Spor Ve Sakatlar

Spor sakatliklari dogrudan hekimi ilgilendiren bir konudur Bu nedenle bu bölümde sadece bazi istatistik ve temel bilgileri ve de tanimlari bulacaksiniz Unutulmamasi gereken bir spor yaralanmasi veya sakatligi durumunda ilk yapilmasi gereken uzman bir hekime basvurmaktirGenel Bilgiler
Sportif yaralanmalar, genelde spor dallarina özgü özellikler içerir çesitli spor dallarindan bazi örnekler verirsek, söyle bir tablo ile karsilasiriz:

Ege üniversitesi Tip Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Klinigi'nde 1983-87 yillari arasinda yapilan bir arastirmada, bes yillik periyot süresince klinige basvuran 1560 spor yaralanmasi vakasi incelenmistir Yaralanmalarin yüzde 22'si kontüzyon (ezilme), yüzde 20'si fraktür (kirik) olarak bulunmustur En sik yaralanan bölgenin ise yüzde 60 ile alt ekstremite (alt taraf) oldugu belirlenmistir Ayrica sporcularda sportif yaralanmalarin disinda, bir de overuse (asiri kullanma) kökenli çok sayida yaralanma görülmektedir


Girgin, futbolcularda genellikle siyriklar, ezikler, yüzeysel ekimozlar (çürükler), basit kas travmalari, kas kramplari, basit ayak bilegi burkulmalari, basit burun kanamalari, bel ve sirt bölgesinde geçici yaralanmalar, boyun bölgesi travmalari, kas ve bas bölgesi yaralanmalari görüldügünü belirtmektedir Dagarov ve Slanchev ise arastirmalarinda, futbolcularda siklikla distorsiyon (burkulma), kontüzyon (ezilme), menisküs lezyonlari ve kas rüptürlei (kopmalari) görüldügüne de isaret etmektedir Futbolcularda sik görülen yaralanmalardan biri de kasikta uylugun iç-üst kisminda meydana gelen agrilardir Burada futbolcularin dizlerinin tam ekstansiyonda iken (gerilmis iken) bacagin kalça ekleminde asiri abduksiyonu (uzaklasmasi) ile dirence karsi topa çikarak savunma yapmasi, yada bu pozisyonda topa kayarak müdahalesi adduktör (yaklastirici) kaslarin asiri gerilmesi ve hareketin sonucu tendon (bag) kopmalarina veya kemiksel degisikliklere neden olur

Basketbolcularda ise yumusak doku lezyonlari (kontüzyon, hematom, yüz yaralanmalari, lif kopmalari, kramplar vb), eklem travmalari (bag lezyonlari, menisküs lezyonlari, omuz çikiklari), kiriklar ve büyük yaralanmalar görülebilmektedir

Kosucular üzerinde yapilan bir çalismada da sporcularda en çok kas ve tendon zorlanmalari, eklem ve bag yaralanmalari ile menisküs lezyonlari görüldügü saptanmistir Bunlarin nedeni olarak da antrenman (yanlis antrenman, agir antrenman ve antrenman sirasindaki ani degisiklikler), anatomik faktörler ile ayakkabi ve zemin gösterilmistir

Halterde daha çok yumusak doku yaralanmalari siklikla görülmektedir Bu yaralanmalar haltercilerin gövde ve gögüs kafesi kaslarinda, sirt kaslarinda ve el bileginde ortaya çikabilir

Boks özelinde ise en çok yaralanan bölge yüzdür Bilindigi gibi boks sporunda öncelikle yumruklarin hedefi yüz ve çenedir Bu nedenle yüzde hafif ekimozlardan (çürüklerden) baslamak üzere, önemli kiriklara ve yüzdeki organlarin ciddi yaralanmalarina kadar degisik derecelerde yaralanmalar görülebilir En çok yaralanma kas yarilmalaridir Ayrica ikinci planda ve zamanla olusan yaralanma ise boksörlerde burun kemiginin kirilmasi, çökmesi ve burundaki konkalarin deviasyonudur Bilindigi gibi boksta geçici suur kayiplari sik görülür Bu alinan darbenin siddetine, sporcunun dayanikliligina ve tecrübesine bagli olarak farkli sürelerle devam eder Geçici ve kalici beyin zedelenmeleri boksta görülen olaylardir

Judocularda el bilegi ve parmakla ilgili yumusak doku yaralanmalari, diz bölgesinde sathi siyrik, intra ve ekstra artiküler hematom (eklem içi ve disina kan birikmesi), bag, kapsül ve menüsküs lezyonlari (yaralanmalari) ile çesitli kafa travmalari görülebilir

Kayakçilarda ise ayak bilegi yaralanmalari, krus (bacak) yaralanmalari, diz eklemi yaralanmalari, kafa travmalari, omurga yaralanmalari, donmalar ve ultraviyole yaniklari görülmektedir1-Spor sakatligi nedir?

Spor sakatliklari genel olarak sportif aktiviteler sirasinda meydana gelen her türlü hasarin kolektif adidir Groh'a göre spor yapan 40 kisi basina asagi yukari büyük bir kaza, 4000 kiside bir sakatlik durumu ve 40 000 kiside bir de ölüm vakasi düser Spor dallarina göre kazalarda basta %10 ile futbol gelmektedir bunu % 6 ile güres % 3ile hentbol ve boks izler atletizmde % 1 kayakta ise % 0 5 tir

2-Spor sakatliklarinin nedenleri nelerdir?
Spor sakatliklarinin olusma nedenlerini iki ana grupta toplayabiliriz Bunlar internal (kisisel) ve eksternal (çevresel) nedenlerdir

Kisisel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel uygunluk ‘aerobik dayaniklilik, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik), psikolojik faktörler ‘konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel yapi ‘boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yag dokusu yüzdesi), yas, cinsiyet

çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite süresi, hadisenin yapisi, rakibin ve takim arkadaslarinin rolü, zeminin durumu, isik, emniyet tedbirleri , yavaslama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim kosullari ‘isi, nem, rüzgar) antrenör, maç yönetimi ‘kurallar ve hakemlerin kurallari uygulamasi)

3-Spor sakatliginin ciddiyeti nedir?
Bir spor sakatliginin ciddiyet derecesini anlayabilmek için alti temel olguyu degerlendirmek gerekir Bu olgular; spor sakatliginin tabiati, tedavi sekli ve süresi, sporda uzak kalinan süre, kaybedilen isgünü, kalici hasar, maliyet Iste, bir spor sakatliginin ciddiyeti bu olgularin tek tek ele alinip, degerlendirilmesi sonucu anlasilir

4-Spor sakatliklarinin önlenmesindeki genel kurallar nelerdir?
öncelikle ilk yapilmasi gereken konu sporcularin periyodik saglik kontrollerdir Bu kontroller ile sezon basinda sporcunun mevcut durumu ortaya konulur Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde alinir Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt saglik ile ilgili eksiklerdir

Spor sakatliklarinin olusmasinda en önemli etkenlerden biri yetersiz isinmadir Bu nedenle isinmaya, özellikle stretch ‘germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir

Burada fiziksel aktivite sonrasi yapilacak soguma da önem tasimaktadir Her aktivite sonrasi mutlaka soguma da önem tasimaktadir Her aktivite sonrasi mutlaka soguma egzersizleri yapilmalidir

5-Kas yorgunlugu nedir?
Antrenmansiz sporculara da agir ve alismamis kas kasilmalarindan 1-2 gün sonra ortaya çikar

Ayni zamanda agir sportif yarismalardan sonra da sporcularda görülen akut (kisa süreli) kas agrilaridir Söz konusu kaslar her hareket denemesi sirasinda ve dokununca agrili, bazen sis ve serttir Sporcular arasinda hamlik olarak adlandirilir

Kas yorgunlugu ile ilgili çesitli hipotezler ortaya sürülmüstür Bunlardan bazilar sunlardir:

a Metabolizma bozuklugu hipotezi: Laktik asit (süt asidi) ve diger asitli metabolizma artiklarinin birikmesi

b Iltihap hipotezi: Aseptik, asidoza bagli iltihap

c Kas sertlesmesi hipotezi: Kasin asiri derecede sertlesmesi

d Mekanik hasar hipotezi: Kas zorlanmasi, kas gerilmesi

Kas yorgunlugunun özellikle negatif is (fren görevi) yapan kaslarda meydana geldigi gözlenmistir

6-Kas yorgunlugu nasil atlatilir?
Kas yorgunlugunun hiçbir tedavi yapilmadan, salt istirahat ile 3-4 gün içinde geçtigi ve agrilarin dindigi bilinmektedir Bu konudaki hizlandirici genel önlemler olarak sunlar önerilebilinir:

a Sauna, b 26-28 derece sicaklikta yüzme havuzu, c Söz konusu kaslar üzerine ilik islak kompresler, hafif masaj antifilojistik ilaçlar (voltaren, tilcotil gibi) antioksidan C ve E vitamini

7- Strain (Kas gerilmesi) nedir?
Kas gerilmesinde her zaman geri dönüsü (reversibl) bir islevsel kas yaralanmasi söz konusudur Bu noktada ani eksantrik (kasin boyunun uzadigi) kas faaliyeti sirasinda kas elastikiyetinin sinirina eristigi, fakat bu sinirin asilmadigi bir durum söz konusudur Bu sinirin asildigi noktada artik kas gerilmesinden söz edilemez, o zaman kas zorlanmasi veya parsiyel kas yirtilmasindan söz edilir Kas gerilmesi kas liflerine paralel meydana gelir özellikle de kas-tendon baglanti bölgelerine rastlar

8-Kas zorlanmasi nedir?
Burada birkaç veya birçok kas lifi anatomik olarak zarar görür Kas zorlanmasinda kas liflerinin sikligi ve elastikiyeti zorlanir Bag dokusu ve tek tek kas lifleri kopar Kasin devamliligi korunur

9-Parsiyel (Kismi) kas yirtigi nedir?
Burada kas lifi demeti büyük oranda zarar görür Parsiyel (kismi) kas yirtiginda yerinde kas liflerinin büzülmesi söz konusu olur Parsiyel (kismi) kas yirtigi maksimum kontraksiyon (kasilma) sirasinda olusur Bunu uyaran etken, tek tek kas liflerinin geriliminin ani degisimi ile ortaya çikan hareket uyumsuzlugudur Bu degisim iki etken sonucu olusur:
a Kuvvetli direnç
b Zit kaslarin kontraksiyonu

10-Kas yirtilmasi nedir?
Kas yirtilmasinda elle hissedilebilen ve gözle görülebilen bir kas erimesi söz konusu olmaktadir Kas yirtilmasi birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarinda siddetli agri eslik eder Kas yirtilmasinin nedenleri iki tanedir:
a Maksimal kontraksiyonda (kasilmada) hareket koordinasyonsuzlugu
b Kasilmis kasin siddetli bir dirence karsi ani hareketi

11-Kas yirtigini hazirlayici etkenler nelerdir?
Bu etkenler dört ana baslik altinda toplanabilir Bu basliklar sirasiyla sunlardir:

a Soguk ve kaslarin yetersiz kanlanmasi (yetersiz isinma)
b Lokal ve genel asiri yorgunluk
c Yetersiz antrenman düzeyi
d Yarisma öncesi yapilan yetersiz hazirlanma

12-Myositis ossificans (Kas kemiklesmesi) nedir?
Kas kemiklesmesi gizli kas yaralanmalarinin istenmeyen sonuçlarindan biridir: Burada bir kas yaralanmasinin, çesitli nedenlerle tam olarak tedavi edilmemesi sonucu kas içinde kemige benzer bir yapi olusur Kisaca iyi tedavi edilmemis kontüzyon ve hematomun sik rastlanan bir komplikasyonudur Bu da kasin ait oldugu eklemde agri ve çalisma bozukluguna yol açmasi demektir

13-Kas kemiklesmesi neden olusur?
Kas kemiklesmesi asagidaki nedenlerden olusur:

a Tam iyilesmemis kas yaralanmasina yüklenilme
b Nedbe olusmasini önleyecek ilaçlarin o dönemde lokal olarak kullanilmasi
c Yen kas zorlanmasi ve kanamalara neden olabilecek sekildeki masajlar, yanlis masaj

14-Kas kemiklesmesi genelde nerede görülür?
Kas kemiklesmesi genelde sporcularda M Quadriceps femoris (Dörtbasli uyluk kasi) ile kalça adduktörlerinde (bacagin içeriye dogru kapanmasi) görülür

15-Eklem faresi nedir?
Eklem faresi, herhangi bir nedenle bir kikirdak parçasinin kopup, eklem içinde hareket etmesidir Sonuçta bu olusum eklem fonksiyonlarini bozar

16-Masajin spor yaralanmalarindaki rolü nedir?
Sportif kas yaralanmalarindan korunmada ve yaralanmanin tedavisinden sonra masaj bir rol oynamaktadir Masaj, kaslari maksimum çalismaya hazirlamakta ve kas yaralanmalarindan korumaktadir Ayrica, antrenman veya yarisma sonrasi olusan yorgunluk verici maddelerin kas hücrelerinden daha süratli uzaklasmasina yardim eder

Masajin fizyolojik etkileri sunlardir:
a Kan ve lenf dolasimini düzenler: Burada refleks yoluyla arteriol (küçük atardamar) ve kapillerin genislemesini saglamak suretiyle aktif rol oynar Venlerin ‘toplardamarlar) bosalmasina yardimci olmak suretiyle de mekanik olarak görev yapar
b Uyarma ve sakinlestirme yoluyla sporcunun kendini subjektif olarak daha iyi hissetmesini saglar

17-Soguk tedavisi ne zaman yapilmalidir?
Soguk tedavisi, sportif sakatliklarin tedavisinde kullanilan ana tedavi yöntemlerinden biridir Soguk tedavisi yaralanmadan sonraki ilk 48-72 saat içinde yapilmalidir

18-Soguk tedavisinin yarari nedir?
Soguk uygulama ile yaralanan bölgede kan akimi azalir Dolayisiyla kanama azalir Tüm spor yaralanmalarindan veya sakatlanmalarindan sonra sislik ve kanamaya ait isaretler kaybolana kadar soguk tedavisi yapilmalidir

19-Soguk tedavisi nasil yapilmalidir?
Soguk uygulamasi 2 saatte bir, 20 dakikayi geçmemek kaydiyla buz torbalari ile uygulanabilir Bir günde toplam uygulama süresi 2 saati geçmemelidir

Eger soguk tedavisi derin dondurulmus jellerle yapiliyorsa, 20 dakika yerine 13-14 dakika yeterlidir Soguk uygulanan alanda deri direkt temastan korunmalidir

20-Bandajlamanin önemi nedir?
Eklemde instabilite (sabitligini yitirmesi) olmasi spor sakatligi için hazirlayici bir faktörü olusturmaktadir Bandaj özellikle instabil eklemlerde fizyolojik hareketlilik sinirlarinin ötesinde olabilecek hareketlere karsi eklemi korur

21-Kontüzyon nedir?
Direkt bir travma karsisinda cilt altinda dokularin asiri derecede ezilmesidir Kilcal (kapiller) damarlardaki kan cilt altinda toplanir ve bir sislik olusturur

22-Hematom nedir?
Travma (darbe) siddeti ile kilcal damarlardan disariya çikan kanin yumusak kisimlar arasinda belirli birsahada toplanmasindan ibarettir

23-Fraktür (Kirik) nedir?
Travma (darbe) ve diger nedenlerle kemigin anatomik bütünlügünün bozulmasina kirik denir Kemigin devamliliginin bozulmasi basit bir çatlak, genis bir ayrilma veya çok parçali olabilir

24-Kirik neden olusur?
Genel olarak kiriklar ya travma (darbe) ile olusur ya da patolojik (hastalik) nedenlerle olusur

Burada travmaya (darbe) dayali kiriklarin olusmasinda kemigi distan ve içten etkileyen kuvvetlerin siddeti, travmanin (darbe) gelis yönü ve etkileme süresi kirigin durumunu belirler

Kirigin olusmasina neden olan kuvvetler itici, çekici, sikistirici veya makaslayici kuvvetler olabilir Ayrica hastalik, yorgunluk veya yaslilik nedeniyle doku direncinin bozulmasi, kemiklerde kirik olusmasina neden olur

25-Fissür (çatlak) nedir?
çatlak özünde bir kirik çesididir Burada yani çatlakta kemigin devamliligi sadece bir çatlak ile bozulmustur

26-Distorsiyon (Burkulma) nedir?
Burkulma bir eklem zorlanmasidir üç çesit burkulma vardir Birinci derece burkulmada eklem hafif zorlanmistir Ikinci derece burkulmada eklem baglarinda bazi kopmalar olusmustur üçüncü derecede burkulmada ise baglar tamamen kopmustur

kaynak:spor fizyoterapistleri dernegi