Şanlıurfa El Sanatları Saraççılık

Şanlıurfa EL SANATLARI SARAÇÇILIK

Şanlıurfa EL SANATLARI SARAÇÇILIK

"Kösele" denilen kalın deri ve normal ince deri ile hayvan koşum takımları, kemer, silah kılıfı, mermi kılıfı, çanta gibi avcı gereçlerinin yapıldığı sanata Saraçlık, bu işle uğraşanlara da Saraç denil*mektedir


Atçılık ve At'a verilen önem dolayısıyla Saraçlığın eski Türk sanatları arasında önemli bir yeri vardır Şanlıurfa'da ünlü Arap atlarının yetiş*tirilmiş olması, saraçlık sanatının önemini arttırmış ve bu sanata büyük ilgi duyulmasına sebep olmuş*tur


1650 yıllarında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Urfa'daki saraçlıktan bahsederek saraçhane*sini şu cümlelerle anlatmaktadır: " Saraçhanesi İbrahim Halil Irmağı kıyısındadır Onun için Bağdat serdabı gibi soğuk su ile sulanmış anayolun iki tarafı ma‘mur ve güzel, mevsiminde türlü çiçek*lerle süslü olup geçenlerin içini açar Oralarda bü*tün bilgi sahiplerinin toplandığı, dinlendiği yerler vardır"


Evliya Çelebi'nin sözünü ettiği saraçhânenin yeri kesin olarak bilinmemektedirBu sanat, günümüzde Hüseyniye Çarşıları yakınındaki "Saraç Pazarı" de*nilen çarşıda sürdürülmektedir Eskiden 15-20 dük*kânın yer aldığı bu çarşıda günümüzde 3-4 dükkân bulunmaktadır Bilhassa At'ın toplum hayatındaki yerini kaybetmiş olması Saraçlık sanatının gerile*mesine neden olmuştur


Bu sanatın bilinen en seki ustaları Hacı Mahmut Sedef, Sadık Basmacı, Ahmet Zılfo, Toşo Usta, Abdülkadir Nahya, Ahmet Sedef, Hacı Mehmet Nimetoğlu'dur ımam Bakır Nahya ve Ali Kaşıkçıoğlu günümüzün en tanınmış saraç ustala*rıdır


Saraçlıkta kullanılan kalın deriler, düz kösele, sabunlu kösele, yağlı kösele ve glase (kundura de*risi-ince deri) olmak üzere dört sınıfa ayrılır Bu deriler, eskiden Urfa'daki Debbağhâneden sağla*nırdı Urfa Debbağhânesi'nin kapanması üzerine bu malzemeler günümüzde başka illerden sağlanmak*tadır


Kaba işlerde; Tosun (Öküz) ve Manda derisi, ince işlerde; Dana derisi (glase deri) kullanıl-maktadır Saraçlık sanatında deri malzeme yanında toka, düğme, çıt çıt, gem, üzengi, zincir, çapraz (maşa) gibi metal malzemeler de kullanılmaktadır


Bel kemeri, eğer, livan başlığı, üzengi takımları sabunlu kösele ve düz kösele ile yapılmaktadır Sabunlu kösele daha sağlam olduğundan tercih edilmektedir Dizgin ve benzeri koşum takımları da yağlı kösele ile üretilmektedir "Glase" denilen deri ile tabanca kılıfı ve tüfek rahtı yapılmaktadır

SARAÇLIK ÜRÜNLERİ


I- KOŞU ATI KOŞUM TAKIMLARI


1 Livan Kantarma Gem Başlık: Sadece rahvan ve koşu atları için yapılır Gem'e bağlı ola*rak başa geçirilir ve dizginler bu başlığa bağlanır Örgülü ve düz olmak üzere iki türü daha vardır


2 Eger: Sadece yarış atları için yapılan bir tür semerdir


Egerin yapılışı: İlk olarak ağaçtan "kaş" denilen ön cephe iskeleti yapılır Sonra "alt yastık" haşa de*nilen bir tür kumaşla "çift yanaklı" bir şekilde diki*lip içersi pamukla doldurularak iskelete monte edi*lir Üzerine kösele, ya da deri çekilip yan taraflarına etek denilen işlemeli şal kumaşlar dikilir Eteklerde şal kumaş yerine bazen deri kullanılır Uç kısımları renkli püsküllerle süslenen etekler, bir tür "tozluk" görevi görür


3 Me‘rege: Rahvan denilen binek atları için yapılan bir tür özel semerdir Egerin büyüğü olup boncuklarla süslenir


4 Üzengi Takımı: Egerin iki yanında, kösele kayışlara asılı demir halkalardan meydana gelir Ayakla basılarak ata binmeye yarar Kösele kayışla*rın üzeri boncuklarla ve basma düğmelerle süslü*dür


5 Kuskun: Halka şeklinde dikilen çift kat de*rinin içi pamuk veya talaşla doldurulur Hayvanın kuyruk altından tek kayışla geçirilerek eger veya me'regeye toka ile sabitleştirilir Yarış ve binek (rahvan) atlarına takılan kuskun, hayvanın yokuş indiği sırada egerin öne kaymasını önler


6 Sülebent: Üç kollu olup deriden yapılmıştır Atın karnının altından gelip göğsünde birleşerek boynun iki yanından egerin veya me'regenin ön kısmına bağlanır Yokuş çıkılırken eger veya me're*genin arkaya kaymasını önler


7 Kantarma Kayışı: Sülebente ek olarak yapılan ve atın başını yukarı kaldırmasına engel olan bir kayıştır


8 Kırbaç: Kalın deriden yapılır Örgülü ve sı*rımlı (saçaklı) olmak üzere iki türü vardır


9 Dizgin: Uzunluğu jokeyin eli ile gem arasın*daki mesafe kadardır Atı yönlendirmeye yarar Sadece deriden yapılır Örgülü ve düz olmak üzere iki türü vardır

II- YÜK ATI KOŞUM TAKIMLARI


1 Amut (Klopin-Boyuntalık): Atın boy*nuna geçebilecek genişlikte elips şeklindeki ahşap üzerine keçe, kösele kaplanması suretiyle yapılır Üzerine ince sarı teneke ile süslemeler işlenerek bağlayıcı halkalar çakılır Buna, bazı yörelerde "Klopin veya "Boyuntalık" denilmektedir


2 Belleme: Kış aylarında yük atlarının sırtına vurulan, alt kısmı saf keçe, üst kısmı branda ile kaplanmış sırt örtüsüdür


3 Gözlüklü Başlık: Başın iki yanına takılan ve gözlerin sağı solu görmesini engelleyen kapakla*rın (gözlük) normal başlığa bağlı şekline gözlüklü başlık denilmektedir At, merkep ve sığırlar için yapılır Reşmeli başlık denilen zincir ve deri karı*şımı türü çok tutulmaktadır


4 Gömlek: Amuttan başlayıp atın kuyruk al*tından dönerek tekrar amuta bağlanan, üzerinde aşağı düşmesini engelleyen çift sırtlığı bulunan 5 cm eninde bir kayıştır


5 Dizgin: Koşu atı dizgininden farklı olup 6 cm boyundadır Uç kısımları çapraz deri veya ke*tenden dokunmuş şeritlerden yapılır 25-3 cm ge*nişliğindedir Bir ucu geme bağlı, diğer ucu sürü*cünün elinde tuttuğu dizgin, ata yön vermeyi sağ*lar


6 Karınaltı Kuşaması: Egeri atın sırtına sabitleş-tirmeye yarayan, 5-6 cm eninde, deriden veya kolondan (keten dokuma kayış) yapılan bağ*layıcı kayışlardır

III- TOSUN (SIĞIR)-AV KÖPEĞİ-KURT KÖPEĞİ VE TAZI KUŞAMLARI


Bu hayvanlar için, deriden, düğme ve püskül süslemeli tasmalar yapılmaktadır Sığırlar için "Reşmeli" (kısmen deri, kısmen zincirli) türleri kul*lanılmaktadır

IV- BEL KEMERLERi

Üç tür kemer yapılmaktadır


1 Kuşak Kemer: Para konulmaya yarar


2 Palıska: Sabunlu köseleden yapılır ve 5-7 cm enindedir


3 Normal Bel Kemeri: Başlıca 4 şekli var*dır


a Örgülü


b Düğme desenli


c Çift yüz dönerli


d Sabunlu Sabunlu köseleden yapılır

V- AVCI MALZEMELERİ


1 Raht: Çift ve tek kırma av tüfeklerinin mer*milerinin dizildiği fişekliktir


2 Mavzer Yeleği: Saf deriden yapılır ve üzeri fişekliklidir


3 Çanta: Yandan boyuna asılı olarak kullanı*lır ıçine çeşitli avcı malzemeleri konulur

SARAÇLIKTA KULLANILAN ALETLER:


1 Bıçkı: Ağaç saplı, ucu keskin üçgen demirli bir alettir Deri kesmede kullanılır


2 Meket: Annep ağacından yapılmış, sivriltil*miş çift ağızlı, deriye çizgi ve nakış atmaya yarayan alet


3 Tişe Bizi: ıri dikişlerde kullanılan ve ahşap saplı biz


4 Normal Biz: İnce ve küçük dikişlerde kul*lanılan biz


5 Kılıf Bizi: Diğer bizlerden farklı olarak uç kısmı yılan dili şeklinde tek ağızlı, çift tarafı keskin bir bizdir Silah kılıfının gizli dikişlerini dikmede kullanılır


6 Demir Pergel: Derinin üzerine daire ve en çizmeye yarar


7 Zımba: Üzerine çekiçle vurulmak suretiyle deriyi delmeye yarar


8 El Baskısı: Pense tipi bir zımba olup, 6 deği*şik ağzı bulunur ve 6 farklı delik açar


9 Büyük Makas: Keçe kesmede de kullanılan geniş ağızlı bir tür makastır


10 Kalıp: Değişik modellerdeki tabancaların ağaçtan oyulmuş şeklidir Tabanca kılıfı bu kalıba geçirilerek şekillendirilir


11 Kerpeten


12 Çekiç


13 Demir Örs
[/COLOR]