Alemdar Vakası...

Alemdar Vakası (Olayı), 15 Kasım - 18 Kasım 1808 tarihleri arasında Rumeli âyanlarından yenilik yanlısı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa'nın ölümüne ve yenilik hareketlerinin durmasına yol açan yeniçeri ayaklanmasıdır

Ayaklanmaya nedenler

III Selim'in, Nizam-ı Cedid adıyla yeni bir asker ocağı kurması başta olmak üzere, giriştiği yenilik hareketlerinin yeniçeriler arasında ve çıkarları zarar gören çevrelerde uyandırdığı tepki, 1807'de Kabakçı Mustafa İsyanı'nın çıkmasına ve III Selim'in tahttan indirilip yerine IV Mustafa'nın geçirilmesine yol açtı Nizam-ı Cedid uygulamasında birinci derecede rol oynamış (sonradan Rusçuk Yâranı diye anılacak olan) devlet adamlarının bir bölümü Rusçuk'taki Alemdar Mustafa Paşa'nın yanına sığındılar ve onu İstanbul üzerine yürümeye razı ettiler

İstanbul yolunda iken Alemdar Mustafa Paşa gönderdiği bir birlik ile Kabakçı Mustafa'yı bertaraf etmişti 19 Temmuz 1808'de İstanbul'a ulaşmıştı Fakat, Sultan IV Mustafa ona bütün Trakya ve Balkanlarda serdarlık ve devlet murahhasslığı vermiş; fakat kendisine Sadrazam olarak atamamıştı 28 Temmuz'da Alemdar önce Babiali ve sonra Sarayı bastığı zaman, tek Osmanoğlu kalmak hedefiyle IV Mustafa'nın emirleriyle, III Selim'in öldürülmüş ve Şehzade Mahmud'un ise zor bela kurtarılmış olduğunu gördü IV Mustafa'yı tahttan indirerek yerine II Mahmud'u padişah yaptı(1808); Rusçuk yâranının önerisi üzerine padişah tarafından sadrazamlığa getirildi

Eylül 1808'de Anadolu ve Rumeli'deki büyük âyanla merkezî devlet temsilcileri Alemdar Mustafa Paşa'nın çağrısıyla İstanbul'da Çağlayan Köşkü'nde bir araya geldi Bu toplantıda Alemdar Mustafa Pasa ayanlara, Yeniceri ocagina birlesik hareket çağrısında bulundu ve merkezsel yönetimin ayanların yorsel nüfuzunu meşru tanıyacağına söz verdi Görüşmelerde ayanlar padişahın her buyruğuna uyacaklarına ve istenince onun yardımına koşacaklarına söz verdiler 29 Eylül,1808'de Sened-i İttifak adı verilen bir belge hazırlanip imzalandı ve bu belge padişahça da onaylandı Sened-i İttifak'a göre âyan, merkezî devletin eşit statülü bir ortağı haline geldi Karşılığında da merkezin askeri yenilik hareketlerine âyanın desteği sağlandı Buna dayanarak Sekban-ı Cedid ordusunun kurulmasına girişildi

Alemdar Mustafa Paşa'nın yeniçerileri sindirmek için önlemler alması, aslında yeniçerilere özgü olmakla birlikte halkın elinde bir gelir kaynağı haline gelmiş olan esamelerin (aylık cüzdanları) alınıp satılmasını yasaklaması, ayrıca Rumeli'den getirttiği birliklerin yağmaya girişmesi, paşanın çevresindeki Rusçuk yâranının iktidarını kötüye kullanması yençerilerle halk arasında hoşnutsuzluğa yol açmıştı Tahttan indirilen IV Mustafa'nın çevresi de bu hoşnutsuzluğu körüklüyor, öte yandan Sened-i İttifak'la iktidarı zayıflamış olan II Mahmud'da Alemdar'ın etkinliğinden hoşlanmıyordu Rumeli'den gelen birliklerin dağılması Alemdar'ın askeri bakımdan güçsüzleşmesine yol açtı İstanbul'da duvarlara Alemdar aleyhine yaftalar asıldı Yeniçeri Ocağı'nda Alemdar'ı devirmeye yönelik gizli bir örgütlenme başladı Yakınları, Rumeli'ye gidip kuvvet toplayarak yeniden İstanbul'a gelmesini önerdilerse de, kendine güvenen Alemdar bunu kabul etmedi

Yeniçeri ayaklanması

15 - 16 Kasım 1808 gecesi yeniçeriler önce yangın var diye gürültü çıkardılar, sonra da Alemdar'ın kalmakta olduğu Bâbıâli'yi bastılar, sekbanların karşı koyması üzerine de ateşe verdiler Saraydan yardım gelmeyince umudunu yitiren Alemdar barut mahzenini ateşleyerek içeri girmeye çalışan yüzlerce yeniçeriyle birlikte öldü Yeniçeriler yangından sonra onun ölüsünü bularak günlerce İstanbul'da dolaştırdılar; sonra parçalayıp Yedikule dışındaki bir kuyuya attılar

Yeniçeriler saraya da saldırdılar, ama saray bostancıları tarafından püskürtüldüler II Mahmud IV Mustafa'yı öldürttü Yeniçeriler halkın da desteğiyle sarayın suyunu kestiler II Mahmud'a bağlı sekban birliklerine Saray'dan çıkış emri vererek bir şehir savaşı başlattı Yeniçeriler ile çıkan çatışmalarda yüzlerce ayaklanmacı öldürüldü II Mahmud'a bağlı olan donama, Haliç'ten Beyazıt'taki Ağakapisi'ni topa tuttu İstanbul'un önemli merkezleri olan Saray'a yakin Cebeciler Kışlası, Ayasofya, Sultanahmet, Divanyolu semtleri yangınlarla kül olmuştu Sokaklar asker ve sivil ölüyle dolmuştu 19 Kasım'da Kandıralı Mehmed'in elebaşsılığı altında yeni bir yeniçeri hareketi başladı Bunlar Tersane'ye ve Tophane'ye el koymayı ve Levent ve Selimiye kışlalarıni ellerine geçirmeyi başardılar

Sonunda ulemanın aracılığıyla Sarayla yeniçeriler arasında uzlaşma sağlandi, padişah Sekban-ı Cedid'in kaldırılmasını kabul etti Ama Istanbul'un evleri, dükkânları yağmalanmış ve kışlalar yakılmış ve birçok sivilin can ve irzlarına tecavüz edilmişti Anlaşmadan sonra birçok Sekban-ı Cedid askeri ve âyandan bir bölümü yeniçerilerce öldürüldü Sonunda öldürülen yeniçeri sayısı 5000 ve sekban sayisi 300-400 kadar olduğu tahmin edilmektedir[1]

Ayaklanma sonucu

Tarihte Alemdar Vakası ya da Olayı adıyla geçen bu ayaklanmadan sonra yenilik hareketleri bir süre durdu II Mahmud ancak yıllar sonra otoritesini kurup, yenilik hareketlerini daha etkin bir biçimde başlatabildi Alemdar'ın öldürülmesi âyanın siyasal gücünün kırılması sürecinde önemli bir aşama oluşturdu

Referenslar
Sakoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, Oğlak: İstanbul say418