Kadin Hayatinin Ortalama Olarak Üçte Biri Menapoz Döneminde Geçer :((

Kadin hayatinin ortalama olarak üçte biri menapoz döneminde geçer Menapoza girme yasi tüm dünyada ve antik çaglardan beri fazla degisme göstermemistir ve ortalama 45-55 civarindadir 40 yastan önce menapoza girmek, "erken menapoz " olarak tanimlanmaktadir Menapoz genellikle hayatin dogal bir asamasi olarak kabul edilmektedir Gerçekten de menapoz, kadin hayatinin yumurtlama fonksiyonlarinin sonlandiktan sonraki dogal bir asamasidir Ancak menapozda olusan bazi degisiklikler kadinin hayatini derinden ve öylesine olumsuz etkiler ki bu durum pek çok hastaliklarin ortaya çikmasina ve kadinin yasam kalitesinin azalmasina neden olur Bu gün menapoz olumsuz etkileri önlenmeye ve tedavi edilmeye çalisilan bir hastalik gibi kabul edilmektedir Menapozun kadin hayatinin dogal bir parçasi olmasi nedeniyle hiç bir sey yapmadan izlenmesi artik eskilerde kalmistir Özellikle kadin yumurtalik hormonlarinin laboratuar kosullarinda üretilip kullanilmaya baslanmasiyla bu kavram daha da ön plana çikmistir Menapozda azalan yumurtalik hormonlarinin yerine konmasiyla menapoza ait tüm olumsuz degisiklikler ve hastaliklar kolaylikla önlenebilmekte veya en aza indirgenebilmektedir


Menapozdaki temel degisiklik kadinlik hormonu olan östrojenin yumurtlamanin durmasi sonucu azalmasidir Böylece kadinda,

Ates basma, terleme, çarpinti

Uykusuzluk, sinirlilik, (ruhsal çöküntü) depresyon, unutkanlik, halsizlik, çabuk sinirlenme

Bazen cinsel istekte (libido) azalma

Kemik erimesi (osteoporoz)

Damar sertligi (ateroskleroz) gelisme egilimi

Cinsel organlarda çekilme (atrofi), kuruluk, agrili iliski

Idrar kaçirmaya kadar varan idrar yollarinda atrofi


ortaya çikmaktadir


Kadinlar bir sabah uyandiklarinda kendilerini menapoza girmis olarak bulmazlar Menapoz 20 yil süren degisikliklerin tam ortasindaki dönemdir 40 yasindan sonra kadinlarda önce yumurtlamanin azalmasina bagli olarak düzensiz adet kanamalari, aralikli ates basma ve terlemeler, psikolojik degisiklikler ortaya çikmaya baslar Daha sonra yakinmalar giderek artar ve adet tamamen kesilir Bu dönemde 1 yil adet kanamalarinin olmamasi menapoz tanisi için yeterlidir 6 aydan daha fazla adet gecikmeleri arastirilip kandaki östrojen ve yumurtlamayi uyaran hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tani konulur Ancak adet düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar menapoza giriyorum düsüncesiyle normal karsilanmamali; hasta doktoruna basvurarak bu degisikliklerin gebelik ve kadin cinsel organlarinin kanserlerinde de görülebilecegi göz önünde tutularak bu hastaliklar dikkatle arastirilmalidir


MENAPOZDA KALP VE DAMAR HASTALIKLARI


Menapozda östrojen hormonunun azalmasi ile kadinlarda bu hormonun kalp damar hastaliklarindan koruyucu etkisi ortadan kalktigindan damar sertligi ve kalp krizi riski % 60 artar Yapilan çalismalar sonucunda disaridan verilen östrojen hormonunun riski %25-50 oraninda azalttigi bulunmustur Östrojen hormonu kandaki zararli yaglari azaltirken yararli yaglari artirmaktadir Östrojen direk olarak damarlar üzerinde de gevsetici, olumlu bir etkiye sahiptir Kandaki pihtilasma faktörleri ve fibrinojenin de östrojen kullananlarda daha az oldugu bulunmus ve kalp krizinden koruyucu etkinin damar yatagi içinde pihti olusumu riskinin azalmasina da bagli oldugu bildirilmistir


MENAPOZDA KEMIK ERIMESI (OSTEOPOROZ)


Amerika Birlesik Devletleri'nde yaklasik 25 milyon kadinin sorunu olan menapoz sonrasi osteoporoz kabaca kemik dokusunun temel minerali olan kalsiyum'un yaslanma ve menapozdaki östrojen eksikligi sonucu kalici olarak kaybedilmesidir Ilk 5-8 yilda kemik kaybi ortalama yilda %4-8 iken daha sonra kismen azalarak kadin her yil kemik dokusunun yaklasik %1'ini kaybeder ve 75 yasina geldiginde ortalama olarak 35 yasindaki kemik dokusunun %30'unu kaybetmis olur Buna bagli olarak menapozla beraber hizla artan kemik erimesi sonucu sessiz omurga kiriklariyla bel agrilari, boyda kisalma ve kamburluk ortaya çikar Menapozdan sonra bir kadinda boy 65 yasina kadar ortalama 4 cm, 75 yasina kadar 9 cm kisalir Omurga kemiklerindeki çökme kiriklarina bagli olarak ortaya çikan kamburluk ve gögüs kafesinin kemik yapisinin bozulmasi sonucu hastada solunum sikintisi gelisebilir Kadinlar menapozda çarpma düsme sonucu kalça,el bilegi ve diger kemik kiriklarina da daha kolay maruz kalabilirler Bu kiriklardan en ciddi olani kalça kirigidir ve kalça kirigindan sonra hastalardan %12-20'si 2 yil içinde kaybedilmektedir Kalça kirigi geçirmis hastalarin geriye kalanlarinin bir kismi sürekli bakima ihtiyaç duymaktadirlar Bu nedenle ABD'de yapilan yillik tedavi ve rehabilitasyon harcamalarinin tutari 20 milyar dolari bulmakta ve bu rakam her yil giderek artmaktadir Korunma bu açidan en ekonomik, en insancil ve en kolay yöntem olarak karsimiza çikmaktadir Kemik erimesine zemin hazirlayan risk faktörleri:

Çok çocuk dogurma

Sigara, ***** kullanimi

Beslenme bozukluklari (kalsiyumdan fakir diyet)

Günes banyosu aliskanliginin olmamasi

Spor yapma aliskanliginin olmamasi

Uzun süre yataga bagli kalmaya neden olan hastaliklar

Bazi endokrin (hormonal) bozukluklar (hiperparatiroidi, hipertiroidi(guatr), böbrek üstü bezinin asiri çalismasi veya steroid hormonlarinin ilaç olarak uzun süreli alimi vb)

Bag dokusu hastaliklari(Romatoid artrit, sarkoidoz) ,siroz,böbrek hastaliklari,erken menapoz

Genetik faktörler (ailede osteoporoz varligi)


MENAPOZDA IDRAR YOLLARI DEGISIKLIKLERI


Östrojen hormonunun eksikligi kadinlik organlarina komsulugu ve fizyolojik beraberligi nedeniyle idrar yollari ve mesane fonksiyonlarini da etkiler Vajen ve idrar deligi (üretra) destek dokulari zayiflar, mesane fonksiyonlari bozularak idrar kaçirma varsa artabilir veya ortaya çikabilir Bu dönemde mesane fitiklasmasi, atrofiye bagli rahim (uterus) ve ****** sarkmalari da idrar kaçirmanin bir nedeni olabilir Ancak menapozda görülen idrar kaçirmanin en sik nedeni mesanenin zamansiz kasilmasina bagli olan asiri aktivitedir (detrusor instability) Bu hastalar genellikle sikistiklarinda yetisemeyip tuvalet kapisinda idrarlarini kaçirirlar Menapoz öncesi dönemde kadinlarin %10'unda görülen bu durum menapozdan sonra %20-30'unda rastlanir ******l veya agizdan uygulanan östrojen hormonu yakinmalari azaltir veya düzeltir


MENAPOZ TANI VE TEDAVISI


Menapozun olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön kosulu tanisinin en erken asamada konulup erken tedaviye baslanmasidir Çünkü menapozdaki kayiplar ilk yillarda en fazladir Menapoz temel olarak yumurtlamanin durmasi (dogal) veya yumurtaliklarin alinmasi (cerrahi) veya çalisamayacak kadar hasar görmesine bagli olarak ortaya çikar 40 yasindan sonra 1 yil süreyle adet görmeyen ve yakinmalari da olan bir kadin baska arastirma yapilmaksizin menapozda kabul edilebilir Menapoza geçis döneminde, gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan kötü huylu hastaliklar ayirt edilmelidir Bunun için seyrek adet gören, ates basma, çarpinti, terleme ve psikolojik degisiklikleri olan bir kadinin adetin 3 günü alinan kaninda, yumurtaliklari uyaran hormon (FSH,LH) düzeyleri artmissa tani daha kesin ve erken konmus olur ve tedaviye de hemen baslanabilir Düzensiz (genellikle seyrek) adet gören bir kadinda FSH 40 pg/ml üzerinde ise menapoz tanisi kesinlikle konur FSH degerinin 25-40 pg/ml arasinda olmasi halinde menapoza giris sürecinin basladigi ancak seyrek de olsa yumurtlama ve gebelik de olabilecegi düsünülür Ancak her durumda gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan diger hastaliklar gebelik testi, ultrasonografi ve endometrial biopsi (kürtaj) vb ile arastirilmalidir


HORMONLA TEDAVI


Baslica bozukluk veya eksiklik östrojen hormonun azalmasi oldugundan, temel tedavi de östrojen hormonu vermektir Tani konur konmaz eger hasta için sakincalari yoksa;

Agizdan

Cilte yapistirilan bantlar veya sürülen jellerle

******l yolla


östrojeni yerine koyma tedavisine baslamak esastir


Hormon kullanimina engel olusturan durumlar:


Yeni kalp krizi(miyokard enfarktüsü) geçirmis olanlar

Geçici iskemik atak

Geçirilmis inme (serebrovasküler olay), beyin damar tikanikliklari

Karaciger fonksiyonlarinin bozuk olmasi

Östrojen ile ilerleyen tümör varligi (Meme ,rahim)

Tromboemboli (damariçi pihtilasma ile damar tikanikligi)


Dikkatli ve kontrollü kullanilacak durumlar:


Kalpte iskemik hastalik (damar sertligine bagli beslenme bozuklugu)

Hipertansiyon(yüksek tansiyon)

Safra kesesi hastaliklari ve tas

Diabetes Mellitus (Seker Hastaligi)

Hiperlipemi (kanda yag,kolesterol, oraninin yüksek olmasi)

Migren tipi basagrilari

Miyom (rahimde tümör)


Hormon tedavisine baslanmadan önce, bu ilaçlarin olasi yan etkileri ve uzun yillar kullanilmasina bagli ortaya çikabilecek durumlar hasta tarafindan bilinerek, ön hazirliklar yapilmalidir Ön arastirmalar:


Genel vücut ve jinekolojik muayene, tansiyon, kilo,agirlik ölçümü

Karaciger fonksiyonlari (kandaki karaciger enzimleri,yaglar,kolesterol ölçülür)

Kan ve idrar tetkiki (genel kontrol)

Servikal smear (Rahim agzi kanserini arastirmak için alinan sürüntü)

Mammografi (Meme kanseri taramasi)

Endometrial biopsi ve/veya ******l ultrason ile endometrial kalinlik ölçümü (rahim kanserini tarama)

Açlik Kan Sekeri (Seker hastaligi arastirilmasi)

Elektrokardiografi (Kalpte kriz veya beslenme bozuklugu arastirilmasi)

Gerekirse kemik yogunlugu ölçümleri (kiriklari önlemek ve diger ilaçlarin gerekliliginin arastirilmasi için)


Bu tetkikler hastanin durumuna göre en az 1 yil araliklarla tekrarlanir


HORMONSUZ TEDAVI


Genellikle direkt olarak menapoza karsi degil, olusturdugu hastaliklara (osteoporoz vb ) karsi kullanilan ilaç ve yöntemleri içerir

Kalsiyum destegi

Bifosfonatlar

D Vitamini

Diyet


Kalsiyumdan zengin diyet esastir Süt, yogurt, peynir vb diyetle kemik kaybi önlenmeye çalisilir

Egzersiz


Her gün 30 dakikalik yürüme ve basit agirlik kaldirma, kas güçlendiren hareketler, ilaçlar kadar önemlidir Yaz aylarinda günes isigindan (ultra-viole) faydalanmak için düzenli güneslenme yararlidir


OLUSAN HASTALIKLARIN TEDAVISI


Amaç hastaliklarin önlenmesi olmakla beraber önlenemedigi zaman uygun tedaviler yapilir


Kemik Erimesi


Kirik olusmussa uygun tedavi yapilir ve fizik tedavi ile rehabilitasyon saglanir Kiriklara bagli ortaya çikan kamburluk nedeniyle olusan agri ve solunum sikintisi için fizik tedavi ve uygun atellerle hastaya yardimci olunmaya çalisilir Kiriklarin olusumunun önlenmesi için ev, hastaya göre yeniden düzenlenmelidir Merdiven kenarlarina, banyo ve tuvalete tutunacak kollar yapilir Elektrik kesilmesi aninda olusabilecek çarpma ve düsmeleri önlemek için özel pilli veya jenaratörlü lambalar merdivenlere yerlestirilebilir Yerlerdeki kaygan örtü malzemeleri (hali, kilim vb) sabit hale getirilebilir


Idrar Kaçirma


Mesane boynunun sarkmasina veya mesane aktivitesinin artmis olmasina (detrusor instabilitesi) göre degisir Mesane boynu harekeliliginin arttigi durumlarda cerrahi; mesane kasinin zamansiz kasilmasina bagli idrar kaçirmalarda ilaç,fizik tedavi ve/veya mesanenin elektrik simulasyonuna dayali tedaviler uygundur Hangi tedavinin yapilacagina konunun uzmani bir hekim tarafindan yapilan muayene, labaratuar ve ürodinamik (mesanenin dolum, iseme ve kaçirma basinçlarini bilgisayarla kaydi) gibi çalismalarla karar verilmelidir Iyi seçilmemis hastalarda tedavi idrar kaçirmayi düzeltmeyecegi gibi artisina neden olabilir


PSIKOLOJIK SORUNLAR


Özellikle ilk yillarda kadinlarda adetten kesilme,ates basma ,terleme ,çocuk dogurma yetenegini kaybetme gibi bozukluklar eksik kadinlik, izolasyon, depresyon, içe kapanma, uykusuzluk, asiri sinirlilik ve saldirganliga neden olabilir Bu durumda bir psikiyatrisin öneri ve tedavisine gerek vardir Alismaya çalismak sorunu derinlestirebilir


Cinsel Sorunlar


Cinsel istek menapozdan etkilenmez Cinsellik kadinda ögrenilebilen bir davranistir Genel olarak gebelik korkusunun ortadan kalkmasi, profesyonel hayattan (kariyer, para kazanma vb) kaynaklanan kaygilarin azalmasi, çocuklarinin büyümüs olmasiyla azalan fiziksel bagimlilik, yillarin olusturdugu deneyimler, eslerin birbirini daha iyi tanimalari sonucu kadinin menapozdaki cinsel hayatinin daha da renklenmesi son derece dogaldir Menapoza girerken ortaya çikabilecek depresyon ataklarinda ve uyum döneminde cinsel istekte (libido) bir miktar azalma olacagini bilerek panige kapilmadan uygun danisma ve tedavilere basvurmak en akilci yoldur Aksi takdirde eksik kadinlik, degersizlik, hastalikli olma duygulariyla cinsel istek azalmalari uzun sürebilir veya kalici olabilir Cinsel istek azalmadan menapozda vajen girisi ve ******da çekilme (atrofi) ve kuruluk nedeniyle agrili iliski ve buna bagli bir isteksizlik ortaya çikabilir Bu tür durumlarda lokal hormon veya kayganlastirici jel uygulamalariyla sorun çözülür Unutmayiniz "Hayat kirkinda baslar"


Menapoz ve Aile


Menapoz kadinin tek basina üstesinden gelmesi zor bir problemdir Es ve çocuklar bu dönemde kadina yardimci ve anlayisli olmalidir Bir kadin menapozu en kolay yakinlarinin destek ve telkinleriyle karsilar Bu destek ve telkinler psikolojik, bilgilendirme veya tedaviye devami saglamak seklinde olabilir

Kadin hayatinin ortalama olarak üçte biri menapoz döneminde geçer Menapoza girme yasi tüm dünyada ve antik çaglardan beri fazla degisme göstermemistir ve ortalama 45-55 civarindadir 40 yastan önce menapoza girmek, "erken menapoz " olarak tanimlanmaktadir Menapoz genellikle hayatin dogal bir asamasi olarak kabul edilmektedir Gerçekten de menapoz, kadin hayatinin yumurtlama fonksiyonlarinin sonlandiktan sonraki dogal bir asamasidir Ancak menapozda olusan bazi degisiklikler kadinin hayatini derinden ve öylesine olumsuz etkiler ki bu durum pek çok hastaliklarin ortaya çikmasina ve kadinin yasam kalitesinin azalmasina neden olur Bu gün menapoz olumsuz etkileri önlenmeye ve tedavi edilmeye çalisilan bir hastalik gibi kabul edilmektedir Menapozun kadin hayatinin dogal bir parçasi olmasi nedeniyle hiç bir sey yapmadan izlenmesi artik eskilerde kalmistir Özellikle kadin yumurtalik hormonlarinin laboratuar kosullarinda üretilip kullanilmaya baslanmasiyla bu kavram daha da ön plana çikmistir Menapozda azalan yumurtalik hormonlarinin yerine konmasiyla menapoza ait tüm olumsuz degisiklikler ve hastaliklar kolaylikla önlenebilmekte veya en aza indirgenebilmektedir


Menapozdaki temel degisiklik kadinlik hormonu olan östrojenin yumurtlamanin durmasi sonucu azalmasidir Böylece kadinda,

Ates basma, terleme, çarpinti

Uykusuzluk, sinirlilik, (ruhsal çöküntü) depresyon, unutkanlik, halsizlik, çabuk sinirlenme

Bazen cinsel istekte (libido) azalma

Kemik erimesi (osteoporoz)

Damar sertligi (ateroskleroz) gelisme egilimi

Cinsel organlarda çekilme (atrofi), kuruluk, agrili iliski

Idrar kaçirmaya kadar varan idrar yollarinda atrofi


ortaya çikmaktadir


Kadinlar bir sabah uyandiklarinda kendilerini menapoza girmis olarak bulmazlar Menapoz 20 yil süren degisikliklerin tam ortasindaki dönemdir 40 yasindan sonra kadinlarda önce yumurtlamanin azalmasina bagli olarak düzensiz adet kanamalari, aralikli ates basma ve terlemeler, psikolojik degisiklikler ortaya çikmaya baslar Daha sonra yakinmalar giderek artar ve adet tamamen kesilir Bu dönemde 1 yil adet kanamalarinin olmamasi menapoz tanisi için yeterlidir 6 aydan daha fazla adet gecikmeleri arastirilip kandaki östrojen ve yumurtlamayi uyaran hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tani konulur Ancak adet düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar menapoza giriyorum düsüncesiyle normal karsilanmamali; hasta doktoruna basvurarak bu degisikliklerin gebelik ve kadin cinsel organlarinin kanserlerinde de görülebilecegi göz önünde tutularak bu hastaliklar dikkatle arastirilmalidir


MENAPOZDA KALP VE DAMAR HASTALIKLARI


Menapozda östrojen hormonunun azalmasi ile kadinlarda bu hormonun kalp damar hastaliklarindan koruyucu etkisi ortadan kalktigindan damar sertligi ve kalp krizi riski % 60 artar Yapilan çalismalar sonucunda disaridan verilen östrojen hormonunun riski %25-50 oraninda azalttigi bulunmustur Östrojen hormonu kandaki zararli yaglari azaltirken yararli yaglari artirmaktadir Östrojen direk olarak damarlar üzerinde de gevsetici, olumlu bir etkiye sahiptir Kandaki pihtilasma faktörleri ve fibrinojenin de östrojen kullananlarda daha az oldugu bulunmus ve kalp krizinden koruyucu etkinin damar yatagi içinde pihti olusumu riskinin azalmasina da bagli oldugu bildirilmistir


MENAPOZDA KEMIK ERIMESI (OSTEOPOROZ)


Amerika Birlesik Devletleri'nde yaklasik 25 milyon kadinin sorunu olan menapoz sonrasi osteoporoz kabaca kemik dokusunun temel minerali olan kalsiyum'un yaslanma ve menapozdaki östrojen eksikligi sonucu kalici olarak kaybedilmesidir Ilk 5-8 yilda kemik kaybi ortalama yilda %4-8 iken daha sonra kismen azalarak kadin her yil kemik dokusunun yaklasik %1'ini kaybeder ve 75 yasina geldiginde ortalama olarak 35 yasindaki kemik dokusunun %30'unu kaybetmis olur Buna bagli olarak menapozla beraber hizla artan kemik erimesi sonucu sessiz omurga kiriklariyla bel agrilari, boyda kisalma ve kamburluk ortaya çikar Menapozdan sonra bir kadinda boy 65 yasina kadar ortalama 4 cm, 75 yasina kadar 9 cm kisalir Omurga kemiklerindeki çökme kiriklarina bagli olarak ortaya çikan kamburluk ve gögüs kafesinin kemik yapisinin bozulmasi sonucu hastada solunum sikintisi gelisebilir Kadinlar menapozda çarpma düsme sonucu kalça,el bilegi ve diger kemik kiriklarina da daha kolay maruz kalabilirler Bu kiriklardan en ciddi olani kalça kirigidir ve kalça kirigindan sonra hastalardan %12-20'si 2 yil içinde kaybedilmektedir Kalça kirigi geçirmis hastalarin geriye kalanlarinin bir kismi sürekli bakima ihtiyaç duymaktadirlar Bu nedenle ABD'de yapilan yillik tedavi ve rehabilitasyon harcamalarinin tutari 20 milyar dolari bulmakta ve bu rakam her yil giderek artmaktadir Korunma bu açidan en ekonomik, en insancil ve en kolay yöntem olarak karsimiza çikmaktadir Kemik erimesine zemin hazirlayan risk faktörleri:

Çok çocuk dogurma

Sigara, ***** kullanimi

Beslenme bozukluklari (kalsiyumdan fakir diyet)

Günes banyosu aliskanliginin olmamasi

Spor yapma aliskanliginin olmamasi

Uzun süre yataga bagli kalmaya neden olan hastaliklar

Bazi endokrin (hormonal) bozukluklar (hiperparatiroidi, hipertiroidi(guatr), böbrek üstü bezinin asiri çalismasi veya steroid hormonlarinin ilaç olarak uzun süreli alimi vb)

Bag dokusu hastaliklari(Romatoid artrit, sarkoidoz) ,siroz,böbrek hastaliklari,erken menapoz

Genetik faktörler (ailede osteoporoz varligi)


MENAPOZDA IDRAR YOLLARI DEGISIKLIKLERI


Östrojen hormonunun eksikligi kadinlik organlarina komsulugu ve fizyolojik beraberligi nedeniyle idrar yollari ve mesane fonksiyonlarini da etkiler Vajen ve idrar deligi (üretra) destek dokulari zayiflar, mesane fonksiyonlari bozularak idrar kaçirma varsa artabilir veya ortaya çikabilir Bu dönemde mesane fitiklasmasi, atrofiye bagli rahim (uterus) ve ****** sarkmalari da idrar kaçirmanin bir nedeni olabilir Ancak menapozda görülen idrar kaçirmanin en sik nedeni mesanenin zamansiz kasilmasina bagli olan asiri aktivitedir (detrusor instability) Bu hastalar genellikle sikistiklarinda yetisemeyip tuvalet kapisinda idrarlarini kaçirirlar Menapoz öncesi dönemde kadinlarin %10'unda görülen bu durum menapozdan sonra %20-30'unda rastlanir ******l veya agizdan uygulanan östrojen hormonu yakinmalari azaltir veya düzeltir


MENAPOZ TANI VE TEDAVISI


Menapozun olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön kosulu tanisinin en erken asamada konulup erken tedaviye baslanmasidir Çünkü menapozdaki kayiplar ilk yillarda en fazladir Menapoz temel olarak yumurtlamanin durmasi (dogal) veya yumurtaliklarin alinmasi (cerrahi) veya çalisamayacak kadar hasar görmesine bagli olarak ortaya çikar 40 yasindan sonra 1 yil süreyle adet görmeyen ve yakinmalari da olan bir kadin baska arastirma yapilmaksizin menapozda kabul edilebilir Menapoza geçis döneminde, gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan kötü huylu hastaliklar ayirt edilmelidir Bunun için seyrek adet gören, ates basma, çarpinti, terleme ve psikolojik degisiklikleri olan bir kadinin adetin 3 günü alinan kaninda, yumurtaliklari uyaran hormon (FSH,LH) düzeyleri artmissa tani daha kesin ve erken konmus olur ve tedaviye de hemen baslanabilir Düzensiz (genellikle seyrek) adet gören bir kadinda FSH 40 pg/ml üzerinde ise menapoz tanisi kesinlikle konur FSH degerinin 25-40 pg/ml arasinda olmasi halinde menapoza giris sürecinin basladigi ancak seyrek de olsa yumurtlama ve gebelik de olabilecegi düsünülür Ancak her durumda gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan diger hastaliklar gebelik testi, ultrasonografi ve endometrial biopsi (kürtaj) vb ile arastirilmalidir


HORMONLA TEDAVI


Baslica bozukluk veya eksiklik östrojen hormonun azalmasi oldugundan, temel tedavi de östrojen hormonu vermektir Tani konur konmaz eger hasta için sakincalari yoksa;

Agizdan

Cilte yapistirilan bantlar veya sürülen jellerle

******l yolla


östrojeni yerine koyma tedavisine baslamak esastir


Hormon kullanimina engel olusturan durumlar:


Yeni kalp krizi(miyokard enfarktüsü) geçirmis olanlar

Geçici iskemik atak

Geçirilmis inme (serebrovasküler olay), beyin damar tikanikliklari

Karaciger fonksiyonlarinin bozuk olmasi

Östrojen ile ilerleyen tümör varligi (Meme ,rahim)

Tromboemboli (damariçi pihtilasma ile damar tikanikligi)


Dikkatli ve kontrollü kullanilacak durumlar:


Kalpte iskemik hastalik (damar sertligine bagli beslenme bozuklugu)

Hipertansiyon(yüksek tansiyon)

Safra kesesi hastaliklari ve tas

Diabetes Mellitus (Seker Hastaligi)

Hiperlipemi (kanda yag,kolesterol, oraninin yüksek olmasi)

Migren tipi basagrilari

Miyom (rahimde tümör)


Hormon tedavisine baslanmadan önce, bu ilaçlarin olasi yan etkileri ve uzun yillar kullanilmasina bagli ortaya çikabilecek durumlar hasta tarafindan bilinerek, ön hazirliklar yapilmalidir Ön arastirmalar:


Genel vücut ve jinekolojik muayene, tansiyon, kilo,agirlik ölçümü

Karaciger fonksiyonlari (kandaki karaciger enzimleri,yaglar,kolesterol ölçülür)

Kan ve idrar tetkiki (genel kontrol)

Servikal smear (Rahim agzi kanserini arastirmak için alinan sürüntü)

Mammografi (Meme kanseri taramasi)

Endometrial biopsi ve/veya ******l ultrason ile endometrial kalinlik ölçümü (rahim kanserini tarama)

Açlik Kan Sekeri (Seker hastaligi arastirilmasi)

Elektrokardiografi (Kalpte kriz veya beslenme bozuklugu arastirilmasi)

Gerekirse kemik yogunlugu ölçümleri (kiriklari önlemek ve diger ilaçlarin gerekliliginin arastirilmasi için)


Bu tetkikler hastanin durumuna göre en az 1 yil araliklarla tekrarlanir


HORMONSUZ TEDAVI


Genellikle direkt olarak menapoza karsi degil, olusturdugu hastaliklara (osteoporoz vb ) karsi kullanilan ilaç ve yöntemleri içerir

Kalsiyum destegi

Bifosfonatlar

D Vitamini

Diyet


Kalsiyumdan zengin diyet esastir Süt, yogurt, peynir vb diyetle kemik kaybi önlenmeye çalisilir

Egzersiz


Her gün 30 dakikalik yürüme ve basit agirlik kaldirma, kas güçlendiren hareketler, ilaçlar kadar önemlidir Yaz aylarinda günes isigindan (ultra-viole) faydalanmak için düzenli güneslenme yararlidir


OLUSAN HASTALIKLARIN TEDAVISI


Amaç hastaliklarin önlenmesi olmakla beraber önlenemedigi zaman uygun tedaviler yapilir


Kemik Erimesi


Kirik olusmussa uygun tedavi yapilir ve fizik tedavi ile rehabilitasyon saglanir Kiriklara bagli ortaya çikan kamburluk nedeniyle olusan agri ve solunum sikintisi için fizik tedavi ve uygun atellerle hastaya yardimci olunmaya çalisilir Kiriklarin olusumunun önlenmesi için ev, hastaya göre yeniden düzenlenmelidir Merdiven kenarlarina, banyo ve tuvalete tutunacak kollar yapilir Elektrik kesilmesi aninda olusabilecek çarpma ve düsmeleri önlemek için özel pilli veya jenaratörlü lambalar merdivenlere yerlestirilebilir Yerlerdeki kaygan örtü malzemeleri (hali, kilim vb) sabit hale getirilebilir


Idrar Kaçirma


Mesane boynunun sarkmasina veya mesane aktivitesinin artmis olmasina (detrusor instabilitesi) göre degisir Mesane boynu harekeliliginin arttigi durumlarda cerrahi; mesane kasinin zamansiz kasilmasina bagli idrar kaçirmalarda ilaç,fizik tedavi ve/veya mesanenin elektrik simulasyonuna dayali tedaviler uygundur Hangi tedavinin yapilacagina konunun uzmani bir hekim tarafindan yapilan muayene, labaratuar ve ürodinamik (mesanenin dolum, iseme ve kaçirma basinçlarini bilgisayarla kaydi) gibi çalismalarla karar verilmelidir Iyi seçilmemis hastalarda tedavi idrar kaçirmayi düzeltmeyecegi gibi artisina neden olabilir


PSIKOLOJIK SORUNLAR


Özellikle ilk yillarda kadinlarda adetten kesilme,ates basma ,terleme ,çocuk dogurma yetenegini kaybetme gibi bozukluklar eksik kadinlik, izolasyon, depresyon, içe kapanma, uykusuzluk, asiri sinirlilik ve saldirganliga neden olabilir Bu durumda bir psikiyatrisin öneri ve tedavisine gerek vardir Alismaya çalismak sorunu derinlestirebilir


Cinsel Sorunlar


Cinsel istek menapozdan etkilenmez Cinsellik kadinda ögrenilebilen bir davranistir Genel olarak gebelik korkusunun ortadan kalkmasi, profesyonel hayattan (kariyer, para kazanma vb) kaynaklanan kaygilarin azalmasi, çocuklarinin büyümüs olmasiyla azalan fiziksel bagimlilik, yillarin olusturdugu deneyimler, eslerin birbirini daha iyi tanimalari sonucu kadinin menapozdaki cinsel hayatinin daha da renklenmesi son derece dogaldir Menapoza girerken ortaya çikabilecek depresyon ataklarinda ve uyum döneminde cinsel istekte (libido) bir miktar azalma olacagini bilerek panige kapilmadan uygun danisma ve tedavilere basvurmak en akilci yoldur Aksi takdirde eksik kadinlik, degersizlik, hastalikli olma duygulariyla cinsel istek azalmalari uzun sürebilir veya kalici olabilir Cinsel istek azalmadan menapozda vajen girisi ve ******da çekilme (atrofi) ve kuruluk nedeniyle agrili iliski ve buna bagli bir isteksizlik ortaya çikabilir Bu tür durumlarda lokal hormon veya kayganlastirici jel uygulamalariyla sorun çözülür Unutmayiniz "Hayat kirkinda baslar"


Menapoz ve Aile


Menapoz kadinin tek basina üstesinden gelmesi zor bir problemdir Es ve çocuklar bu dönemde kadina yardimci ve anlayisli olmalidir Bir kadin menapozu en kolay yakinlarinin destek ve telkinleriyle karsilar Bu destek ve telkinler psikolojik, bilgilendirme veya tedaviye devami saglamak seklinde olabilir

Kadin hayatinin ortalama olarak üçte biri menapoz döneminde geçer Menapoza girme yasi tüm dünyada ve antik çaglardan beri fazla degisme göstermemistir ve ortalama 45-55 civarindadir 40 yastan önce menapoza girmek, "erken menapoz " olarak tanimlanmaktadir Menapoz genellikle hayatin dogal bir asamasi olarak kabul edilmektedir Gerçekten de menapoz, kadin hayatinin yumurtlama fonksiyonlarinin sonlandiktan sonraki dogal bir asamasidir Ancak menapozda olusan bazi degisiklikler kadinin hayatini derinden ve öylesine olumsuz etkiler ki bu durum pek çok hastaliklarin ortaya çikmasina ve kadinin yasam kalitesinin azalmasina neden olur Bu gün menapoz olumsuz etkileri önlenmeye ve tedavi edilmeye çalisilan bir hastalik gibi kabul edilmektedir Menapozun kadin hayatinin dogal bir parçasi olmasi nedeniyle hiç bir sey yapmadan izlenmesi artik eskilerde kalmistir Özellikle kadin yumurtalik hormonlarinin laboratuar kosullarinda üretilip kullanilmaya baslanmasiyla bu kavram daha da ön plana çikmistir Menapozda azalan yumurtalik hormonlarinin yerine konmasiyla menapoza ait tüm olumsuz degisiklikler ve hastaliklar kolaylikla önlenebilmekte veya en aza indirgenebilmektedir


Menapozdaki temel degisiklik kadinlik hormonu olan östrojenin yumurtlamanin durmasi sonucu azalmasidir Böylece kadinda,

Ates basma, terleme, çarpinti

Uykusuzluk, sinirlilik, (ruhsal çöküntü) depresyon, unutkanlik, halsizlik, çabuk sinirlenme

Bazen cinsel istekte (libido) azalma

Kemik erimesi (osteoporoz)

Damar sertligi (ateroskleroz) gelisme egilimi

Cinsel organlarda çekilme (atrofi), kuruluk, agrili iliski

Idrar kaçirmaya kadar varan idrar yollarinda atrofi


ortaya çikmaktadir


Kadinlar bir sabah uyandiklarinda kendilerini menapoza girmis olarak bulmazlar Menapoz 20 yil süren degisikliklerin tam ortasindaki dönemdir 40 yasindan sonra kadinlarda önce yumurtlamanin azalmasina bagli olarak düzensiz adet kanamalari, aralikli ates basma ve terlemeler, psikolojik degisiklikler ortaya çikmaya baslar Daha sonra yakinmalar giderek artar ve adet tamamen kesilir Bu dönemde 1 yil adet kanamalarinin olmamasi menapoz tanisi için yeterlidir 6 aydan daha fazla adet gecikmeleri arastirilip kandaki östrojen ve yumurtlamayi uyaran hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tani konulur Ancak adet düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar menapoza giriyorum düsüncesiyle normal karsilanmamali; hasta doktoruna basvurarak bu degisikliklerin gebelik ve kadin cinsel organlarinin kanserlerinde de görülebilecegi göz önünde tutularak bu hastaliklar dikkatle arastirilmalidir


MENAPOZDA KALP VE DAMAR HASTALIKLARI


Menapozda östrojen hormonunun azalmasi ile kadinlarda bu hormonun kalp damar hastaliklarindan koruyucu etkisi ortadan kalktigindan damar sertligi ve kalp krizi riski % 60 artar Yapilan çalismalar sonucunda disaridan verilen östrojen hormonunun riski %25-50 oraninda azalttigi bulunmustur Östrojen hormonu kandaki zararli yaglari azaltirken yararli yaglari artirmaktadir Östrojen direk olarak damarlar üzerinde de gevsetici, olumlu bir etkiye sahiptir Kandaki pihtilasma faktörleri ve fibrinojenin de östrojen kullananlarda daha az oldugu bulunmus ve kalp krizinden koruyucu etkinin damar yatagi içinde pihti olusumu riskinin azalmasina da bagli oldugu bildirilmistir


MENAPOZDA KEMIK ERIMESI (OSTEOPOROZ)


Amerika Birlesik Devletleri'nde yaklasik 25 milyon kadinin sorunu olan menapoz sonrasi osteoporoz kabaca kemik dokusunun temel minerali olan kalsiyum'un yaslanma ve menapozdaki östrojen eksikligi sonucu kalici olarak kaybedilmesidir Ilk 5-8 yilda kemik kaybi ortalama yilda %4-8 iken daha sonra kismen azalarak kadin her yil kemik dokusunun yaklasik %1'ini kaybeder ve 75 yasina geldiginde ortalama olarak 35 yasindaki kemik dokusunun %30'unu kaybetmis olur Buna bagli olarak menapozla beraber hizla artan kemik erimesi sonucu sessiz omurga kiriklariyla bel agrilari, boyda kisalma ve kamburluk ortaya çikar Menapozdan sonra bir kadinda boy 65 yasina kadar ortalama 4 cm, 75 yasina kadar 9 cm kisalir Omurga kemiklerindeki çökme kiriklarina bagli olarak ortaya çikan kamburluk ve gögüs kafesinin kemik yapisinin bozulmasi sonucu hastada solunum sikintisi gelisebilir Kadinlar menapozda çarpma düsme sonucu kalça,el bilegi ve diger kemik kiriklarina da daha kolay maruz kalabilirler Bu kiriklardan en ciddi olani kalça kirigidir ve kalça kirigindan sonra hastalardan %12-20'si 2 yil içinde kaybedilmektedir Kalça kirigi geçirmis hastalarin geriye kalanlarinin bir kismi sürekli bakima ihtiyaç duymaktadirlar Bu nedenle ABD'de yapilan yillik tedavi ve rehabilitasyon harcamalarinin tutari 20 milyar dolari bulmakta ve bu rakam her yil giderek artmaktadir Korunma bu açidan en ekonomik, en insancil ve en kolay yöntem olarak karsimiza çikmaktadir Kemik erimesine zemin hazirlayan risk faktörleri:

Çok çocuk dogurma

Sigara, ***** kullanimi

Beslenme bozukluklari (kalsiyumdan fakir diyet)

Günes banyosu aliskanliginin olmamasi

Spor yapma aliskanliginin olmamasi

Uzun süre yataga bagli kalmaya neden olan hastaliklar

Bazi endokrin (hormonal) bozukluklar (hiperparatiroidi, hipertiroidi(guatr), böbrek üstü bezinin asiri çalismasi veya steroid hormonlarinin ilaç olarak uzun süreli alimi vb)

Bag dokusu hastaliklari(Romatoid artrit, sarkoidoz) ,siroz,böbrek hastaliklari,erken menapoz

Genetik faktörler (ailede osteoporoz varligi)


MENAPOZDA IDRAR YOLLARI DEGISIKLIKLERI


Östrojen hormonunun eksikligi kadinlik organlarina komsulugu ve fizyolojik beraberligi nedeniyle idrar yollari ve mesane fonksiyonlarini da etkiler Vajen ve idrar deligi (üretra) destek dokulari zayiflar, mesane fonksiyonlari bozularak idrar kaçirma varsa artabilir veya ortaya çikabilir Bu dönemde mesane fitiklasmasi, atrofiye bagli rahim (uterus) ve ****** sarkmalari da idrar kaçirmanin bir nedeni olabilir Ancak menapozda görülen idrar kaçirmanin en sik nedeni mesanenin zamansiz kasilmasina bagli olan asiri aktivitedir (detrusor instability) Bu hastalar genellikle sikistiklarinda yetisemeyip tuvalet kapisinda idrarlarini kaçirirlar Menapoz öncesi dönemde kadinlarin %10'unda görülen bu durum menapozdan sonra %20-30'unda rastlanir ******l veya agizdan uygulanan östrojen hormonu yakinmalari azaltir veya düzeltir


MENAPOZ TANI VE TEDAVISI


Menapozun olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön kosulu tanisinin en erken asamada konulup erken tedaviye baslanmasidir Çünkü menapozdaki kayiplar ilk yillarda en fazladir Menapoz temel olarak yumurtlamanin durmasi (dogal) veya yumurtaliklarin alinmasi (cerrahi) veya çalisamayacak kadar hasar görmesine bagli olarak ortaya çikar 40 yasindan sonra 1 yil süreyle adet görmeyen ve yakinmalari da olan bir kadin baska arastirma yapilmaksizin menapozda kabul edilebilir Menapoza geçis döneminde, gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan kötü huylu hastaliklar ayirt edilmelidir Bunun için seyrek adet gören, ates basma, çarpinti, terleme ve psikolojik degisiklikleri olan bir kadinin adetin 3 günü alinan kaninda, yumurtaliklari uyaran hormon (FSH,LH) düzeyleri artmissa tani daha kesin ve erken konmus olur ve tedaviye de hemen baslanabilir Düzensiz (genellikle seyrek) adet gören bir kadinda FSH 40 pg/ml üzerinde ise menapoz tanisi kesinlikle konur FSH degerinin 25-40 pg/ml arasinda olmasi halinde menapoza giris sürecinin basladigi ancak seyrek de olsa yumurtlama ve gebelik de olabilecegi düsünülür Ancak her durumda gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan diger hastaliklar gebelik testi, ultrasonografi ve endometrial biopsi (kürtaj) vb ile arastirilmalidir


HORMONLA TEDAVI


Baslica bozukluk veya eksiklik östrojen hormonun azalmasi oldugundan, temel tedavi de östrojen hormonu vermektir Tani konur konmaz eger hasta için sakincalari yoksa;

Agizdan

Cilte yapistirilan bantlar veya sürülen jellerle

******l yolla


östrojeni yerine koyma tedavisine baslamak esastir


Hormon kullanimina engel olusturan durumlar:


Yeni kalp krizi(miyokard enfarktüsü) geçirmis olanlar

Geçici iskemik atak

Geçirilmis inme (serebrovasküler olay), beyin damar tikanikliklari

Karaciger fonksiyonlarinin bozuk olmasi

Östrojen ile ilerleyen tümör varligi (Meme ,rahim)

Tromboemboli (damariçi pihtilasma ile damar tikanikligi)


Dikkatli ve kontrollü kullanilacak durumlar:


Kalpte iskemik hastalik (damar sertligine bagli beslenme bozuklugu)

Hipertansiyon(yüksek tansiyon)

Safra kesesi hastaliklari ve tas

Diabetes Mellitus (Seker Hastaligi)

Hiperlipemi (kanda yag,kolesterol, oraninin yüksek olmasi)

Migren tipi basagrilari

Miyom (rahimde tümör)


Hormon tedavisine baslanmadan önce, bu ilaçlarin olasi yan etkileri ve uzun yillar kullanilmasina bagli ortaya çikabilecek durumlar hasta tarafindan bilinerek, ön hazirliklar yapilmalidir Ön arastirmalar:


Genel vücut ve jinekolojik muayene, tansiyon, kilo,agirlik ölçümü

Karaciger fonksiyonlari (kandaki karaciger enzimleri,yaglar,kolesterol ölçülür)

Kan ve idrar tetkiki (genel kontrol)

Servikal smear (Rahim agzi kanserini arastirmak için alinan sürüntü)

Mammografi (Meme kanseri taramasi)

Endometrial biopsi ve/veya ******l ultrason ile endometrial kalinlik ölçümü (rahim kanserini tarama)

Açlik Kan Sekeri (Seker hastaligi arastirilmasi)

Elektrokardiografi (Kalpte kriz veya beslenme bozuklugu arastirilmasi)

Gerekirse kemik yogunlugu ölçümleri (kiriklari önlemek ve diger ilaçlarin gerekliliginin arastirilmasi için)


Bu tetkikler hastanin durumuna göre en az 1 yil araliklarla tekrarlanir


HORMONSUZ TEDAVI


Genellikle direkt olarak menapoza karsi degil, olusturdugu hastaliklara (osteoporoz vb ) karsi kullanilan ilaç ve yöntemleri içerir

Kalsiyum destegi

Bifosfonatlar

D Vitamini

Diyet


Kalsiyumdan zengin diyet esastir Süt, yogurt, peynir vb diyetle kemik kaybi önlenmeye çalisilir

Egzersiz


Her gün 30 dakikalik yürüme ve basit agirlik kaldirma, kas güçlendiren hareketler, ilaçlar kadar önemlidir Yaz aylarinda günes isigindan (ultra-viole) faydalanmak için düzenli güneslenme yararlidir


OLUSAN HASTALIKLARIN TEDAVISI


Amaç hastaliklarin önlenmesi olmakla beraber önlenemedigi zaman uygun tedaviler yapilir


Kemik Erimesi


Kirik olusmussa uygun tedavi yapilir ve fizik tedavi ile rehabilitasyon saglanir Kiriklara bagli ortaya çikan kamburluk nedeniyle olusan agri ve solunum sikintisi için fizik tedavi ve uygun atellerle hastaya yardimci olunmaya çalisilir Kiriklarin olusumunun önlenmesi için ev, hastaya göre yeniden düzenlenmelidir Merdiven kenarlarina, banyo ve tuvalete tutunacak kollar yapilir Elektrik kesilmesi aninda olusabilecek çarpma ve düsmeleri önlemek için özel pilli veya jenaratörlü lambalar merdivenlere yerlestirilebilir Yerlerdeki kaygan örtü malzemeleri (hali, kilim vb) sabit hale getirilebilir


Idrar Kaçirma


Mesane boynunun sarkmasina veya mesane aktivitesinin artmis olmasina (detrusor instabilitesi) göre degisir Mesane boynu harekeliliginin arttigi durumlarda cerrahi; mesane kasinin zamansiz kasilmasina bagli idrar kaçirmalarda ilaç,fizik tedavi ve/veya mesanenin elektrik simulasyonuna dayali tedaviler uygundur Hangi tedavinin yapilacagina konunun uzmani bir hekim tarafindan yapilan muayene, labaratuar ve ürodinamik (mesanenin dolum, iseme ve kaçirma basinçlarini bilgisayarla kaydi) gibi çalismalarla karar verilmelidir Iyi seçilmemis hastalarda tedavi idrar kaçirmayi düzeltmeyecegi gibi artisina neden olabilir


PSIKOLOJIK SORUNLAR


Özellikle ilk yillarda kadinlarda adetten kesilme,ates basma ,terleme ,çocuk dogurma yetenegini kaybetme gibi bozukluklar eksik kadinlik, izolasyon, depresyon, içe kapanma, uykusuzluk, asiri sinirlilik ve saldirganliga neden olabilir Bu durumda bir psikiyatrisin öneri ve tedavisine gerek vardir Alismaya çalismak sorunu derinlestirebilir


Cinsel Sorunlar


Cinsel istek menapozdan etkilenmez Cinsellik kadinda ögrenilebilen bir davranistir Genel olarak gebelik korkusunun ortadan kalkmasi, profesyonel hayattan (kariyer, para kazanma vb) kaynaklanan kaygilarin azalmasi, çocuklarinin büyümüs olmasiyla azalan fiziksel bagimlilik, yillarin olusturdugu deneyimler, eslerin birbirini daha iyi tanimalari sonucu kadinin menapozdaki cinsel hayatinin daha da renklenmesi son derece dogaldir Menapoza girerken ortaya çikabilecek depresyon ataklarinda ve uyum döneminde cinsel istekte (libido) bir miktar azalma olacagini bilerek panige kapilmadan uygun danisma ve tedavilere basvurmak en akilci yoldur Aksi takdirde eksik kadinlik, degersizlik, hastalikli olma duygulariyla cinsel istek azalmalari uzun sürebilir veya kalici olabilir Cinsel istek azalmadan menapozda vajen girisi ve ******da çekilme (atrofi) ve kuruluk nedeniyle agrili iliski ve buna bagli bir isteksizlik ortaya çikabilir Bu tür durumlarda lokal hormon veya kayganlastirici jel uygulamalariyla sorun çözülür Unutmayiniz "Hayat kirkinda baslar"


Menapoz ve Aile


Menapoz kadinin tek basina üstesinden gelmesi zor bir problemdir Es ve çocuklar bu dönemde kadina yardimci ve anlayisli olmalidir Bir kadin menapozu en kolay yakinlarinin destek ve telkinleriyle karsilar Bu destek ve telkinler psikolojik, bilgilendirme veya tedaviye devami saglamak seklinde olabilir