Osmanlı Zamanında Bölücü Eşkiya

Osmanlı Döneminde Eşkiya Hakkında - Osmanlı Zamanında Eşkiya Varmıydı - Osmanlı Zamanı Eşkiye Sorunu

Prof Dr Mümtazer Türköne, ‘Osmanlı gibi büyük düşünelim Apo’yuda paşa yapalım’ sözlerinden sonra tarihçi Erhan Afyoncu, Osmanlı’nın ekıya politikasını yazdı


Erhan AFYONCU’nun yazısı


Ancak ülkeden ayrılmayı düşünen asilere karşı ise tam tersine çok acımasız davranmıştı 16yüzyıl sonlarında Avrupa’nın birçok yerinde geleneksel düzenin ve ekonomik yapının bozulmasıyla eşkıya grupları ortaya çıktı Dünya ikliminde meydana gelen değişiklikler, uzun süreli kuraklıklar yaşanması bu isyanların çıkmasında önemli rol oynamıştır Osmanlı eşkıyaları bastırmak için iki yol kullandı Bunlardan birisi kuvvet kullanarak eşkıyaları ortadan kaldırmaktı 1608 yazında Kuyucu Murad Paşa liderliğindeki büyük bir orduyla celali isyanları sona erdirildi Kuyucu Murad Paşa’nın eşkıya takibi ve sonrasında celali bakiyelerini temizlemek için yaptığı teftişler esnasında binlerce insan celali oldukları gerekçesiyle öldürüldü


EŞKIYA PAŞA YAPILIYOR


Osmanlı yönetiminin celali, yani eşkıyalar için kullandığı ikinci yol celalilere makam, mevki vererek onların etkinliklerini bitirmekti Bazı Türk tarihçileri, Osmanlılar’ın eşkıyaları affedip, devlet kademelerinde görev vermesini acizlik olarak yorumlarken, Karen Barkey isimli bir Amerikalı sosyoloğun Fransa ile Osmanlı İmparatorluğu’nu mukayese ederek yaptığı incelemede eşkıyaların affının ve bir makam verilmesinin, devletin aczini değil, kuvvetini ve idaresini sürdürme kabiliyetini gösterdiği sonucuna varılmaktadır Fransa’da merkez-kenar dengesindeki ciddi kaymalardan dolayı isyanlar meydana gelmiş ve bu isyanlar zorla bastırılmıştır Osmanlı İmparatorluğu ise toplumsal sınıfların çoğunu manipüle ederek, çok büyük isyanların çıkmasını engellemiştir Eşkıyaları affederek, devlet kademelerinde görevlendirmiş, böylece kenardaki kuvvetlerin merkez içerisinde erimesini sağlamıştır Osmanlılar’ın tarzı hem daha insanî hem de daha devlet menfaatinedir


HAC YOLU EMNİYETE ALINDI


Suraiya Faroqhi’nin Osmanlılar’ın hac güzergâhında eşkıyalık yapan bedevilerle anlaşmasının izahı da aynı şekildedir Çölde eşkıyalık yapan bedevilere bazı hediyeler verilmek suretiyle, fazla bir kuvvet bulundurulmadan hac yolu emniyeti ve Osmanlı İmparatorluğu’nun o topraklardaki meşruiyeti sağlanmıştır


Devleti bölmek isteyen affedilmiyor


Osmanlı yönetimi sıradan eşkıyaya müsamaha gösterirken, siyasi maksatlı isyan edenlere aynı müsamahayı göstermemiştir 17 yüzyılın başlarında isyan edenlerden biri de Lübnan’ın güçlü Dürzi emirlerinden Maanoğulları’ydı Maanoğlu Fahreddin, 17 yüzyılın başlarında imparatorluğun otorite boşluğuna düşmesi üzerine Lübnan’da bağımsız bir devlet kurmaya kalktı Osmanlı yönetimi, 1612’de Maanoğlu üzerine bir ordu gönderdi Maanoğlu Fahreddin, Osmanlı ordusu karşısında dayanamayarak İtalya’ya kaçtı


DEVLET KURMAYA KALKANLARIN HAZiN SONU


Ailenin reisi Maanoğlu Fahreddin, daha sonra geri dönüp, bölgeye hakim oldu Dördüncü Murad, İstanbul’da devlet otoritesini yeniden sağladıktan sonra imparatorluğun diğer yerlerindeki eşkıyaları ortadan kaldırmaya başlamıştı Küçük Ahmed Paşa komutasındaki bir ordu, Maanoğulları’nın üzerine gönderildi Maanoğlu, Osmanlı kuvvetlerine direnemeyeceğini görünce bütün bir kayadan oluşan Suf Dağı’na sığındı Bunun üzerine Osmanlı ordusunun komutanı Küçük Ahmed Paşa, dağın üzerine çok miktarda odun yığdırıp dağı ateşe verdirdi Daha sonra da sirkeyle kayayı yumuşattı Osmanlı askerleri de yumuşayan kayaları keserek, Maanoğlu ailesini yakaladılar Fahreddin, oğulları Mesud ve Hüseyin ile birlikte İstanbul’a gönderildi Maanoğlu Fahreddin, İstanbul’da iki ay hapis yattıktan sonra, 13 Nisan 1635’te idam edildi


DEVLET OTORİTESİ ZAYIFLADI


Osmanlı İmparatorluğu’nda, 17 yüzyılın başlarında devlet otoritesi zayıflayınca celali adı verilen eşkıyalar her tarafı sarmış, valiler isyan etmişti Bunlardan biri de 1606’da, Suriye’de ayrılıkçı bir hareket başlatan Canbolatoğlu Ali’ydi Canbolatoğlu Ali bölgeye hakim olup, bağımsızlığını ilân etti Kuyucu Murad Paşa, 1607’de Canbolatoğlu ’nun üzerine yürüdü Asileri mağlup edince, Canbolatoğlu af diledi Affedilip, Tımışvar’a gönderilen Canbolatoğlu Ali 1611’de burada idam edildi


MEKKE’Yİ ELE GEÇİRDİLER


Aynı durum 19 yüzyılda isyan eden Arap liderlerinde de yaşanmıştır 18 yüzyılda Arabistan’da ortaya çıkan Vehhabilik imparatorluğu tehdit etmeye başlayınca devlet olayın üstüne gitti Vehhabiler’in lideri Abdulaziz, Ekim 1803’de Diriyye’de suikastla ortadan kaldırıldı Ancak isyan bitirilemedi Vehhabiler, 1806 yılı Ocak ayında ise Mekke’yi ele geçirdiler Durum kötüye gidince devlet Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı isyanı bitirmekle görevlendirdi Kavalalı İbrahim Paşa çok şiddetli savaşlar sonrası Eylül 1818’de Vehhabiler’in merkezi Diriyye’yi girerek isyanın lideri Suud oğlu Abdullah’ı ele geçirdi İstanbul’a gönderilen Suud oğlu Abdullah, Aralık 1819’da saray meydanında idam edildi