sırtına atılan, iki yanın¬daki geniş ceplere eşya konulan örtü

Üzleme: Semerin üzerine örtü olarak kilim, ci¬cim veya palas dikilmesi

Yan Demiri: Buğday saplarını semer içersine sıkıştırmaya yarayan alet

Yastık Çuvaldızı: Sap yastıkları dikmede kullanılan 25 cm uzunluğundaki iri çelik iğne