Bitkisel çay nasıl hazırlanır

Bitkisel çay nasıl hazırlanır


Adaçayı: Güneybatı Anadolu'da ve özellikle Muğla çevresinde

"adaçayı" (Salvia triloba) bitkisinin yapraklı dalları çay

hazırlamada kullanılıyor Bitkiye ve hazırlanan çaya adaçayı

adı veriliyor



Adaçayı, Batı ve Güney Anadolu'daki kahvelerde bildiğimiz çayın

yanında yaygın bir şekilde satılıyor Müşteriye iki şekilde

servis yapılıyor: Birinde çay gibi demlenip müşteriye böylece

veriliyor Ancak tadı biraz acı oluyor Diğerinde ise, küçük bir

dal çay bardağına konup üzerine kaynar su ilave ediliyor ve bu

şekilde servis yapılıyor Yerel halk buna "dallı" adını veriyor

Müşteri istediği renk ve koku ortaya çıkınca dalı çıkarıyor

İkinci şekilde hazırlanan adaçayının kokusu daha hafif ve içimi

daha hoş oluyor



Yaprakları yüzde üç civarında uçucu yağın yanında flavonoitler

ve triterpenik yapıda maddeler taşıyor Koku, taşıdığı uçucu

yağda bulunan sineol adlı maddeden ileri geliyor



Soğuk algınlığında terletici, idrar artırıcı olarak da

içilebiliyor Yaprakları veya süzen torbayı hafif sarı renk ve

koku saldığında çıkarmakta yarar var Çünkü, fazla tutulursa

acı maddeler de suya geçiyor ve içimi zorlaşıyor



Adaçayını dal halinde aktarlarda, süzen torbalarda büyük

alışveriş merkezlerinde bulmak mümkün



Dağ (yayla) çayı: Anadolu'da çay olarak en çok kullanılan bitki

gruplarından biri de Sideritis türleri Bu bitkiler Balıkesir

çevresinden Kahramanmaraş'a kadar bütün kıyı şeridinde, İç

Batı Anadolu eşiğinde, değişik mahalli isimler verilerek, çay

olarak kullanılıyor Sideritis türleri, ülkemizde yaygın olarak

genellikle orman altında veya orman açıklıklarında yetişiyor



Bu türlerden S congesta, yetiştiği yörede kullanıldığı gibi,

Ankara ve İstanbul'da da aktarlarda satılıyor Genellikle dağ

çayı, yayla çayı olarak isimlendirilen bu bitkiden, çay şu

şekilde hazırlanıyor: Bir bardak su içine çiçekli küçük bir

dal parçası konup bir süre bekleniyor, bardaktaki suyun rengi

sarımsı olunca, dal parçası çıkarılıp içiliyor Bu çay, tadı

ve içimiyle son derece hafif olma özelliği taşıyor Anadolu'da

çok sayıda Sideritis türü çay hazırlamak amacı ile

kullanılıyor



Sideritis türlerinde yapılan kimyasal çalışmalarda,

diterpenoitler, flavonoitler ve az miktarda da uçucu yağ, iridoitler,

triterpenik asitler bulunmuş Bu bitki çayı, soğuk algınlığında

ve idrar artırıcı olarak kullanılıyor



Kekik: Anadolu'da yetişen kekiklerin bir kısmı halk tarafından taze

veya kurutulmuş halde çay olarak içiliyor Halk değişik cinslere

(Thymus, Origanum, Thymbra, Corydothymus, Satureja) ait çok sayıda

bitkiye kekik adı veriyor Bu bitkilerin en önemli ortak özelliği,

kuvvetli veya hafif, karakteristik kekik kokusuna sahip olmaları

Kekik, kokusunu, taşıdığı uçucu yağda bulunan karvakrol ve timol

adlı maddelerden alıyor İşte bunlar arasında en çok

kullanılanları:



Zahter: Thymbra spicata' nın kurutulmuş yaprak ve çiçekleri,

Güneydoğu Anadolu'da "zater-zahter" adı verilerek çay halinde

evlerde ve kahvelerde içiliyor ve özellikle Urfa, Gaziantep ve

Kahramanmaraş çevresinde çay olarak içildiği gibi baharat olarak

da yaygın bir şekilde kullanılıyor



Zahter yüzde 1-2 arasında uçucu yağ taşıyor Bu uçucu yağın

mühim bir kısmı karvakrol adı verilen bir madde Bu madde suda da

çözündüğü için, hazırlanan çayda da bulunuyor Mide

ağrılarında, soğuk algınlığında, öksürükte kullanılması

tavsiye ediliyor



Taş, aş ve limon kekiği: Anadolu'da Origanum vulgare'nin değişik

alt türleri bulunuyor Bu bitkiler yetiştikleri bölgelerde çay

olarak içilmelerinin yanında değişik rahatsızlıklara karşı halk

ilacı olarak da kullanılıyor Bunlardan birinin toprak üstü

kısımları Isparta civarında Toros dağlarındaki köylerde çay

olarak içiliyor Bitkiye de yetiştiği toprak çeşidine ve

kullanılışına bağlı olarak "taş kekiği" veya " aş kekiği "

adı veriliyor Bir başka alt tür ise "güve otu" veya "güvey otu"

adı ile çay gibi içiliyor



Anadolu'da köylüler genellikle çevrelerinde yetişen Thymus

türlerini toplayarak çay olarak içiyorlar Thymus türleri

çoğunlukla karvakrol bulunan bir uçucu yağ taşıdığı için

kuvvetli kekik kokusuna sahip



Orta ve Güney Anadolu'da yetişen Thymus spyleus ise, taşıdığı

limon kokulu uçucu yağdan dolayı diğer kekiklere benzemiyor ve

"limon kekiği" adıyla Beyşehir civarındaki köylerde çay olarak

içiliyor



Halk ilacı çaylar: Anadolu'da çok sayıda Thymus ve Origanum türü

yetişiyor Thymus türlerinin önemli bir kısmı halk ilacı olarak

kullanılıyor Origanum türlerinden ise, halk ilacı ve çay olarak

kullanılanları da bulunuyor



Alanya'nın Deretürbenas Yaylası'nda, Origanum saccatum'un toprak

üstü kısımları taze iken toplanıp çay olarak içiliyor Bu

bitkide de karvakrol taşıyan bir uçucu yağ bulunuyor Origanum

saccatum'a dış görünüş olarak çok benzeyen, O spyleum da Orta

Anadolu'da, kurutulduktan sonra çay olarak içiliyor Her ikisinden de

içimi çok hoş çaylar yapılıyor



Yabani nane: Batı Anadolu'da bazı yabani nane (Mentha) türleri de

çay gibi içiliyor Bunlardan en ünlüsü, Mentha pulegium Bu

bitkiye Batı Anadolu'da "filisgin-filiskin" adı veriliyor ve sulak

yerlerde bol miktarda yetişiyor Bitki az miktarda (yüzde 01-02)

uçucu yağ taşıyor Bu uçucu yağda yüksek oranda pulegon

bulunuyor Bu maddenin kokusu, tıbbi nanede bulunan mentolden daha

hafif olduğu için filisginden hazırlanan çayların da kokuları

daha hafif ve içimi kolay oluyor



Nane ruhu: Kokusu naneye benzeyen bir başka bitki de Ziziphora tauric

Bu bitki "nane ruhu" diye isimlendiriliyor ve Isparta, Denizli, Aydın

civarında çay olarak içiliyor Bu bitkinin uçucu yağı da pulegon

bakımından zengin ve içimi hoş



Güney Anadolu'da Stachys lavandulifolia bitkisinin toprak üstü

kısımları "tüylü çay" adı altında kullanılıyor Hafif kokusu,

taşıdığı uçucu yağdan ileri geliyor