Artvin İl Arşivi (Edzrma)

Coğrafya

KASTAMONU İL ARŞİVİ(eDZRMA)[*] BİLECİK İL ARŞİVİ (eDZRMa)[*] HATAY İL ARŞİVİ (eDZRMa)[*] ANTALYA İL ARŞİVİ (eDZRMa)[/list]

Genel Bilgiler

Yüzölçümü: 7436 km²
Nüfus: 165580 (2009)
İl Trafik No: 08

Şehir merkezinin nüfusu 24468 kişi,köylerinin nüfusu ise 8517 kişidir
Artvin, ili ikiye bölen Çoruh nehri, dik yamaçlı uzun vadileri, 3900 metreye kadar yükselen birbiri ardına sıralanmış yüksek dağları, balta girmemiş doğal ormanları, yüksek dağların doruklarında Krater gölleri, Karagülleri, yeşil yaylaları, fauna ve flora zenginliği, tarihi kilise, kale ve kemer köprüleri, geleneksel mimarisi ve festivalleri ile çeşitli turizm değerlerini içinde barındıran otantik bir turizm beldesidir
Kaçkar ve Karçal dağlarında yapılan dağ tırmanışları, bölgenin değişik yörelerinde doğal güzellikler içinde bulunan trekking parkurlarında yapılan doğa yürüyüşleri, Çoruh Nehri ve Barhal çayında yapılmakta olan rafting, katamaran ve kano gibi akarsu sporları Artvin'in turizm çeşitliliğini zenginleştirmektedir 4 Dünya Akarsu Sporları Şampiyonası 1993 yılında Çoruh nehrinde yapılmıştır

Topoğrafya

Dağlar:
İl topraklarının büyük bir bölümü sarp ve geçit vermeyen dağlarla kaplıdır Bu dağların başlıcalarını, Arvin-Rize ve Erzurum illeri sınırlarının birleştiği nokta olan Kaçkar Dağı, Artvin-Rize il sınırında bulunan ve Doğu Karadeniz dağlarının uzantısı olan Kükürt dağı, Borçka ilçesinin doğusunda bulunan Karçal sıradağları ile Ardanuç ilçesinde bulunan Yalnızçam ve Çadır dağları oluşturmaktadır
Ovalar:
Artvin, arazi bakımından genel olarak dağlık olup, il genelinde Arhavi ve Hopa kıyı şeridindeki düzlükler dışında ova mevcut değildir
Yaylalar:
Yaylalar, il topraklarının yaklaşık %51'ini kaplar Artvin'de halk ekonomisi, coğrafyasının doğal sonucu olarak hayvancılığa dayanmakta iken, günümüzde bu faaliyet gerilemiş durumdadır Buna rağmen yaylalar, bazı vatandaşlar için geleneksel üretim şekillerinden biri olan hayvancılık, bazıları için de sayfiye yeri olarak önemini korumaktadır Geleneksel yayla mimarisi ahşaptandır Yusufeli yaylalarında ise taş mimarinin güzel örnekleri görülür
Vadiler:
Artvin topraklarındaki akarsular, geçtikleri yerlerde dar ve derin vadiler oluşturmuşlardır Artvin'de bulunan vadilerin en önemlisi Çoruh Vadisidir Genellikle dar ve derin boğazlar halinde ilerleyen bu vadinin Artvin ili sınırları içerisindeki uzunluğu yaklaşık 150 km'dir Çoruh Vadisi, Artvin il sınırları içinde, Yusufeli ilçesinden başlar; Merkez ilçeden ve Borçka ilçesinden geçerek Gürcistan sınırlarında, Muratlı bucağı yakınında son bulur
Akarsular:
Artvin'deki en büyük akarsu Çoruh Irmağı'dır İl topraklarında irili ufaklı çok sayıda dere ve çay da bulunmaktadır Üzerinde 7 büyük baraj projesi uygulanan Çoruh Nehri dışında ilin başlıca akarsuları ise; Murgul Deresi, İçkale Deresi, Deviskel Deresi, Ardanuç Deresi, Berta Deresi Klaskur Deresidir
Göller:
İl sınırları içinde 30'a yakın akarsu ve çok sayıda doğal göl vardır Bunların çoğu buzul vadilerinin diplerinde oluşmuştur ve genellikle Karagöl adıyla anılır Önleri moren yığınıyla dolu olan bu göller derindir Çoğunda bol alabalık bulunan ve doğa harikası olan bu göllerin en önemlileri Şavşat ve Borçka'da bulunan ve Karagöl adıyla anılan göllerdir
İklim:
Artvin'de iklim, yeryüzü şekillerinin özellikleri nedeniyle bölgelere göre çeşitlilik göstermektedir Kıyı kesimlerinde ılık ve yağışlı bir iklim tipi egemendir Buna karşın, İl'in iç bölgelerine doğru, yüksek kesimlerde kışlar sürekli ve bol karlı, yazlar serin geçer Çoruh Vadisinin derin tabanında, kıyıya oranla daha az yağışlı, kışları sert olmayan bir iklim tipi vardır

Bitki Örtüsü ve Doğal Hayat:
Artvin İli doğal yapısı nedeniyle endemik bitki topluluklarının bulunduğu bir bölgedir
Topraklarının %55'i ormanlarla kaplı olması ve ormanlarda yaşayan yabani hayvanların çeşitliliği Artvin’deki av turizmi potansiyelini oluşturmaktadır Bu avlaklar arasında; ayı, dağ keçisi, yaban domuzu, kurt, tilki, çakal, keklik, bıldırcın ve doğal alabalık gibi av hayvanları önemli bir potansiyel teşkil etmektedir

Tarihçe

Geçmişte Çoroksi, Çorok, Kollehis ve Klarceti, Osmanlı Döneminde ise Livane olarak bilinen Artvin’in bu ismini nereden aldığı ve hangi tarihten itibaren kullanıldığı tam olarak bilinmemektedir İlk adları Çoruh Irmağı ile ilişkin olduğu anlaşılmaktadır
Artvin’in tarihsel geçmişi Şavşat’ın Meşeli ve Yusufeli’nin Demirköy yakınlarında bulunan bakır baltalara dayandırılarak MÖ 3000’li yıllara “Tunç Çağı” na indirgenmektedir MÖ4 Yüzyılda bölgeden geçen Ksenophon’a göre Artvin ve çevresinde Kolkhlar, Makaronlar ve Taoklar gibi birçok kavimlerin yaşadığı doğrulanmaktadır MÖ1yy'da yaşayan Çoğrafyacı Strabon Roma’nın Anadolu’daki hakimiyeti sırasında Artvin ve yöresinin yerel krallıklar hakimiyetinde olduğunu belirtmektedir Bundan sonra Aksaklı ve Sasan yönetiminde kalan Artvin, Ortaçağ dönemi ile birlikte Bizans’ın himayesinde Bagratlı Krallığı’nın yönetiminde kalmıştır 1015 tarihi itibari ile başlayan Selçuklu Seferleri 12yy'da Saltuklularla pekiştirilmeye çalışılmıştır Moğol istilasının ardından İlhanlılar’ın kontrolünde Çıldır Atabeklerinin yönetiminde Timur, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi gibi Türk devletlerinin himayesinde bulunmuştur
Yavuz Sultan Selim zamanında başlayan Osmanlı Egemenliği, Kanuni Sultan Süleyman dönemi Erzurum Beylerinden İskender Paşa’nın 1551’de Atabekler’in başkenti durumundaki Ardanuç Kalesini fethetmesi ile tamamlanmıştır Osmanlı döneminde Hopa ve Borçka; Trabzon’a, Artvin, Ardanuç ve Yusufeli; merkezi Ahıska olan Çıldır Eyaleti’ne bağlı olarak yönetilmiştir 1828’de Osmanlılar’ın Ruslar’a yenilmesi sonucu Çıldır kaybedilince buraya bağlı birimler Erzurum Eyaleti’ne dahil edilmiştir 1877-1878 Savaşı sonucunda 3 Mart 1878’de imzalanan Ayastafanos Anlaşması gereği o zaman Batum Liva’sına bağlı Artvin, Ardanuç, Borçka, Şavşat ve Hopa’nın Kemalpaşa bucağı savaş tazminatı olarak Ruslar’a terkedilmiştir 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması gereğince Ruslar Artvin topraklarından çekilmişlerdir Peşine İngilizler’in ve Gürcüler’in geçici işgalleri olmuşsa da TBMM’nin girişimleri sonucu 23 Şubat 1921’de Artvin Anavatana kavuşmuştur 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması ile bu durum kesinlik kazanmıştır
7 temmuz 1921’de sancak olarak kurulan Artvin, 24 Nisan 1924’de İl’e dönüşmüştür
İl merkezi; Osmanlı Devleti sınırları dahilinde olduğu 1878 yılına kadar Trabzon vilayetine bağlı Batum Sancağı’nın “Livana Kazası” merkezi olarak kalmıştır

Merkez ilçeye bağlı 36 köy bulunmaktadır

Ardanuç

MÖ 8 YY yörede Urartulular , MÖ 7 YY da Saka ve İskit Türkleri hüküm sürmüş, M S 75 yılında Oğuz kollarından olan Hazarlar ve Barseller bölgeye yerleşmişlerdir 810’lu yıllarda Gürcülerin himayesine giren ilçe , Kanuni Sultan Süleyman döneminde; Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa tarafından 1551 yılında Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına dahil edilmiş, aynı tarihte Ardanuç Sancağı adıyla anılmaya başlamıştır
7 Mart 19212’de bugünkü Misak-ı Milli sınırları içerisinde yerini alan Ardanuç, Artvin’in bağlı sancağı iken 1945 yılında İlçe olmuştur İlçenin yüzölçümü 969 km olup rakımı 500 mdir Tipik karasal iklimi olan ilçenin 49 köyü mevcuttur Artvin’e uzaklığı 37 km olup Artvin-Göle Ardahan yolu ilçe merkezinden geçmektedir Hayvancılık yaygın olduğu gibi tütün ve tahıl tarımı da yapılmaktadır
Son nüfus sayımına göre ilçe nüfusu köyleri ile 11813 kişidir

Arhavi

İlçe 1877 yılından önce Batum ve havalisinin Türklerin elinde bulunduğu zamanlarda Gönye Mutasarrıflığına bağlanmıştır 1 Haziran 1954 yılında tekrar ilçe haline gelmiştir 314 km2 yüzölçüme sahip olan İlçe, 30 köy ve 7 yerleşim biriminden oluşmaktadır 2009 nüfus sayımına göre ilçede 19132 kişi yaşamaktadır

Engebeli arazi üzerinde kurulmuş, iki vadi eteklerinde yerleşimi vardır Köylerin çoğu vadi eteklerinde ve bu vadinin meydana getirdiği küçük düzlüklerde kurulmuştur İlçede 500-600 metre yüksekliğe kadar yerleşim yapılmaktadır En yüksek yeri Yusufeli-Arhavi- Fındıklı hududunu teşkil eden Marsis tepesidir İlçenin 2800 metre yüksekliğinde iki krater gölü (Göle ve Karagöle) ve Dikmen çevresinde de üç adet küçük göl vardır İlçe, Artvin’in Karadeniz’e kıyı 2 ilçeden birisi olup kıyı uzunluğu 14 km olup İl Merkezine 77 km mesafededir Dağların dik ve yamaçlı oluşu tarım alanını da sınırlamış, 1950 yılından sonra çay tarımı yapılmaya başlanmıştır Az miktarda Narenciye yetiştirilmektedir

Borçka

Borçka, Borçka ve çevresine yerleşenlerin Orta Asya’dan gelen Hurriler olduğu, daha sonra sırasıyla Kimmerler, Sakalar, Arsaklılar, Bizanslılar, Araplar, HazarTürkleri, Selçukluların egemen oldukları, Osmanlı topraklarına da Yavuz Sultan Selim’in Şehzadeliği zamanında dahil edildiği görülmektedir1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında Ruslar’a bırakılmış, 1 Dünya savaşından sonra da sırasıyla önce İngilizlerin daha sonra Gürcülerin İşgali altında kalan ilçe 7 Mart 1921 yılında Osmanlı topraklarına katılarak Bucak olmuş ve 28 Mayıs 1928 tarihinde de İlçe olmuştur

İlçe; yer itibarı ile Artvin-Hopa arasında yer almakta olup , İl merkezine 30 km, Hopa ilçesine de 36 km dir Borçka’nın 36 köyü bulunmaktadır Rakımı 125 mdir Alanı 762 km2 olan ilçenin topraklarının tamamına yakını dağlarla ve ormanlarla kaplıdır Özellikle Camili-Maçahel Vadisindeki ormanlarda her biri Anıt olma Özelliğine sahip ağaçları bünyesinde barındırmaktadır 2009 nüfusu 24343 kişidir

Arazinin engebeli olması nedeniyle ilçede tarım arazisinin azlığı insanları okumaya zorlamıştır İlçede az miktarda çay ve fındık üretimi yapılmaktadır

Hopa

İlçe; 1471 yılında Yavuz Sultan Selim Hopa ve yöresini Osmanlı topraklarına katarak buradaki Pontus-Rum Hükümranlığına son vermiş ve Batum’daki Gönye Sancağına bağlamıştır İlçe, 1936 yılına kadar Rize iline bağlı iken bu tarihten sonra Artvin’e bağlanmıştır
Dağların denize dik geldiği kıyı şeridi üzerinde kurulan İlçenin, doğusunda Gürcistan Cumhuriyeti, batısında Arhavi, güneyinde Borçka ve kuzeyinde Karadeniz bulunmaktadır Deniz seviyesinden 10 m yükseklikte olup en yüksek noktası 1513 m ile Yavuz Sultan Selim Tepesi’dir
İl Merkezine 65 km, en yakın ilçe olan Arhavi’ye de 9 km uzaklıktadır İlçe’nin denize olan kıyısı 20 km, yüzölçümü de 289 km² dir Nem oranının yüksek ve havanın yağışlı olması bitki örtüsünü gür ve çeşitli kılmıştır Kıyıdan 400-600 m yüksekliğe kadar olan yerlerde fındık ve çay bahçeleri bulunmaktadır
İlçe Sarp Sınır Kapısına 18 km, il merkezine 65 km, Arhavi ilçesine 10 km, Borçka ilçesine de 36 km uzaklıktadır2009 sayımına göre nüfusu 31496 kişidir

Murgul

İlçenin tarihçesi hakkında detaylı bilgi mevcut olmamakla birlikte; 1050’li yıllarda Selçukluların fethine kadar, Pontus-Rum, Bizanslılar ve İranlılar hakimiyetinde olduğu bilinmektedir Yavuz Selim döneminde Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır
İlçe Merkezi 1935-1950 yılları arasında Damar iken daha sonra Murgul İlçe Merkezi olmuştur 1987 yılında Murgul adıyla İlçe olmuştur
Yüzölçümü 406 km2 olan İlçenin İl Merkezinden uzaklığı 48 km olup genelde dağlık yapıya sahiptir Doğusunda Artvin, Batısında Arhavi ilçesi, Kuzeyde Borçka İlçesi, Güneyinde Yusufeli ilçesi bulunmaktadır İlçenin %50’si orman, %45’i çayır, mera, kayalık, taşlık,% 5’ide tarım alanıdır İlçenin 1’i Merkez diğeri Damar olmak üzere 2 Belediyesi , 10 köyü bulunmaktadır
İlçedeki halk ağırlıklı olarak Damar beldesindeki Bakır Fabrikasında çalışarak, birazda tarım, hayvancılık ve ormancılıktan geçimlerini sağlamaktadır Tarım arazisinin azlığı insanları okumaya zorlamış ve böylece insanların kültürel düzeylerinin yükselmesine sebep olmuştur İlçede Karadeniz iklimi hakimdir

Şavşat

Tarih kaynaklarına göre Şavşat ve civarında MÖ 950-650 yılları arasında Urartu ve Kimmer Kabileleri yaşamışlardır Daha sonra bölge Saka Türkleri, Romalılar ve Sasaniler’in elinde kalmıştır Yavuz Sultan Selimin Trabzon Valiliği sırasında Rize ilinin Osmanlı topraklarına katıldığı zaman Artvin-Şavşat-Ardanuç fethedilerek birer Sancak haline gelmiştir 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı neticesinde Artvin-Ardanuç-Borçka ve Şavşat Anavatandan koparılmıştır Daha sonra 1921 yılında Türk Ordusu Sahara Dağını aşarak Şavşat, Ardanuç ve Artvin ile Borçka’yı geri alarak Anavatana dahil etti
İlçenin doğusunda Ardahan ili , güneyinde Ardanuç ilçesi , batısında Artvin , kuzeyinde Gürcistan Cumhuriyeti bulunmaktadır 1317 km2 dağlık ve engebeli bir arazi üzerine yayılmış ilçe merkezinin rakımı 1100 m olup ilçenin büyük bir bölümü zengin ormanlarla kaplıdır İlçede Karadeniz iklimi ve kara iklimi arasında bir geçiş iklimi hakimdir
İlçe, Artvin il Merkezine 71 km , Ardahan iline 46 km mesafede bulmaktadır Artvin-Şavşat- Ardahan yolu; Karadeniz'i Gürbulak ve Türkgözü kapılarına bağlayan en kısa yoldur İlçenin 1’i belde ve 1’i de Merkez olmak üzere 2 belediyesi vardır

Yusufeli

Tarihi kaynaklardan Yusufeli ve Çevresine sırasıyla Kimmerler , Sakalar, Arsaklıların İslam hakimiyetine kadar hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır 645 yılında Mekkeli mesleme oğlu Habib kumandasındaki İslam ordusu bu bölgedeki Bizanslıları yenerek bölgeyi İslam Ordusuna bağladı Daha sonra bölge , Selçuklu Akınlarına sahne olmuş ve 1 Alaaddin zamanında Şavşat-Artvin-Yusufeli kesimleri Anadolu Selçuklu Devletine katıldı
İlk ilçe teşkilatı Erzurum iline bağlı olarak 1879 yılında KİSKİM kazası adı ile kuruldu Kazanın resmi adı ise Kiskim beyleri torunlarının zorlamaları ile kabul edilmiştir Kaza ilk merkezi olan Öğdem’de 10 yıl kalabildi 1889 yılından sonra merkezi Ersis oldu 1912 yılında ilçenin Kiskim olan adı Yusufeli olarak değiştirildi 1915 yılında Rus işgali başlayınca , 1916’da tedbir için kayıtlar Bayburt’a taşındı ve 1918’de Ruslar geri çekilince Ersis’e geri getirildi Ersis, 1926’ya kadar ilçe merkezi olmaya devam eder 1926’da ilçe merkezi tekrar Öğdem’e nakledilerek Erzurum’dan alınıp ilk defa Artvin’e bağlandı 7 yıl Artvin’e bağlı kaldıktan sonra 1933 yılında Rize Merkezli Çoruh vilayeti kurulup Artvin’de bu Vilayetin ilçesi olunca Yusufeli bu sefer köyleri ile birlikte Erzurum’a bağlandı 1936 yılında Rize Merkezli Çoruh Vilayeti kaldırılarak, merkezi Artvin olmak üzere yeni Çoruh vilayeti kurulunca, Yusufeli’de Erzurum’dan alınarak Artvin’e bağlandı 1950 de şimdiki yerine taşındı

Yöre Mutfağı

Artvin yöresinde, mutfak geleneği çok zengindir
Çorbalar,
Süt ve süt ürünlerinden yapılan yemekler,
Sebzelerden ve kır otlarından yapılan yemekler,
Hamur işleri,
Et ve et yemekleri,
Ve Tatlılar çeşitlilik içinde üretilmektedir
Yemek Kültürü:
Süt ve süt ürünlerinden yapılan yemekler; peynir kuymağı ve kaymak kuymağı Sebzelerden ve kır otlarından yapılan yemekler; dağ pancarı, kuş yemeği, gımı, yaban semiz otu, ebegümeci bazı otlardan yemek yapılmaktadır Taze asma yaprağı ve lahanadan sarma ve yemekler örnek verilebilir Taze fasulyenin kurutulmuşundan yapılan “Puçuko” özel sebze yemeğidir

Hamur işleri; Laz Böreği, katmer, erişte, hınkal, çergebaz, bişi, lokum, hamur işlerindendir
Kışlık kavurma, ağaç şişlerde yapılan kebaplar etli yemeklerin yöreye özgülerindendir
Keşkek, gendima, herisa, ve şilav gibi yemekler tanelilerden yapılan yemeklerdendir
Hasuta, kaysefe, zurbiyet ve ballı lokum tatlılardandır
Çorbalar; Püşürük çorbası, ayran çorbası, tutmaç çorbası, soğan harşosu, çinçar çorbası yöreye özgün çorbalardandır

Beyaz Patates

Her türlü sebzenin yanında, özellikle lezzetli “beyaz patatesi” ile yetiştirilir Ayrıca patates “kuyularda”, toprak altında muhafaza edildiği için yıl boyunca ve lezzetli bir şekilde yenilebilmektedir Özellikle yuvarlak bir şekilde dilimlenmiş olan beyaz patates, üzerine yağlı peynir serilerek fırınlanır ve öylece ya da balla yenir Çok özel bir damak tadıdır