Hattuşaş (Boğazköy)

Hititlerin başkenti olan Hattuşaş (Boğazköy), Çorum iline bağlı Boğazkale ilçesinde, bir teras ve büyük bir kayalık üzerinde yer almaktadır Başkentin adı, Hattiler tarafından verilen Hattus'tan türetilmiştirBoğazköy'de bulunmuş ilk Hitit belgesine göre, tarihi daha eskilere giden yerleşim, şehir devletleri döneminin en büyük Hitit kralı olan Kussara kralı Anitta tarafından İÖXVIII yüzyılın başlarında yıkılmış ve benden sonra gelecek kral Hattuşa'yı yeniden kurarsa tanrının fırtınası ile vurulacaktır diye lânetlenmiştir Ancak, kralın ölümünden kısa bir süre sonra, yaklaşık İÖ1700'lerde yerleşim Hattuşa adıyla yeniden kurulmuş ve Kral I Hattuşili zamanında Hititlerin başkenti olmuştur
Hititlerden önce kentte İÖXIX-XVIII yüzyıllarda Hattilerin yaşadığı ve burada bir Assur ticaret kolonisinin (Karum) bulunduğu, kentin kuzeyindeki Büyük Tapınak çevresinde Alman heyeti tarafından yapılan kazılarda açığa çıkarılan kalıntılar ve diğer buluntulardan anlaşılmıştır
Hattuşaş, 1834 yılında il kez Fransız seyyah Charles Texier tarafından ziyaret edilmiştir



Yerleşimdeki ilk sistemli kazı 1906 yılında Alman Arkeolog Hugo Winckler ile İstanbul Müzesi'nde görevli Arkeolog Theodor Macridy Bey tarafından yapılmış ve yerleşimin tarihçesini aydınlatan ilk çivi yazılı tabletler açığa çıkarılmıştır Bu tabletlerin okunmasıyla Hititlerin başkenti olduğu anlaşılan Hattuşaş'ta 1907'de, Otto Puchstein'ın da katılımıyla Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Alman Doğu İncelemeleri Kurumu tarafından ortaklaşa yürütülen çalışmalar 1912 yılına kadar sürdürülmüştürIDünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazı çalışmaları 1931 yılında Kurt Bittel tarafından başlatılmıştır II Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazılara ise yeniden başlanmış, 1981-93 yılları arasında Peter Neve'nin yaptığı kazılar Jürgen Seeher başkanlığında sürdürülmektedir





1986 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine alınan Çorum, Boğazköy'deki Hattuşa, Hitit İmparatorluğunun başkenti olarak Anadolu'da yüzyıllar boyu çok önemli bir merkez olmuştur Hattiler tarafından Hattuş olarak adlandırılan şehir, Hitit egemenliğine geçtikten sonra Hattuşa adını almıştır MÖ1700'lerde Kuşşara şehrinin kralı Anitta tarafından ele geçirilen ken, Anitta tarafından yıkılmıştır
Yazılı kayıtlarda Anitta ilk Hitit kralıdır Yaklaşık yüzyıl kadar sonra kent, I Hattuşili tarafından tekrar kurulmuş ve 400 yıldan uzun bir süre hüküm sürecek olan bir uygarlığın başkenti haline getirilmiştir Coğrafi olarak içinde bulunduğu alan şehre doğal koruma sağlamaktadır
Günümüzde görülebilen kalıntıların büyük çoğunluğu Büyük Kral IV Tudhaliya dönemine aittir Bu kalıntılar arasında tapınaklar, kraliyet konuları ve surlar sayılabilir
Yazılıkaya Tapınağı
Hattuşaş ören yerinin 2 km kuzeydoğusunda yer alan Yazılıkaya Tapınağı, önünde Hitit mimari özelliklerinin yansıtıldığı iki kaya odadan oluşmaktadır
Yazılıkaya Tapınağı'nın kayalığa yapılmış olan bu odaları "Büyük Galeri" (A odası) ve "Küçük Galeri" (B Odası) adıyla anılmaktadır Büyük Galeri'nin batı duvarı tanrı kabartmalarıyla, doğu duvarı ise tanrıça kabartmalarıyla bezeli olup her iki duvardaki figürler, doğu ve batı duvarlarının kuzey duvarı ile birleştiği ana sahnenin yer aldığı kısma doğru yönelmektedir
Tanrıların genel olarak sivri bir külâhı, belden kuşaklı kısa bir elbisesi, kalkık burunlu pabuçları ile küpeleri vardır Çoğu zaman kıvrık bir kılıç ya da topuz taşırlar Tanrıçaların hepsi uzun bir etek giyer, başlarında silindir biçimli bir başlık vardır
Doğu ve batı duvarının birleştiği kuzey duvarında, ana sahneyi oluşturan baş tanrılar yer almaktadır
Burada dağ tanrıları üzerinde duran Hava tanrısı Teşup ve karısı tanrıça Hepatu ile arkasında oğulları Şarruma ve çift başlı kartal yer almaktadır
Kral IV Tuthalia'nın kabartması ise doğu duvarında yer almakta olup, galerinin en büyük kabartmasıdır
Ayrı bir girişi bulunan Küçük Galeri'yi girişin iki yanında bulunan aslan başlı, insan gövdeli kanatlı cinler korumaktadır
Küçük Galerinin batı duvarında sağa doğru sıralanan on iki tanrı, doğu duvarında ise Kılıç Tanrısı ile Tanrı Şarruma ve himayesindeki kral IV Tuthalia yer almaktadır
Bu kısımda iyi korunmuş kabartmalar dışında kayaya oyulmuş üç adet niş bulunmakta ve bu nişlere bir takım hediyelerin veya Hitit kral ailesinin ölü küllerinin saklandığı kapların konulduğu düşünülmektedir