İklim Elemanları...

SICAKLIK

Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş’tir Yeryüzünün Güneş’ten aldığı ısı miktarına sıcaklık denir Termometre ile ölçülür Sıcaklığın birimi santigrat derece (°C) dir
En önemli iklim elemanıdır Diğer iklim olaylarının da oluşmasında sıcaklık etkilidir
Güneşten dünyamıza gelen enerjisabittir Ancak, Güneş’ten gelen enerjinin tümü yeryüzüne kadar ulaşamaz Bir kısmı atmosferde tutulur, bir kısmı atmosferin yüzeyinden geri yansır

SICAKLIK TERSELMESİ (INVERSİON)

Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava ağırlaşarak çukur alanlara çöker Sıcak hava da onun üzerinde yükselir Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde artar Buna sıcaklık terselmesi denir Bu olay kışın şehirlerde hava kirliliğini daha da artırır

SICAKLIĞIN DAĞILIŞINDA ETKİLİ FAKTÖRLER
1 GÜNEŞ IŞINLARININ DÜŞME AÇISI

Işınların düşme açısı küçüldükçe atmosferdeki yolu uzar Tutulma artar Sıcaklık azalır Ayrıca ışınlar küçük açıyla geldiğinde daha geniş alan aydınlanır ve birim alana düşen enerji azalır



A-ENLEM VEYA DÜNYANIN ŞEKLİ


Enlemin veya yerin şeklinin etkisiyle güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür ve sıcaklık azalır

Sıcaklığın dağılışında enlemin etkisine örnekler;
Ekvator çevresinden gelen rüzgarlar sıcaklığı artırırken , kutup bölgesinden gelenler sıcaklığı düşürür Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları soğuk iken, Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su akıntısı şeklindedir

Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı ve yerleşme sınırı kutuplara doğru azalır

Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur



Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır
Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan daha yüksektir
Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar en uzun süre devam eder

Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar

***NOT***
Sıcaklık kutuplara doğru azalması gerekirken artıyorsa veya aynı enlem üzerinde sıcaklık farkı var ise bu durum sıcaklığın dağılışında enlemin etkisine ters bir durumdur
Örnek: Dünyanın en sıcak yerlerinin dönenceler civarı olması
Ekvatoral bölgede daimi karlar görülmesi
Yurdumuzda sıcaklığın Batı Anadolu'dan Doğu Anadolu'ya doğru azalması
Sıcaklığın kutuplara doğru düzenli bir biçimde azalmasını engelleyen en önemli faktör yer şekilleri ( yükselti,eğim,bakı)dir Ayrıca okyanus akıntılarındaki farklılık ile denize göre konum farkıdır

B-GÜNLÜK HAREKET

Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir Gün içinde en yüksek sıcaklıklar tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra (12:00-14:00) görülür Sebebi; enerji birikimidir Bu da güneşlenme süresi ile ilgilidir

Günün en soğuk vakti, güneş doğmadan önceki vakittir Sebebi gündüz alınan enerjinin gece boyunca uzaya geri yansımasıdır

C-MEVSİMLER (EKSEN EĞİKLİĞİ)

Eksen eğikliğinden dolayı güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir Bu değişim Ekvatora yakın yerlerde az olduğundan, buralarda yıllık sıcaklık farkı azdır Ekvatordan uzaklaştıkça değişim artar ve yıllık sıcaklık farkı da artar

Güneş ışınlarının düşme açısında meydana gelen değişimden dolayı Kuzey yarım kürede en sıcak aylar ; temmuz ve ağustostur Güney yarım kürede ise en sıcak aylar ocak ve şubattır



D-EĞİM VE BAKI ETKİSİ

Işınların düşme açısı eğim ve bakı durumuna göre değişir
Bakının sıcaklık dağılışı üzerindeki etkisi en fazla ılıman kuşakta görülür
Bakıdan dolayı Türkiye’de dağların güney yamaçları daha sıcaktır

Bakıdan dolayı güneşe dönük yamaçlarda;

Güneşlenme süresi daha uzundurGüneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar
Güneş ışınlarının düşme açısı daha büyüktür Sıcaklık daha fazladır
Tarımın yükselti sınırı, orman üst sınırı, toktağan kar (daimi kar ) sınırı daha yüksektir
Aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır
Karlar daha erken erir
2- GÜNEŞLENME SÜRESİ
Güneşlenme süresi uzadıkça sıcaklık artar bu genellemeye kutup bölgeleri uymaz Çünkü güneş ışınları kutup bölgelerine sürekli eğik açıyla düşmektedir

2YÜKSELTİ

Yükseldikçe her 200 m de 1 °C sıcaklık azalır
Sebepleri: Troposferin daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınmasıdır
Ayrıca sıcaklığı tutan nem ve karbondioksit gibi gazların yere yakın
yerlerde olmasıdır

Sıcaklığın dağılışında yükseltinin etkisine örnekler
Ekvatoral bölgede daimi karlar görülmesi
Yükselici hava hareketlerinin yağış bırakması
Yükseklere kar yağarken, alçaklara yağmur yağması
Bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe bitki örtüsünün değişmesi
Ege ,İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri’nde yetişebilen bir tarım ürünün en geç Doğu Anadolu Bölgesi’nde hasat edilmesi

3NEM MİKTARI

Nem bir yerin fazla ısınmasını ve soğumasını önler Sıcaklık dengesini sağlar Nemliliğin fazla olduğu bir yerde hava geç ısınır, geç soğur Sıcaklık farkı az olur(Denizel iklimlerde olduğu gibi) Nemlilik az ise ; hava çabuk ısınır, çabuk soğur Sıcaklık farkı fazla olur (Karasal iklimlerde olduğu gibi) Yükseklere çıkıldıkça nem oranı azalır Bu sebeple yüksek bir yerde hava çabuk ısınır, çabuk soğur Kışın bulutlu gecelerde hava ılıktır Sebebi yerin ısı kaybının azalmasıdır Kışın havanın açık olduğu günlerde hava ayaz yapar Yansıma ile ısı kaybı fazla olduğu için

4KARA VE DENİZLERİN DAĞILIŞI ile FARKLI ISINMA ÖZELLİĞİ
Kuzey Yarım Küre'de karalar daha fazladır Bunun sonucunda;
Yıllık sıcaklık ortalaması GYK den 2-4 °C daha fazladır
İzoterm eğrileri çok fazla girinti –çıkıntı yapar
Yıllık sıcaklık farkı fazladır

Karalar denizlere göre erken ısınır , erken soğur Denizler ise geç ısınır, geç soğur Bunun sonucunda;
Kışın denizden karaya doğru esen rüzgarlar havayı ılımanlaştırırken, yazın havayı serinletir
Kara-deniz meltemleri ile muson rüzgarları oluşur

KYK 'de en sıcak dönem karalardaTemmuz iken, denizlerde Ağustos, en soğuk dönem karalardaOcak iken, denizlerdeŞubat olması kara ve denizlerin farklı ısınma özelliğinden kaynaklanır

5OKYANUS AKINTILARI
Genellikle Kutuplara yakın yeden gelen akıntılar soğuk iken , Ekvator çevresinden gelenler sıcaktır Okyanus akıntılarının farklılığından dolayı
Batı Avrupa ve KAmerika'nın batı kıyıları aynı enlemde yer alan Asya'nın ve KAmerika'nın doğu kıyılarından daha sıcaktır Not: Aynı enlemde ve okyanus kıyısında sıcaklık farkı oluşmuş ise bunun en önemli sebebi okyanus akıntılarının farklılığıdır

Okyanus akıntılarının karşılaşım alanlarında balıkçık çok gelişmiştir Sebebi; balıklar için önemli besin kaynağı olan planktonların çok fazla olmasıdırÖr: Japonya ve Norveç


6RÜZGARLARIN ESME YÖNÜ

Kutup bölgesine yakın alanlardan gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken , Ekvatora yakın alanlardan gelenler sıcaklığı artırır Denizden esen rüzgarlar kışın ılıtıcı, yazın serinletici etki yaparlar

7Bitki Örtüsü ve Zeminin Özelliği

Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler Gece ise, yerden ışıyan sıcaklığın bir bölümünü tutarak fazla soğumayı engeller Bunun sonucunda, bitki örtüsünün gür olduğu alanlar ile seyrek olduğu alanlar arasında, sıcaklığın dağılışı açısından önemli farklar ortaya çıkar

Ayrıca koyu renkli zeminler daha kısa sürede ısınır

İZOTERM HARİTALARI
GERÇEK İZOTERM HARİTALARI
Yükseltinin etkisi dikkate alınarak çizilen sıcaklık haritalarıdır

İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTALARI
Her yer deniz seviyesinde kabul edilir Yükseltinin etkisi ortadan kaldırılmıştır Yani, bütün yükseltilerin sıcaklığı her 200 m de 1 °C artırılarak deniz seviyesine indirgenir
Sıcaklığın farklı dağılışında yer şekillerinin (Yükselti, eğim, bakı ve dağların uzanış doğrultusu) etkisi ortadan kaldırılarak çizilir
NOT
Bir yerin gerçek sıcaklığı ile indirgenmiş sıcaklığı arasında fark fazla ise o yerin yükseltisi fazladır Fark az ise yükselti de azdır

Sıcaklık İle ilgili Problemler
Örnek 1: Bir yerin gerçek sıcaklığı (-5 °C) , indirgenmiş sıcaklığı ise 17°C ise bu yerin denizden yüksekliği kaç metredir? Cevap: 17- (-5)= 17+5=22 °C
200 m'de 1°C değiştiğinden, 22x200=4400 metredir

Örnek 2 : 2900 m'de ölçülen sıcaklık (-8 °C) ise bu yerin indirgenmiş sıcaklığı kaç °C 'dir?
Cevap: 2900/200=14,5 °C sıcaklık artacaktır
Buna göre (-8)+14,5=6,5 °C 'dir

Örnek 3 : 1800 m yükseklikteki bir merkezin indirgenmiş sıcaklığı 25 °C ise bu yerin gerçek sıcaklığı kaç °C olurdu?
Cevap: 1800/200= 9°C sıcaklık azalacaktır
Buna göre, 25-9= 16 °C 'dir

TERMİK EKVATOR ÇİZGİSİ

Meridyenlerin en sıcak noktalarının birleştirilmesiyle elde edilen çizgidir Yer ekvatoruna göre sapmalar gösterir Sebepleri: Okyanus akıntılarının farklılığı ve karasallıktır



SICAKLIKTERSELMESİ
Kışın soğukve durgun havalarda soğuk hava ağırlaşarak çukur alanlara çöker Sıcakhava da onun üzerinde yükselir Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağıyerde artar Buna sıcaklık terselmesidenir Bu olay kışınşehirlerde hava kirliliğini daha da artırır