Çok Çalışan Çene Eklemi

İnsan vücudunda yaklaşık 206 adet kemik ve bunların birbirleriyle münasebetinden ortaya çıkan 70'ten fazla hareketli eklem mevcuttur Bu eklemlerde iki vücut parçası hareket kabiliyetini kaybetmeden birbirine bağlanmıştır

Kemik gibi gayet kesif ve sert dokulardan yapılmış olmakla beraber, çok esnek ve devamlı hareket kabiliyetine sahip olan eklemlerimiz, yaratılmış oldukları gâye istikametinde hareket edebilmeleri için, eklem diski (menüsküs), eklem kapsülü, çeşitli lifler (ligament) ve kaslardan oluşan yumuşak dokularla desteklenmiştir

İnsan vücudundaki en karmaşık, belki de en benzersiz eklemlerden biri çene eklemidir (temporamandibular eklem=TME) Gıdaları öğütmede üstlendiği vazifenin yanı sıra, kelimelerin tam anlaşılmasına yardımcı olma ve orta kulak basıncını düşürme gibi görevleri olan çene eklemi; anatomik olarak, mandibula diye isimlendirilen alt çene ile temporal kemik (şakak kemiği) arasındaki hareketli birleşme olarak tarif edilir

Yüz ve kafatasına yapışık çiğneme kasları, menüsküs ve çeşitli lifler tarafından kuşatılan çene eklemi, iki kemik arasında olmasına rağmen birbirinden bağımsız sağ ve sol olmak üzere iki ayrı eklem olarak hareket eder ve toplam dört eklem yüzeyine sahiptir Bu eklem yüzeylerinin arasında ise miktarı ve muhteviyatı çeşitli faktörlere bağlı olarak değişen, hareketleri kolaylaştırıp kıkırdakları aşınmaktan koruyan eklem sıvısı bulunmaktadır Enteresan bir yapıya sahip kılınan çene eklemi, hem makara şeklinde hareket eder, hem de sağa sola kayma hareketi yapar

Bununla birlikte çene eklemi; dişlerin yerleşmesi ve gelişmesiyle birlikte ağzımızın kapanma özelliğine bağlı olarak, çevresindeki kas yapılarıyla uyumlu bir bütünlük hâlinde, omurga ve diz gibi çok büyük yük altında çalışan eklemlere göre farklılık arz etmektedir Yapısındaki sıra dışılığının yanında, belki de 24 saat boyunca çalışan -uykuda dahi vazifesine devam eden- çene eklemi, her yutkunmada üzerine gelen kuvvetleri karşılayacak bir mimarî özellikte yapılmıştır

Dişler; yutkunma, konuşma ve diğer sebeplerden dolayı birbiriyle günde yaklaşık 1000 defa örtüşmekte ve birbiri üzerine her geldiğinde de, çene eklemimizi meydana getiren alt çene kemiğine bağlı çıkıntı, eklem yuvasını oluşturan şakak kemiğindeki yuvasına oturmaktadır Peki, çene kemiği bunca yük karşısında aşınmadan nasıl çalışmaktadır? İlmi ve kudreti sonsuz Yaratıcı, dişler vasıtasıyla çenelerimize gelen çeşitli kuvvetler ile aslında çene kemiğini de erimekten, bir başka deyişle osteoporozdan korumaktadır

Kemiklere gelen dengeli kuvvetler kemikleri daha dayanıklı hâle getirmektedir Bu sebepten uzun süren dişsizlik, çene kemiklerinde ve temporamandibular eklemde düzensiz kemik erimelerine yol açabilmektedir Dolayısıyla halk arasında kireçlenme olarak da tarif edilen osteoartrit veya kemik erimesi olarak da bilinen osteoporozlu şahıslar, eğer çenelerinden muzdarip iseler, öncelikle diş eksikliklerini tedavi ettirmelidir Her kavuşmada kemiklerin birbiri ile uyumsuz münasebetini uyumlu hâle getiren eklem yüzeyleri arasına, yumuşak ama bir o kadar da dirençli eklem diski yerleştirilmiştir Çoğu eklem rahatsızlığı bu diskin vazifesinin engellendiği durumlarda ortaya çıkmaktadır

Çene ekleminin alt çeneye bağlı kısmını oluşturan çıkıntısı (mandibular condyl), aynı zamanda alt çenenin büyüme merkezi olarak vazife görür Dolayısıyla yüzdeki altın oranın sağlanmasında, alt çene çıkıntısının rolü çok mühimdir Büyüme ve gelişme döneminde çene ekleminin basit gibi görünen kuvvet ve travmalara maruz kalmasının çok ciddi şekil bozukluklarına sebep olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır



Şikâyetimiz olmadığı durumlarda, genellikle varlığından bîhaber olduğumuz bu eşsiz mafsallar, vazifelerini acaba nereye kadar aksatmadan yürütebilirler? Yahut hangi durumlarda hastalanırlar? Çene eklemi bozuklukları, eklemle beraber çiğneme kaslarını da ihtiva eden diğer anatomik yapılara ait düzensizliklerin ortaya çıkardığı klinik durumdur

Kulak önündeki çiğneme kaslarında ve eklem bölgesinde ağrı, çene hareketlerinde sapma, kısıtlanma ve sesler (tık, sürtünme ve pat sesi) bu klinik belirtiler arasında sayılabilir Sıkça görülen şikâyetler arasında baş, boyun, yüz ve kulak ağrısı mevcuttur Açıklanamayan diğer şikâyetler ise kulak çınlaması, kulak tıkanıklığı ve işitme kaybıdır Hareket kısıtlaması ve ağrı, bütün bunlar içinde müdahaleyi gerektiren önemli şikâyetlerdir Bu bulgulardan ağrı, kişiden kişiye değişmektedir

Ancak baş ve boyun bölgesindeki ağrıların -bu gölgenin sinir lifleri bakımından zenginlik göstermesi sebebiyle- başka bir bölgede hissedilmesi (yansıyan ağrı) çok yaygın bir durumdur Bu sebeple kulak, baş ve boyun ağrısı şikâyeti olan hastaların mühim bir kısmında çene eklem rahatsızlığı karşımıza çıkabilmektedir

Çene eklemi problemlerindeki en mühim faktörlerden biri de, ekleme gelen kuvvetlerin dengeli bir şekilde iletilmemesidir ki, dişlerin sayısı ve pozisyonları bu mevzuda çok ehemmiyet arz etmektedir Alt ve üste çenedeki dişlerin birbiri ile uyum içerisinde kapanması çene eklemine gelen kuvvetlerin dengeli bir şekilde iletilmesini sağlarken, bunun tam tersi durumlarda çiğneme kası ve çene eklem problemlerine yol açmaktadır Diş eksiklikleri, tek taraflı çiğneme, yanlış yapılmış dolgu ve protezler dolaylı olarak çene eklem problemlerine davetiye çıkarmaktadır Dişten kaynaklanan problemlerin eklem hastalıklarına yol açmaması için, diş eksiklikleri bir an önce giderilmelidir



Çene eklem hastalıklarının en önemli sebeplerinden biri de diş gıcırdatması olarak bilinen bruksizmdir Diş gıcırdatması, bilhassa stresli kişilerde yaygın olarak görülen bir durum olmakla birlikte, çene eklemi ve kas ağrıları; yüzdeki kasların aşırı miktarda çalışmasına bağlı yüzde genişleme, dişlerde aşınma ve bu aşınmaya bağlı olarak yüz uzunluğunun azalması gibi problemlere yol açabilmektedir

Bilhassa sabahları yüzlerinde yorgunluk ve ağrı hisseden fertler diş gıcırdatması açısından değerlendirilmeli ve şayet bu rahatsızlık mevcutsa, gıcırdatmayı engelleyici gece plâğı olarak bilinen ve dişlerin üzerini örten silikon parçalar yaptırılmalıdır Bununla birlikte çene eklemi rahatsızlığından yakınan hastaların belli bir kısmında psikososyal rahatsızlığın bulunduğu da bilinmektedir

Netice itibariyle çene eklem rahatsızlıkları; toplumun takriben yarısında görülen bir sağlık problemi olmakla birlikte, baş ve boyun bölgesindeki ağrıların önemli bir kısmının sebebidir Çocuklara göre yetişkinlerde, erkeklere göre ise kadınlarda daha yaygın olmakla beraber yaşın ilerlemesiyle görülme sıklığı azalmaktadır Ancak zaman zaman ilerleyip gerileyebilir

Çene eklem rahatsızlıklarının dişlerle muhtemel münasebeti değerlendirilip ilgili problemlerin ortadan kaldırılması, stres ve sıkıntıyı azaltacak tedbirlerin alınması, yeme-içme ve istirahat alışkanlıklarının düzenlenmesi tedavinin önemli bir parçasıdır Bununla birlikte çoğu eklem problemi koruyucu tedavi metodları ile (uzun dönem ilâç tedavisi, psikolojik destek, fizik tedavi ve basit eklem içi enjeksiyonları) şifa bulabilmektedir

Rahatsızlığın mekanik bir eklem probleminden, kas ağrısından veya psikolojik bir sıkıntıdan kaynaklanıp kaynaklanmadığının net olarak ortaya konmasından sonra hastanın alışkanlıkları ve ruhî durumunun düzenlenmesi tedavinin en mühim parçasını teşkil etmektedir

Gayet hassas ve ölçülü bir menteşe şeklinde yapılmış çene eklemimizin aslında bizim için ne kadar mühim olduğu, çoğu nimette olduğu gibi ancak rahatsızlık baş gösterince fark edilmektedir Çiğneme ve konuşma gibi çok önemli iki fonksiyonu ömrümüz boyunca aksatmadan yerine getiren böyle mükemmel bir eklemdeki harika sanat, insanı bir kere daha düşünmeye sevk ediyor Hayatımızı kolaylaştıran bir âletteki makaralı veya menteşeli sistemi yapan mühendisi takdir ettiğimiz hâlde, çene ekleminin mükemmel yapısını insana hediye eden sonsuz ilim ve kudret sahibi Sanatkâr'ı medih ve şükürlerle anmamak bize yakışır mı?





Dr Ömer KERİMOĞLU