Tarih Bilimi

TARİHİN TANIMI:
Tarih geçmiş zamanlarda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetlerini YER VE ZAMAN bildirerek, SEBEP-SONUÇ ilişkisi içinde anlatan bilim dalıdır

* Bütün yönleriyle insanlığın geçmişini inceler
* Geçmişle gelecek arasında kurulan bir köprüdür
* Tarih insanlığın ortak mirasıdır
Tarih, insan topluluklarının sosyal, ekonomik, siyasi, kültürel, dini faaliyetlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini, kültürlerini, yer ve zaman belirterek, olayların sebeplerini, gelişmelerini ve sonuçlarını birlikte inceleyen bir bilim dalıdır
* Tarih sadece geçmişi araştırmakla kalmamakta, geçmişle günümüz ve gelecek arasında bir köprü görevi görmektedir
* Tarihine sahip çıkmayan, tarihini unutmuş bir millet, hafızasını kaybeden bir insana benzer

TÜRK TARİHİNİ ÖĞRENME GEREKLİLİĞİ :

Türk milleti tarihin en eski ve en köklü milletlerinden biridir Türkler Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına yayılan devletler kurmuşlardır Bu bölgelerde Türk Dilinin, Türk Sanatının, Türk kültürünün izleri bugün bile sürmektedir

* MÖ IIIYY da Hunlar’la başlayan Türk Tarihi günümüze kadar varlığını sürdürmüştür

Atatürk Türk Tarihine büyük önem vermiş "Türk çocuğu ecdadını ( Atasını ) tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır" demiş ve zengin Türk Tarihinin ortaya çıkarılabilmesi için 1932 yılında Türk Tarih Kurumunu kurdurmuştur

* Tarihimizi iyi öğrenmekle ;

Vatan, Millet sevgimiz gelişecektir
Millet olarak geleceğe daha güvenle bakabiliriz
Tarihini tanımayan, iyi bilmeyen milletler dağılmaya yok olmaya mahkumlardır
TARİHİN KONUSU NEDİR? :Geçmiş zamanda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetidir
TARİH ANLATIMINDA YER VE ZAMANIN ÖNEMİ NEDİR?
1)- Yer ve zamanın belirtilmesiyle olayın GERÇEK olup olmadığını anlarız
2)- Olayın geçtiği yer ile olayın meydana geldiği zaman dilimi o olayın sebep ve sonuçlarını belirlememizde gereklidir Çünkü o yerin iklimi, yaşam şartları, madenleri, o zaman içindeki nüfusu, o zaman içindeki toplumsal değerler olayın meydana geliş sebeplerini oluşturabilirler

SEBEP-SONUÇ İLİŞKİSİNİN ÖNEMİ NEDİR?
Bütün olaylar bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlıdır her olay kendisinden önceki olayın SONUCU, kendisinden sonraki olayın SEBEBİ'dir Önceki olayı bilmezsek, sonraki olayı kavrayamayız

OLAY NEDİR? OLGU NEDİR?
OLAY: İnsanları ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel, dini ve benzeri alanlarda meydana gelen oluşumlardır
OLGU: Oluşum süreci içinde ya da başka bir şeyin belirtisi olarak gözlemlenmiş olaylardan ibarettir
Örnek: Anadolu'nun Türkler tarafından fethi OLAY'dır Anadolu'nun Türkleşmesi OLGU'dur

TARİH FELSEFESİ NEDİR?:Tarihi tecrübeleri günümüz meselelerinin çözümü için yeniden yorumlamaya Tarih Felsefesi denir
TARİH YAZICILIĞININ EVRELERİ:
-Kronik (Haberci) Tarihçilik: En ilkel şekli Anallardır
-Rivayetçi (Hikayeci) Tarihçilik: Sebep-sonuç ilişkisi üzerinde durmaz (Herodut, Taberi)
-Öğretici (Prağmatik, faydacı) Tarihçilik: Kişilerden ve olaylardan ders alınmasını sağlamak için )
-Sosyal Tarihçilik: Öğretici tarihçiliğin hissi yönlerinden arındırılmış şekli
-Felsefi Tarihçilik: Değişik kültürleri inceleyerek biri birine etkileşimlerini inceler
-İlmi Tarihçilik: Neden-nasılcı tarihçilik
-Materyalist, Kültürel, Pozitif (vs) Tarih çeşitleri

TARİHİN TASNİFİ (SINIFLANDIRILMASI)
1)- Zamana Göre Sınıflandırma: (Örnek: Ortaçağ tarihi,15 yüzyıl tarihi gibi)
2)- Mekana(Yer) Göre sınıflandırma: (Örnek:Türkiye Tarihi,Avrupa tarihi gibi)
3)- Konuya Göre Sınıflandırma: (Örnek: Tıp Tarihi, Sanat tarihi gibi)

TARİHİ NEDEN SINIFLANDIRIYORUZ?
Tarihi Zamana, Mekana ve Konuya göre sınıflandırmamızın nedeni öğrenmeyi,öğretmeyi,araştırmayı kolaylaştırmaktır

TARİHİN YÖNTEMİ: Tarihi olayları araştıran bir tarihçi sırasıyla aşağıdaki yöntemleri uygular
1)-KAYNAK ARAMA: Önce olayla ilgili kaynaklar aranır
Kaynaklar 2'ye ayrılır:
1- Ana Kaynaklar(Birinci el kaynaklar): Olayın geçtiği döneme ait kaynaklardır
2- İkinci El Kaynaklar: Ana kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan kaynaklardır
Ayrıca kaynakları YAZILI ve YAZISIZ kaynaklar diye de ikiye ayırabiliriz:
1- Yazılı Kaynaklar: Kitabeler, fermanlar, kanunlar, mahkeme kayıtları, noterlik yazıları, gazeteler, dergiler vb
2- Yazısız(Sözlü) Kaynaklar: Evler, kaleler, tapınaklar, heykeller, silah, eşyalar, destanlar, efsaneler, fıkralar, atasözleri örf ve adetler vb
2)- VERİLERİ TASNİF, TAHLİL VE TENKİT ETME:
a)- Tasnif(Sınıflandırma): Elde edilen bilgiler zamana, mekana ve konuya göre tasnif edilir
b)- Tahlil(Analiz=İnceleme) : Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgiler güvenilir mi? Karşılaştırma yapılarak bilgiler bu yönde incelenir
c)- Tenkit(Eleştiri): Elde edilen bilgilerin işe yarayıp yaramadığı, hangi bilgilerin kullanılacağı belirlenir
3)- SENTEZ(BİRLEŞTİRME): Kaynaklardan elde edilen bilgiler düzenlenerek yazılması safhasıdır

TARİHE YARDIMCI OLAN BİLİMLER:
1)- COĞRAFYA: Tarih olayın geçtiği YER'in fiziki ve beşeri özelliklerini coğrafyadan öğrenir
2)- ARKEOLOJİ(Kazı Bilimi): Toprağın ve suyun altında kalmış olan tarihi eserleri ortaya çıkarır
3)- KRONOLOJİ(Takvim Bilgisi): Tarihi olayların zamanlarını belirleyerek, meydana geliş sıralarını düzenler
4)- PALEOGRAFYA: Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır
5)- EPİGRAFYA(Kitabeler Bilimi): Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılan yazıları inceler
6)- SOSYOLOJİ (Toplum Bilimi): Sosyal olayları inceler
7)- ANTROPOLOJİ: Toplumların ırk yapılarını inceler
8)- FİLOLOJİ (Dil Bilimi): Dilleri ve diller arasındaki bağları inceler


9)- ETNOGRAFYA: Örf,adet, gelenek ve görenekleri inceler
10)- DİPLOMATİK: Günümüze kadar gelmiş olan resmi belgeleri, fermanları vb inceler
11)- HERALDİK (Mühür bilimi): Resmi belgelerdeki mühür, arma ve özel işaretleri inceler
12)- NÜMİZMATİK(Paralar bilimi): Eski Paraları inceler
13)- ARKEOMETRİ (Karbon 14 Metodu): Herhangi bir tarihsel buluntunun yaşını hesap eden bilimdir Bunlardan başka tarihe yardımcı bilimler arasına felsefe, istatistik, psikoloji, astronomi, Tıp, kimya gibi bir çok bilimi katabiliriz

ZAMAN VE TAKVİM

TAKVİM NEDİR?: Takvim zamanı günlere, aylara, yıllara bölme metodudur

NOT:İnsanlar zamanı ölçerken ölçü aracı olarak Güneşi ve Ay'ı kullanmışlardır
AÇIKLAMA: Güneşi kullananlar dünyanın güneş etrafında bir tam dönüşünü esas almışlardır (365 gün 6 saat) Bu şekilde oluşturulan takvimlere GÜNEŞ TAKVİMİ diyoruz
Ay'ı kullananlar ise Ayın Dünya etrafında 12 kez dönmesini (12 x 295 =354) esas almışlardır Bu şekilde oluşturulan takvimlere AY TAKVİMİ diyoruz
NOT: Tarihte ilk GÜNEŞ TAKVİMİ'ni MISIRLILAR, ilk AY TAKVİMİ'ni SÜMERLER oluşturmuşlardır
AÇIKLAMA:Her toplum kendi takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü BAŞLANGIÇ olarak kullanmışlardır Örnek: Romalılar Roma'nın kuruluşunu, Müslümanlar Hicreti, Hırıstiyanlar Hzİsa'nın doğumunu gibi

TÜRKLERİN KULLANDIKLARI TAKVİMLER:
1)- 12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ: Türklerin kullandığı en eski takvimdir Güneş yılını esas alır Bu takvimde her yıl bir hayvan adıyla anılıyordu
2)- CELALİ TAKVİM: Büyük Selçuklular zamanında Melikşah tarafından hazırlatılan bu takvim güneş yılına göre hazırlanmıştı
3)- HİCRİ(HİCRET) TAKVİMİ: Ay yılını esas alır Başlangıç olarak Hz Muhammed'in Mekkeden Medine'ye hicret ettiği 622 yılını alır Bugün Ramazan, mevlidler gibi dini günlerde bu takvimi kullanmaktayız
4)- RUMİ TAKVİM: Osmanlı devletinde resmi ve mali işlerde kullanılmak üzere 19 yüzyıl başlarından itibaren yürürlüğe giren takvimdir Güneş Yılını esas alır 5)- MİLADİ(MİLAT) TAKVİMİ: 1926' dan itibaren kullandığımız takvimdir Güneş yılını esas alır Temeli Mısırlılar'a dayanır İyon ve Yunanlılar kanalıyla Batıta aktarılmıştır Romalılar Sezar zamanında JULYEN takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır Yeniçağda Papa XIIGregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle GREGORYAN TAKVİMİ olarak anılmıştır Günümüzde ise Milat takvimi denilmektedir Milat takvimi Hz İsa'nın doğuşunu(sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder

HİCRİ TAKVİMLE MİLADİ TAKVİM ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?

1)- Hicri Takvim AY yılını, Miladi Takvim GÜNEŞ yılını esas alır Bu yüzden ikisi arasında 11 gün fark vardır
2)- Başlangıç tarihleri farklıdır Hicri Takvimde başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği tarih olan 622 yılıdır Miladi Takvimde ise başlangıç Hz İsa'nın doğum tarihi 0 yılıdır






HİCRİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ
SORU: Hicri 1340 yılını Miladiye çeviriniz
Hicri=1340 Miladi=?
1340 ÷ 32 = 40,6 (Yaklaşık 41)

1340 - 41 = 1299

1299 + 622= 1921

MİLADİ TAKVİMDEN HİCRİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ
SORU: Miladi 1998 yılını Hicri takvime çeviriniz
Miladi=1998 Hicri=?
1998 - 622 = 1376 1376 ÷ 33 = 41,7 (yaklaşık 42) 1376 +42 = 1418

RUMİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ:
SORU: Rumi 31 Mart 1325 , Miladi=?

31 Mart 1325
+ 13 584 İki takvim arasında 13 gün
______________ 584 yıl fark vardır

13 Nisan 1909

MİLADİ TAKVİMDEN RUMİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ
Miladi 29 Ekim 1923 , Rumi=?

29 Ekim 1923
- 13 584
_______________
16 Ekim 1339

TARİH İLE YAZI ARASINDAKİ İLİŞKİ
Tarih YAZI ile başlar yazıdan önceki devirler hakkında sağlıklı bilgi edinmek zor olduğundan, bu dönemlere "Tarih Öncesi Devirler=Prehistorik Devirler" veya "Karanlık Çağlar" denir
YAZI İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
* Toplumlar ilk olarak resim yazısı kullanmışlardır
* İlk yazıyı Sümerler bulmuştur(Çivi Yazısı)
* Bugün kullandığımız alfabeyi, ilk olarak Fenikeliler kullanmış, onlardan Yunanlılar ve Romalılar alarak geliştirmişler ve böylelikle LATİN alfabesi ortaya çıkmıştır
* Yazı, Anadolu'ya ilk olarak ASURLULAR tarafından TUNÇ devrinde getirilmiştir
* Türk Tarihinin ilk yazılı eserleri GÖKTÜRK(ORHUN) KİTABELERİDİR

TARİH DEVİRLERİ: A İLKÇAĞ (Eskiçağ): MÖ 3500'lerde Sümerler 'in yazıyı bulması ile başlar, 476'da Batı Roma'nın yıkılışıyla sona erer
Önceleri şehir devletleri halindeki siyasi yapı, sonradan Eski Yunan siteleri hariç, merkezi krallıklara dönüşmüştür
Çağa çok tanrılı dinler egemendir Ancak istisna olarak, ibraniler'de tek tanrılı din ilk kez görüldü ise de Musevilik bir dünya dini olamamıştır Hıristiyanlık da, bu dönemde ortaya çıkmıştır
Özellikle Akdeniz Havzası'nda canlı bir ticaret ekonomisi görülmüştür, bunun temel nedeni koloniciliktir
Köleci ve sınıflı toplum yapısı çağa egemen olmuştur
Tarih Çağlan içinde en uzun yaşanan dönemdir
Çağ'ın içinde, İsa'nın doğumu takvime başlangıç olarak kabul edilir, İsa'nın doğumu ile MÖ dönem sona erer, MS dönem başlar, ilkçağ'ın içinde hem MÖ hem de MS dönemler yaşanmıştır

B ORTAÇAĞ: MS 476' da Batı Roma'nın yıkılma­sıyla başlar, 1453 İstanbul 'un Fethi ile sona erer
Merkezi krallıklar gücünü Kavimler Göçü sonunda yitirdiğinden, siyasi yapıda Feodalite çağa egemen olmuştur
Tek tanrılı dinler egemendir Bu nedenle Ortaçağ' da, bilimsel ve kültürel gelişme yavaşlar
Tek üretim aracı ve zenginliğin simgesi topraktır Geri, kapalı ve toprağa bağımlı bir ekonomik yapı görülür
Akdeniz havzası, ticari etkinliğini yitirir
Köleci toplum yapısı sarsılır, sınıflı toplum yapısı devam eder

C YENİÇAĞ: 1453'te İstanbul'un Fethi ile başlar, 1789 Fransız İhtilali ile sona erer
İstanbul'un Fethi'nde kullanılan tahrip gücü yüksek toplar, merkezi krallar tarafından kullanılmış, Feodalite yıkılırken, merkezi krallıklar yeniden güçlenmiştir
Coğrafi Keşifler sonunda ise bazı merkezi krallıklar Sömürge imparatorluğu'na dönüşmüştür
Tek tanrılı dinler çağa egemen olmasına rağmen, toplum üzerindeki etkinliklerini yitirmeye başlamışlardır
Özellikle Coğrafi Keşifler' den sonra, canlı bir ticaret ekonomisi görülür
Rönesans Hareketleri sonunda sınıflı toplum yapısı da bozulmaya başlar

D YAKINÇAĞ: 1789'da Fransız ihtilali ile başlar günümüze kadar devam eder
Siyasi yapıya, Demokrasi egemendir Özellikle Fransız İhtilali'nden sonra din devleti, Dünya devletine dönüşür Ulusçuluk akımı güçlenir
Tek tanrılı dinler çağa egemen olmasına rağmen, toplum üzerindeki etkinliklerini yitirir ve özellikle Fransız İhtilali'nden sonra laik devlet ve laik toplum düzeni kurulur
Fransız ihtilali'nin getirdiği ilkeler sonucu, sınıflı toplum yapısı ortadan kalkar
Sanayi Devrimi, hammadde ve pazar gereksinimini arttır
Sömürge mücadelesi hızlanır

Dikkat : Zamanı çağlara bölmek yapay bir bölme işlemidir Öğrenimi kolaylaştırmak amacı taşır

Örneğin: İstanbul’un fethi, Avrupa ve Asya’yı etkileyen önemli bir tarihi olaydır Ancak bu olay o sırada Amerika ve Afrika kıtasında yaşayan insanları doğrudan etkilememiştir
Mısır ve Mezopotamya’daki insanlar yazıyı kullanırlarken, dünyanın diğer bölgelerindeki insanlar ancak yüzlerce yıl sonra yazıyı kullanmışlardır

ÇAĞLARIN BAŞLANGIÇ-BİTİŞ TARİHLERİ NASIL TESBİT EDİLMİŞTİR?

Tarihin zamana göre tasnifinde en önemli ayrım “çağlara ayırarak” incelemedir Çağların başlangıç ve bitim tarihleri belirlenirken toplumların geniş çapta etkilendiği tarihi olaylar esas alınmıştır

TARİH ÖNCESİ DEVİRLER (PREHİSTORİK DEVİRLER)

İnsanların varoluşundan yazının icadına kadar olan döneme denir Tarih öncesi devirlerin birbirinden ayrılmasında kullanılan araç ve gereçlerin niteliğine bakılmıştır Buna göre Tarih öncesi devirler şöyle ayrılır:
1)-TAŞDEVRİ 2)- KALKOLİTİK(TAŞ-BAKIR) DEVRİ 3)- TUNÇ DEVRİ 4)- DEMİR DEVRİ
a)- Eskitaş (Kabataş) Devri
b)- Ortataş (Yontmataş) Devri
c)- Yenitaş (Cilalı Taş) Devri



1)-TAŞDEVRİ:
a)- Eskitaş (Kabataş) Devri: Bu devri yaşayan insan toplulukları ilkel bir göçebe hayat sürmüşlerdir Ağaç kovuklarında, mağaralarda ve nehir yataklarında yaşayan insanlar tabiatta hazır bulduklarıyla, avcılık ve balıkçılıkla geçinmişlerdir (Avcı ve toplayıcı)
Türkiye'de Eski Taş Devri (MÖ600000-MÖ10000):
Antalya'da Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları Anadolu'da bu döneme ait önemli merkezlerdir
b)- Ortataş (Yontmataş) Devri: İnsanlığın toplayıcılık ve avcılıktan üretime geçiş yaptığı dönemdir Hayvanlar evcilleştirilmiştir Buzul çağları sona ermiş, yeryüzündeki iklim koşulları günümüz iklimine dönmeye başlamıştır
Türkiye'de Ortataş Devri (MÖ10000-8000):
Antalya'da Beldibi mağarası, Göller yöresinde Bardiz, Samsun'da Tekkeköy bu devre ait önemli merkezlerdir



c)- Yenitaş (Cilalı Taş) Devri : Tarım hayatı başlamış, köyler kurularak yerleşik hayata geçilmiştir Topraktan kap-kacak yapılır ve seramik sanatı başlar İlk yerleşim birimleri oluşturulur Hayvanlar evcilleştirilir ve bitki liflerinden elbiseler yapılır ilk dinsel inançlar ortaya çıkar İlk ticaret başlar Ataerkil bir düzen kurulur Köleci toplum yapısı ortaya çıkar Günümüzün sosyal yaşam biçimi oluşur

Türkiye'de Yenitaş Devri(MÖ8000- MÖ5500):
Diyarbakır'da Çayönü, Gaziantep'de Sakçagözü, Konya'da Çatalhöyük önemli merkezlerdir
NOT: İnsanlık tarihinin ilk yerleşim yeri olarak Konya Çatalhöyük kabul edilmektedir İlk üretim yeri de Çayönü(Diyarbakır) kabul edilir
Dolmen : Uzunca ve kaba taşların yan yana dizilip üzerine yassıca kaba bir taşın yerleştirilmesiyle oluşan anıtlar
Tümülüs : Dolmenlerin toprak yığınıyla örtülüp bir tepe şekline getirilmiş hali
Höyük : Tümülüslere Anadolu’da verilen ad
Kurgan : Tümülüslere Türkistan’da verilen isim
Menhir : Bir çizgi veya daire etrafında kabaca dikilmiş yüksek taşlardan oluşan anıtlar

2)- KALKOLİTİK(TAŞ-BAKIR) DEVRİ:
Taş devrinin sonlarına doğru maden keşfedilmiştir İlk kullanılan maden bakırdır
Türkiye'de Kalkolitik Devir(MÖ5500-MÖ2500):
Çanakkale'de Truva, Burdur'da Hacılar, Yozgat'ta Alişar, Çorum'da Alacahöyük'dür



3)- TUNÇ DEVRİ:
Bu dönemde site denilen ilk yönetim örgütleri(devlet) oluşturulmuştur Bu dönemde toplumlar arası iletişim ve ticaret gelişmiştir
Türkiye'de Tunç Devri(MÖ2500- MÖ1200):
Anadolu'da üretim artmasına paralel olarak ticaret gelişmiş, toplumsal ilişkiler hızlanmıştır Yazı Asurlu tüccarlar tarafından Türkiye'ye getirildi

NOT:Anadolu'da ilk yazılı belgeler Kayseri yakınlarındaki KÜLTEPE'de bulundu Böylece Anadolu'da tarih çağları başladı(MÖ2000)
4)- DEMİR DEVRİ:
Tarım sektörünün yanı sıra sanayi sektörü de gelişmiştir Uygarlığın gelişmesi hızlanmıştır Silah yapım tekniği gelişmiştir Babil Kralı Hammurabi tarafından ilk merkezi krallık kurulmuştur Dönemin sonuna doğru yazı bulunmuş ve Tarih öncesi Devirler sona ermiştir